មជ្ឈិមបូព៌ា
តំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
មជ្ឈិមបូព៌ា (ដែលជាពាក្យមានប្រភពចេញពីភាសាអង់គ្លេសគឺ Middle East) គឺជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយដែលគ្របដណ្តប់លើឧបទ្វីបអារ៉ាប់ ឡេវ៉ាន តួកគី អេហ្ស៊ីប អ៊ីរ៉ង់ និងអ៊ីរ៉ាក់។
ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" នេះត្រូវបានគេចាប់ផ្ដើមប្រើប្រាស់ដំបូងនៅចក្រភពអង់គ្លេស និងតាមបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចមួយចំនួននៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយជាពាក្យជំនួសឱ្យដើមបូព៌ា (ដោយពាក្យទាំងពីរមានលក្ខណៈផ្ទុយពីពាក្យជាយបូព៌ា)។ ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានបង្កឱ្យមនុស្សជាច្រើនកើតការយល់ច្រឡំដោយសារតែនិយមន័យនៃពាក្យនេះចេះតែវិវត្តទៅតាមកាលៈទេសៈភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី២០ មក ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានទទួលការរិះគន់ជាខ្លាំងចំពោះន័យបែបមជ្ឈអឺរ៉ុបនិយមរបស់វា។ តំបន់មួយនេះរាប់បញ្ចូលទឹកដីទាំងប៉ុន្មានដែលស្ថិតក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងលិចស្ទើរទាំងអស់ គ្រាន់តែដកតំបន់កូកាសខាងត្បូងចេញ។ ខុសពីអាស៊ីចខាងលិចបន្តិច មជ្ឈិមបូព៌ាគឺគិតប្រទេសអេហ្ស៊ីប (មិនតែឧបទ្វីបស៊ីណៃ) និងប្រទេសតួកគី (មិនតែធ្រែសខាងកើត) ទាំងមូល។
បណ្ដាប្រទេសនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ាភាគច្រើន (១៣ ក្នុងចំណោម ១៨) គឺត្រូវជាផ្នែកនៃពិភពអារ៉ាប់។ ប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេក្នុងតំបន់នោះគឺ អេហ្ស៊ីប តួកគី និងអ៊ីរ៉ង់ ខណៈប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាមានក្រឡាផ្ទៃធំបំផុត។ ប្រវត្តិមជ្ឈិមបូព៌ាមានអាយុកាលតាំងពីសម័យបុរាណយូរណាស់មកម៉្លេះ ដោយប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅមកតំបន់នេះថាជា "លំយោលនៃអរិយធម៌"។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សារៈសំខាន់នៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៅតំបន់នេះត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាយូរណាស់មកហើយដែរ។[៣][៤][៥] ពពួកសាសនាអាប្រាហាម (សាសនយូដា គ្រិស្តសាសនា និង ឥស្លាមសាសនា) គឺសុទ្ធតែមានកំណើតកើតចេញពីតំបន់នេះ។[៦] អារ៉ាប់គឺជាក្រុមជនជាតិធំជាងគេប្រចាំតំបន់[៧] និងបន្ទាប់មកគឺ តួកគី ពែរ្ស ឃឺដ អាហ្សេរី កុបត៍ ជ្វីហ្វ អាស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់តួកគី យ៉េហ្ស៊ីឌី និងស៊ីបក្រិកជាដើម។
មជ្ឈិមបូព៌ាមានអាកាសធាតុក្ដៅ និងស្ងួត ពិសេសនៅក្នុងតំបន់ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ និងអេហ្ស៊ីប។ ប្រព័ន្ធទន្លេខ្លះៗបានផ្ដល់ជាប្រភពទឹកដើម្បីផ្គត់ផ្គង់វិស័យកសិកម្មតិចតួចនៅក្នុងតំបន់មួយនេះដូចជា ដីសណ្ដនីលនៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ទន្លេធីក្រឺ និងអឺហ្វ្រាត់នៃតំបន់មេសូប៉ូតាមី និងអាងនៃទន្លេហ្សកដានីដែលអូសបន្លាយស្ទើរពេញតំបន់ឡេវ៉ាន។ តំបន់ដែលបានរៀបរាប់ទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា អឌ្ឍចន្ទពហុពល ដែលត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ដែលប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅថា លំយោលនៃអរិយធម៌ ពោលជាតំបន់ដែលអរិយធម៌មនុស្សវិវត្តដោយឯកឯងគ្មានរងឥទ្ធិពលពីអរិយធម៌ ឬតំបន់ដទៃ។
ផ្ទុយមកវិញ នៅតំបន់ឆ្នេរឡេវ៉ាន និងប្រទេសតួកគីមួយភាគធំគឺមានអាកាសធាតុលក្ខណៈមេឌីទែរ៉ាណេ ជាមួយនឹងរដូវក្តៅស្ងួត និងរដូវរងាសើម។ ប្រទេសភាគច្រើនដែលស្ថិតនៅជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺសុទ្ធសឹងតែកាន់កាប់ធនធានប្រេងកាតស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់។ ដោយសារតែអាកាសធាតុក្ដៅស្ងួតហែងរួមជាមួយការពឹងផ្អែកជាធំលើឧស្សាហកម្មឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល មជ្ឈិមបូព៌ាជាតំបន់មួយដែលបង្កនិងពន្លឿននូវបាតុភូតបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងក៏ត្រូវជាតំបន់ដែលងាយរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរពីវាផងដែរ។
Remove ads
បច្ចេកសព្ទ
ពាក្យថា មជ្ឈិមបូព៌ា (ភាសាអង់គ្លេស៖ Middle East) គឺមានដើមកំណើតចេញពីការិយាល័យអាណានិគមឥណ្ឌានៅអង់គ្លេសក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៥០។[៨] ពាក្យនេះបានចាប់ផ្ដើមទទួលប្រជាប្រិយភាពជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០២[៩] នៅពេលដែលអ្នកយុទ្ធសាស្ត្រយោធាជើងទឹកអាមេរិកមួយរូបគឺលោកអាល់ហ្វ្រែដ តេយឺរ ម៉ាហានបានប្រើប្រាស់ពាក្យនេះដើម្បី "កំណត់បែងចែកតំបន់រវាងបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ និងឥណ្ឌា"។[១០][១១]
នៅអំឡុងសម័យនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ីបានកំពុងប្រជែងគ្នាដណ្តើមឥទ្ធិពលនៅតំបន់អាស៊ីកណ្តាល ដែលគេច្រើនស្គាល់ការប្រជែងនោះថា មហាល្បែង។ កាលនោះផងដែរ មាហានបានទើបតែដឹងពីសារៈសំខាន់ជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់នេះ ពិសេសទីតាំងរបស់វាដែលព័ទ្ធជុំវិញឈូងសមុទ្រពែរ្ស។[១២][១៣] ដោយដូច្នេះ លោកក៏បានសម្គាល់តំបន់ដែលនៅជុំវិញឈូងសមុទ្រនោះថា មជ្ឈិមបូព៌ា។ លោកបានបន្តថ្លែងថា ហួសពីព្រែកជីកស៊ុយអេក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺជាច្រកតំបន់ដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេសគ្រប់គ្រង ដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅកៀកទឹកដីឥណ្ឌា។[១៤]
មុនពេលបញ្ចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ គេគ្រប់គ្នាបានទម្លាប់ហៅតំបន់ដែលស្ថិតនៅជុំវិញប្រទេសតួកគី និងប៉ែកខាងកើតនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេថា "ដើមបូព៌ា" ខណៈពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺគេសម្ដៅលើប្រទេសចិន ឥណ្ឌា និងជប៉ុន។[១៥]
ក្រោយចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានគេកំណត់ថាអូសបន្លាយពីតំបន់ពីមេសូប៉ូតាមីទៅដល់ប្រទេសភូមា ពោលគឺ តំបន់នៅរវាងភូមិភាគដើមបូព៌ា និងចុងបូព៌ា។[១៦][១៧] នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ អង់គ្លេសបានបង្កើតបញ្ជាការមជ្ឈិមបូព៌ាឡើង ដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងគែរ សម្រាប់កងកម្លាំងយោធារបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់។ បន្ទាប់ពីពេលនោះមក ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ទទួលបានការប្រើប្រាស់កាន់តែទូលំទូលាយនៅអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។[១៨]
បម្រើបម្រាស់ និងការរិះគន់
ពាក្យ មជ្ឈិម (កណ្ដាល) បានធ្វើឱ្យមានការភាន់ច្រឡំជាច្រើនពិសេសជុំវិញការវិវត្តនៃនិយមន័យរបស់តំបន់នេះ។ នៅមុនសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" (Near East) ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីសម្ដៅលើតំបន់បាល់កង់ និងចក្រភពអូតូម៉ង់ ខណៈដែលពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" វិញគឺសម្ដៅលើតំបន់កូកាស ពែរ្ស និងទឹកដីអារ៉ាប់[១៦] ហើយពេលខ្លះឆ្លងដល់ទៅប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន ឥណ្ឌា និងប្រទេសតំបន់ក្បែរៗនោះមួយចំនួនផងដែរ។[១៧] ផ្ទុយពីនេះ ពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺសម្ដៅទៅបណ្ដាប្រទេសនៃតំបន់អាស៊ីបូព៌ា (ដូចជា កូរ៉េ ចិន និងជប៉ុនជាដើម)។[១៩][២០]
បន្ទាប់ពីចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨ ប្រជាប្រិយភាពនៃការប្រើប្រាស់ "ដើមបូព៌ា" បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ខណៈពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" បានត្រូវគេយកមកសម្ដៅចំពោះបណ្ដាប្រទេសនៃពិភពឥស្លាមដែលកំពុងទាមទារឯករាជ្យភាពនាពេលនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" ត្រូវបានវិស័យខ្លះនៅតែបន្តរក្សាប្រើប្រាស់ដូចជានៅក្នុងបុរាណវិទ្យា និងប្រវត្តិសាស្ត្របុរាណជាដើម។
ការប្រើប្រាស់ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ជាផ្លូវការដំបូងបង្អស់ដោយរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅក្នុងឯកសារលទ្ធិអែសិនហូវរ៍ឆ្នាំ១៩៥៧ ដែលទាក់ទងនឹងវិបត្តិស៊ុយអេ។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានពន្យល់ថាពាក្យ "ដើមបូព៌ា" និង "មជ្ឈិមបូព៌ា" អាចប្រើឆ្លាស់គ្នាបាន ហើយបានកំណត់ប្រទេសមួយចំនួនចូលក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ានេះរួមមាន អេហ្ស៊ីប ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល លីបង់ ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត គុយវ៉ែត បារ៉ែន និងកាតា។[២១]
ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី២០ មក វិជ្ជាកររួមទាំងអ្នកកាសែតក្នុងតំបន់ដូចជាប្រវត្តិវិទូលោកហាសាន់ ហាណាហ្វីជាដើម បានចេញមុខរិះគន់ចំពោះបម្រើបម្រាស់នៃពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ដោយចោទវាថាមានបង្កប់ន័យមជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម និងអាណានិគមនិយមនៅពីក្រោយ។[២២][២៣][២៤]
Remove ads
ប្រទេស និងទឹកដី
ប្រទេស និងទឹកដីដែលច្រើនចាត់ទុកនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា
ជារឿយៗ គេតែងចាត់ទុកតំបន់ដូចជា ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ អាណាតូលី ធ្រែសខាងកើត អេហ្ស៊ីប អ៊ីរ៉ង់ ឡេវ៉ាន មេសូប៉ូតាមី និងប្រជុំកោះសូកូត្រាស្ថិតក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា។ ជាសរុប តំបន់នេះមានវត្តមានប្រទេសចំនួន ១៧ ដែលសុទ្ធតែមានការទទួលស្គាល់ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ និងមួយជាទឹកដីក្រៅស្រុករបស់ចក្រភពអង់គ្លេស។
- ក. ^ ^ យេរូសាឡឹមគឺជារដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់អ៊ីស្រាអែលដែលកំពុងជាប់ទំនាស់ជាមួយប៉ាឡេស្ទីន និងជាទីតាំងនៃឃ្នេសេត តុលាការកំពូលអ៊ីស្រាអែល និងស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗរបស់អ៊ីស្រាអែល។ ចំពោះប៉ាឡេស្ទីនវិញ ទីក្រុងរ៉ាំអាឡាគឺត្រូវជាទីអាសនៈរដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីន ខណៈរដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់ខ្លួនគឺត្រូវនៅយេរូសាឡឹមខាងកើតដែលកំពុងជាប់ក្នុងទំនាស់ជាមួយអ៊ីស្រាអែល។
- ខ. ^ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមហ៊ូទីមកពីសង្គ្រាមស៊ីវិលបច្ចុប្បន្ន។ អាសនៈរដ្ឋាភិបាលត្រូវបានប្តូរទៅទីក្រុងអេដេន។
Remove ads
ប្រវត្តិសាស្ត្រ




តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានទីតាំងស្ថិតនៅចំណុចប្រសព្វនៃទ្វីបអាហ្វ្រិក និងអឺរ៉ាស៊ី និងនៃមហាសមុទ្រឥណ្ឌា និងសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ។ លើសពីនេះ មជ្ឈិមបូព៌ាជាទីកន្លែងកំណើត និងជាមជ្ឈមណ្ឌនៃជំនឿសាសនាជាច្រើនដូចជា គ្រិស្តសាសនា ឥស្លាមសាសនា យូដាសាសនា សាសនាម៉ានី យ៉េហ្ស៊ីឌី ឌ្រូស យ៉ាសង់និយម និងសាសនាម៉ាន់ដា ហើយចំពោះប្រទេសអ៊ីរ៉ង់មាន មីថ្រានិយម ហ្សូរូអាសទ្រីសសាសនា លទ្ធិម៉ានី និងជំនឿបាហៃជាដើម។ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាគឺត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ទាំងក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច យោធា នយោបាយ វប្បធម៌ និងសាសនា។ វាក៏ត្រូវជាតំបន់មួយផងដែរដែលវិស័យកសិកម្មបានវិវត្តដោយឯកឯងដោយគ្មានទទួលឥទ្ធិពលពីតំបន់ ឬវប្បធម៌ណាក្រៅតំបន់ឡើយ ហើយជាបន្ទាប់វាបានរីករាលដាលទៅតំបន់ផ្សេងៗទៀតកំឡុងយុគថ្មរំលីងដូចជា អឺរ៉ុប ជ្រលងទន្លេឥណ្ឌា និងអាហ្វ្រិកខាងកើតជាដើម។
មុនពេលដែលអរិយធម៌ផ្សេងៗនៅលើពិភពលោកបាននិម្មិតឡើង តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានវត្តមានអរិយធម៌វប្បធម៌ជាច្រើនស្រាប់មុនទៅហើយដែលភាគច្រើនបានលេចឡើងតាំងពីយុគថ្មមកម៉្លេះ។ ការដើរស្វែងរកដីដែលសមស្របសម្រាប់ធ្វើកសិកម្មដោយក្រុមមនុស្សនិយមធ្វើស្រែចម្ការ និងដីជីវជាតិផ្សេងៗដោយក្រុមអ្នកគង្វាលបានបញ្ជាក់ថា តំបន់នេះមានចលនាចំណាកស្រុកជាច្រើនទិសច្រើនកន្លែង និងជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការវិវត្តន៍ប្រជាសាស្រ្តនៅក្នុងតំបន់។
មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានគេស្គាល់យ៉ាងទូលំទូលាយថាជាលំយោលនៃអរិយធម៌។ អរិយធម៌ដំបូងៗបំផុតនៅលើពិភពលោកបានកកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់នេះមានដូចជា មេសូប៉ូតាមី (អាស៊ីរី និងបាប៊ីឡូន) អេហ្ស៊ីបបុរាណ អរិយធម៌គីសនៅឡេវ៉ានជាដើម។ ក្រោយៗមកក៏មានអរិយធម៌វប្បធម៌បន្ថែមលេចឡើងដូចជា អ៊ីធីត ក្រិក អ៊ូរីត្ស និងអ៊ូរ៉ាធូនៅអាណាតូលី អ៊ីឡាំ អ៊ីរ៉ង់ ម៉េដនៅអ៊ីរ៉ង់ និងក៏ដូចជាបណ្ដុំអរិយធម៌មួយចំនួនទៀតនៅឡេវ៉ាន (អ៊ីប្លា ម៉ារី ណាហ្គា អារ៉ាម ភេនីស៊ី និងអ៊ីស្រាអែល) និងឧបទ្វីបអារ៉ាប់ (ម៉ាហ្កាន សាបា និងអ៊ូបារ)។ ដើមបូព៌ាត្រូវធ្លាក់ក្រោមការបង្រូបបង្រួមជាធ្លុងដំបូងបង្អស់ក្រោមចក្រភអាស៊ីរីថ្មី មុនពេលត្រូវបន្តស្ថិតក្រោមចក្រភពអាឆេមីនីដ្ស៍ និងចក្រភពម៉ាសេដ្វាន ហើយជាបន្ទាប់ដោយចក្រភពអ៊ីរ៉ង់មួយចំនួន (ដូចជាចក្រភពប៉ារធ្យា និងសាស្សានីដ្ស៍) និងក៏ដូចជារដ្ឋបរទេសផងដែរដូចចក្រភពរ៉ូម និងចក្រភពប៊ីហ្សង់តាំងជាដើម។ នៅក្រោមចក្រភពរ៉ូម តំបន់នេះបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ជាមជ្ឈមណ្ឌលអប់រំ និងសេដ្ឋកិច្ច ខណៈមួយចំណែកទៀតត្រូវជាបរិមណ្ឌលរបស់អាណាចក្រសាស្សានីដ្ស៍។ ដោយសារតែសារៈសំខាន់ដ៏កាត់ថ្លៃមិនបានរបស់វា អាណាចក្ររ៉ូមបានឈរជើងពហទាហានរហូតទៅប្រាំឬប្រាំមួយកងពលក្នុងគោលបំណងតែមួយគត់គឺដើម្បីការពារទឹកដីមជ្ឈិមបូព៌ារបស់ខ្លួនពីការឈ្លានពានដោយសាស្សានីដ្ស៍ និងបេដួអាង។
ចាប់ពីសតវត្សទី៤ នៃ គ.ស. តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃមហាអំណាចសំខាន់ៗចំនួនពីរគឺ ចក្រភពប៊ីហ្សង់តាំង និងចក្រភពសាស្សានីដ្ស៍។ បន្ទាប់មកទៀត តំបន់នេះបានក្លាយទៅជាដែនគ្រប់គ្រងរបស់កាលីផ្វចក្រឥស្លាមនៅក្នុងមជ្ឈិមសម័យ ឬយុគមាសឥស្លាម ដែលបានចាប់ផ្តើមដំបូងដោយការវាតទីពីសំណាក់រដ្ឋឥស្លាមនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ៧ នៃ គ.ស. ដែលនាំឱ្យមជ្ឈិមបូព៌ាទាំងមូលកើតជាតំបន់មានអត្តសញ្ញាណអារ៉ាប់ឥស្លាមដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ហើយបានបន្តរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ កាលីផ្វចក្រទាំង ៤ ដែលបានគ្រប់គ្រងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាអស់រយៈពេលជាង ៦០០ ឆ្នាំនោះរួមមាន កាលីផ្វចក្ររ៉ាស៊ីដន អូមេយ៉ាដ អាប់បាស៊ីដ និងហ្វាទីមីដ។ ក្រោយសម័យកាលីផ្វចក្រ អាណាចក្រម៉ុងហ្គោលបានចូលមកត្រួតត្រាតំបន់នេះអស់មួយរយៈពេលខ្លី ខណៈចក្រភពស៊ែលជុកបាននាំចូលមកនូវវប្បធម៌ពែរ្ស-តួកគី។ កំឡុងសម័យនោះដែរ ពួកហ្វ្រង់ខាងប៉ែកអឺរ៉ុបបានបង្កើតរដ្ឋក្រូយសេឡើងនៅតំបន់ឡេវ៉ានអស់រយៈពេលជាងពីរសតវត្សរ៍ដើម្បីព្យាយាមផ្សព្វផ្សាយឥទ្ធិពលវប្បធម៌ និងសាសនារបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់។ លោកចូស៊ីយ៉ាស រូស៊ែលបានធ្វើការប៉ាន់ប្រមាណថា ចំនួនប្រជាជននៅក្នុង"ទឹកដីឥស្លាម" មានរហូតដល់ទៅ ១២.៥ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ១០០០ ដោយក្នុងនោះមាន ៨ លាននាក់នៅអាណាតូលី, ២ លាននាក់នោស៊ីរី និង ១.៥ លាននាក់នៅអេហ្ស៊ីប។ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៦ មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រាម្តងទៀតដោយមហាអំណាចចំនួនពីរអស់មួយរយៈពោលគឺ ចក្រភពអូតូម៉ង់ និងរាជវង្សសេហ្វេវីដ។
សម័យកាលមជ្ឈិមបូព៌ាទំនើបបានចាប់ផ្តើមបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី១ បានបញ្ចប់ ពោលគឺនៅពេលដែលចក្រភពអូតូម៉ង់ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងមហាអំណាចកណ្តាលត្រូវចាញ់សង្គ្រាមជាមួយនឹងចក្រភពអង់គ្លេស និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ពួកគេហើយជាលទ្ធផល ទឹកដីអូតូម៉ង់នៅមជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានបែងចែកទៅជាប្រទេសផ្សេងៗដែលស្ថិតក្រោមម៉ាន់ដាតរបស់អង់គ្លេស និងបារាំង។ ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ផ្សេងៗទៀតរួមមានការបង្កើតរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ និងការដកថយជាយថាហេតុនៃមហាអំណាចអឺរ៉ុបចេញពីមជ្ឈិមបូព៌ា ជាពិសេសគឺចក្រភពអង់គ្លេស និងបារាំងនៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០។ ចន្លោះអំណាចទាំងប៉ុន្មានដែលបានបន្សល់ទុកពីរដ្ឋអំណាចទាំងពីរត្រូវបានជំនួសដោយសហរដ្ឋអាមេរិកចាប់ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០។
នៅសតវត្សរ៍ទី២០ វត្តមាននៃស្តុកប្រេងឆៅដ៏ច្រើនមហិមាបានធ្វើឱ្យមជ្ឈិមបូព៌ាក្លាយជាតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រ និងសេដ្ឋកិច្ចថ្មីដ៏សំខាន់។ ផលិតកម្មប្រេងក្នុងកម្រិតធំបានចាប់ផ្តើមនៅប្រហែលឆ្នាំ១៩៤៥ ដោយប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អ៊ីរ៉ង់ គុយវ៉ែត អ៊ីរ៉ាក់ និងអារ៉ាប់រួមដែលសុទ្ធសឹងជាប្រទេសមានធនធានប្រេងច្រើន។[២៥] ធនធានប្រេងសរុបនិងបម្រុង ពិសេសនៅក្នុងប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងអ៊ីរ៉ង់ គឺកំពុងស្ថិតនៅក្នុងកម្រិតខ្ពស់ជាងគេនៅលើពិភពលោក ហើយអង្គការនៃក្រុមប្រទេសនាំប្រេងចេញ (OPEC) វិញមានខ្សែទំនាក់ទំនងជាច្រើនទៅនឹងបណ្តាប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ា។
ក្នុងកំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់ តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាបានក្លាយជាទីតាំងសមរភូមិនៃជម្លោះមនោគមវិជ្ជារវាងមហាអំណាចចំនួនពីរគឺ៖ អង្គការណាតូរួមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួន និងសហភាពសូវៀតនិងកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី។ ក្នុងមួយសតវត្សរ៍ទី២០ និងទី២១ តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាបានឆ្លងកាត់និងជួបប្រទះទាំងសន្តិភាព និងជម្លោះនានា ពិសេសរវាងក្រុមកាន់និកាយស៊ុននី និងស៊ីអ៊ីត។
Remove ads
ភូមិសាស្ត្រ
បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ
នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ តំបន់មេណា (MENA) បានបញ្ចេញឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីតប្រមាណ ៣.២ លានតោនទៅកាន់បរិយាកាស និងផលិត ៨.៧% នៃឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់សកល[២៦] ថ្វីបើតំបន់នេះមានប្រជាជនតែប្រមាណ ៦% នៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោកសរុបក្ដី។[២៧] ការបំភាយឧស្ម័ន និងសារធាតុពុលអស់ទាំងនេះគឺដោយសារតែតម្រូវការ និងឧស្សាហកម្មថាមពល[២៨] ដែលជាគ្រឹះដ៏សំខាន់នៃសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសនៅមជ្ឈិមបូព៌ា និងអាហ្វ្រិកខាងជើងជាច្រើន ហើយក៏ព្រោះតែវត្តមាននៃធនធានប្រេង និងឧស្ម័នធម្មជាតិដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ក្នុងតំបន់នេះផងដែរ។[២៩][៣០] មជ្ឈិមបូព៌ាជាតំបន់មួយដែលងាយរងគ្រោះខ្លាំងនឹងបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ ហើយឥទ្ធិពលដែលអាចជះមកលើតំបន់នេះរួមមាន គ្រោះរាំងស្ងួត អាកាសធាតុស្ងួតហែងលើសកម្រិត រលកកម្ដៅ និងកំណើនកម្រិតទឹកសមុទ្រជាដើម។
Remove ads
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads