Теллур

Теллу́р — элементи кимиёвии гуруҳи 16-уми системаи даврӣ (мувофиқи таснифоти куҳан —гуруҳи VI-уми зергуруҳи иловагӣ буда, ба қатори халкогенҳо)мансуб аст. Теллур аз лотинии «telluris» гирифта шуда, маънояш Замин аст. Кристаллҳои мўрт ва дурахшандаи сафеди равшан, зичии 6,24 г/см³ дошта, дар ҳарорати 450⁰С гудохта мешавад. Дар табиат ҳамроҳи сулфур (S) ва селен (Se) во мухӯрад. Металл чун хўла барои баланд бардоштани устувории пўлод бо мис ва сурб омехта мешавад. Қисми таркибии катализатор барои ҳосил кардани матоъҳои синтетикӣ ва маводи ширешкунанда дар саноати кимиё ва аз ларзидан (вибратсия) муқобилият нишон додан, торҳои ҳискунандаи рўшноӣ, дастгоҳҳои электронии термобарқӣ, хунуккунанда ва чун рангдиҳандаи шишаю маводи кулолӣ истифода мешавад.

Теллур, ₅₂Te

Теллур
Талаффуз	/t[unsupported input]ˈljʊəriəm/ ​(tə-LEWR-ee-əm)
Номи дигар	tellurium
Вазни атомии муқаррарӣ Ar, std(Te)	7002127600000000000♠127.60(3)[1]
Теллур дар ҷадвали даврӣ
ҳидроген ҳелий литий бериллий бор (элемент) карбон натрий оксиген фтор неон натрий магний алюминий силитсий фосфор сулфур хлор аргон калий калсий скандий титан (элемент) ванадий хром манган оҳан кобалт никел мис руҳ галлий германий арсен селен бром криптон рубидий стронсий иттрий сирконий ниобий молибден технетсий рутений родий палладий нуқра кадмий индий қалъагӣ сурма теллур йод ксенон сезий барий лантан серий празеодим неодим прометий самарий европий гадолиний тербий диспрозий ҳолмий эрбий тулий иттербий лютесий ҳафний тантал волфрам рений осмий иридий платина тилло симоб таллий сурб висмут полоний астат радон франcий радий актиний торий протактиний уран (элемент) нептуний плутоний америcий кюрий берклий калифорний эйнштейний фермий менделевий нобелий лоуренсий резерфордий дубний сиборгий борий ҳассий мейтнерий дармштадтий рентгений коперниcий ниҳоний флеровий московиум ливерморий теннесин оганессон Se ↑ Te ↓ Po сурма ← теллур → йод
Рақами атомӣ (Z)	52
Гурӯҳ	гурӯҳи 16 (халкогенҳо)
Давр	даври 5
Блок	p-блок
Категорияи элемент	Нимметалл
Конфигуратсияи электрон	[Kr] 4d10 5s2 5p4
Электронҳо аз рӯӣ ҷилд	2, 8, 18, 18, 6
Хосиятҳои физикӣ
Фаза дар ҲФМ	сахт
Нуқтаи гудозиш	722.66 K ​(449.51 °C, ​841.12 °F)
Ҳарорати ҷӯшиш	1261 K ​(988 °C, ​1810 °F)
Зичӣ (наздик ба ҳ.х.)	6.24 гр/см3
ҳангоми моеъ будан (дар н.г.)	5.70 гр/см3
Ҳарорати гудозиши хос	17.49 кҶ/мол
Ҳарорати буғшавии хос	114.1 кҶ/мол
Гармигунҷоиши молярӣ	25.73 Ҷ/(мол·К)
Буғи сершуда P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K)   (775) (888) 1042 1266
Хосиятҳои атомӣ
Дараҷаҳои оксидшавӣ	−2, −1, +1, +2, +3, +4, +5, +6 (a mildly acidic oxide)
Электроманфиият	Ҷадвали Полинг: 2.1
Қувваҳои иондоршавӣ	1-ум: 869.3 кҶ/мол 2-юм: 1790 кҶ/мол 3-юм: 2698 кҶ/мол
Радиуси атом	эмпирикӣ: 140 пм
Радиуси ковалентӣ	138±4 пм
Радиуси Ван дер Ваалс	206 пм
Color lines in a spectral range Хатҳои спектрии Теллур
Дигар хосиятҳо
Сохтори булӯрӣ	​hexagonal
Суръати овоз thin rod	2610 м/с (дар 20 °C)
Васеъшавии ҳароратӣ	18 µm/(m·K)[2] (at r.t.)
Гармигузаронандагӣ	1.97–3.38 W/(m·K)
Тартибории магнитӣ	диамагнетик[3]
Таъсирпазирии магнитӣ	−39.5·10−6 см3/мол (298 K)[4]
Модули Юнг	43 ГПа
Модули ғеҷонидан	16 ГПа
Модули чандирии ҳаҷмдор	65 ГПа
Сахтии Моос	2.25
Сахтӣ аз рӯи Бринелл	180–270 МПа
Рақами CAS	13494-80-9
Таърих
Номгузорӣ	after Roman Tellus, deity of the Earth
Кашф	Franz-Joseph Müller von Reichenstein (1782)
Ҷудогузории аввалин	Мартин Генрих Клапрот
Изотопҳои асосии теллур
Изо­топ Мавҷу­дият Давраи ним­таҷзия (t1/2) Тарзи таҷзия Маҳ­сул 120Te 0.09% собит 121Te синт 16.78 d ε 121Sb 122Te 2.55% собит 123Te 0.89%[5] собит 124Te 4.74% собит 125Te 7.07% собит 126Te 18.84% собит 127Te syn 9.35 h β− 127I 128Te 31.74% 2.2×1024 y β−β− 128Xe 129Te syn 69.6 min β− 129I 130Te 34.08% 7.9×1020 y β−β− 130Xe
дидан баҳс вироиш | пайвандҳо

52	Теллур
Te 127,60
4d105s25p4

Адабиёт

Сбор и обработка вторичного сырья цветных металлов : Учебник для вузов по специальности "Металлургия металлов" / Г. А. Колобов, В. Н. Бредихин, В. М. Чернобаев. – М. : Металлургия, 1993. – 288 с.