Галлий

Галлий (лот. Gallium), Ga — унсури кимиёӣ аз гурӯҳи III-и Ҷадвали даврии Менделеев; рақами тартибиаш 31, массаи атомиаш 69,72.

Галлий, ₃₁Ga

Галлий
Талаффуз	/ˈɡæliəm/ ​(GAL-ee-əm)
Номи дигар	gallium
Вазни атомии муқаррарӣ Ar, std(Ga)	7001697230000000000♠69.723(1)[1]
Галлий дар ҷадвали даврӣ
ҳидроген ҳелий литий бериллий бор (элемент) карбон натрий оксиген фтор неон натрий магний алюминий силитсий фосфор сулфур хлор аргон калий калсий скандий титан (элемент) ванадий хром манган оҳан кобалт никел мис руҳ галлий германий арсен селен бром криптон рубидий стронсий иттрий сирконий ниобий молибден технетсий рутений родий палладий нуқра кадмий индий қалъагӣ сурма теллур йод ксенон сезий барий лантан серий празеодим неодим прометий самарий европий гадолиний тербий диспрозий ҳолмий эрбий тулий иттербий лютесий ҳафний тантал волфрам рений осмий иридий платина тилло симоб таллий сурб висмут полоний астат радон франcий радий актиний торий протактиний уран (элемент) нептуний плутоний америcий кюрий берклий калифорний эйнштейний фермий менделевий нобелий лоуренсий резерфордий дубний сиборгий борий ҳассий мейтнерий дармштадтий рентгений коперниcий ниҳоний флеровий московиум ливерморий теннесин оганессон Al ↑ Ga ↓ In руҳ ← галлий → германий
Рақами атомӣ (Z)	31
Гурӯҳ	гурӯҳи 13 (гурӯҳи бор)
Давр	даври 4
Блок	p-блок
Категорияи элемент	Металли гузашташуда
Конфигуратсияи электрон	[Ar] 3d10 4s2 4p1
Электронҳо аз рӯӣ ҷилд	2, 8, 18, 3
Хосиятҳои физикӣ
Фаза дар ҲФМ	сахт
Нуқтаи гудозиш	302.9146 K ​(29.7646 °C, ​85.5763 °F)
Ҳарорати ҷӯшиш	2673 K ​(2400 °C, ​4352 °F)[2]
Зичӣ (наздик ба ҳ.х.)	5.91 гр/см3
ҳангоми моеъ будан (дар н.г.)	6.095 гр/см3
Ҳарорати гудозиши хос	5.59 кҶ/мол
Ҳарорати буғшавии хос	256 кҶ/мол[2]
Гармигунҷоиши молярӣ	25.86 Ҷ/(мол·К)
Буғи сершуда P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1310 1448 1620 1838 2125 2518
Хосиятҳои атомӣ
Дараҷаҳои оксидшавӣ	−5, −4, −3,[3] −2, −1, +1, +2, +3[4] (an amphoteric oxide)
Электроманфиият	Ҷадвали Полинг: 1.81
Қувваҳои иондоршавӣ	1-ум: 578.8 кҶ/мол 2-юм: 1979.3 кҶ/мол 3-юм: 2963 кҶ/мол (бештар)
Радиуси атом	эмпирикӣ: 135 пм
Радиуси ковалентӣ	122±3 пм
Радиуси Ван дер Ваалс	187 пм
Color lines in a spectral range Хатҳои спектрии Галлий
Дигар хосиятҳо
Сохтори булӯрӣ	​orthorhombic
Суръати овоз thin rod	2740 м/с (дар 20 °C)
Васеъшавии ҳароратӣ	18 µm/(m·K) (дар 25 °C)
Гармигузаронандагӣ	40.6 W/(m·K)
Муқобилияти нисбӣ	270 nΩ·m (дар 20 °C)
Тартибории магнитӣ	диамагнетик
Таъсирпазирии магнитӣ	−21.6·10−6 см3/мол (at 290 K)[5]
Модули Юнг	9.8 ГПа
Коэффисиенти Пуассон	0.47
Сахтии Моос	1.5
Сахтӣ аз рӯи Бринелл	56.8–68.7 МПа
Рақами CAS	7440-55-3
Таърих
Номгузорӣ	after Gallia (Latin for: France), homeland of the discoverer
Пешгӯикунанда	Дмитрий Менделеев (1871)
Кашф ва ҷудогузории аввалин	Лекок де Буабодран (1875)Хатои ибора: Аломати нуқтагузории шинохтанашуда "ё"
Изотопҳои асосии галлий
Изо­топ Мавҷу­дият Давраи ним­таҷзия (t1/2) Тарзи таҷзия Маҳ­сул 66Ga синт 9.5 h β+ 66Zn 67Ga syn 3.3 d ε 67Zn 68Ga syn 1.2 h β+ 68Zn 69Ga 60.11% собит 70Ga syn 21 min β− 70Ge ε 70Zn 71Ga 39.89% собит 72Ga syn 14.1 h β− 72Ge 73Ga syn 4.9 h β− 73Ge
дидан баҳс вироиш | пайвандҳо

31	Галлий
Ga 69,723
3d104s24p1

Таърих

Кашф ва номгузорӣ

Галлийро соли 1875 кимиёдони фаронсавӣ Л. Де Буабодран кашф намудааст. Ба шарафи номи лотинии Фаронса — Galliа Галлий ном мондаанд.

Хосиятҳо

Физикӣ

Филиззи зудгудози сафеди нуқрагун; ҳарорати гудозишаш 29,8°С, ҳарорати ҷӯшишаш 2403°С, зичиаш 5,1 г/см³. Галлий ягона филиззест, ки дар фосилаи ҳарорати 29,8-2400°С моеъ мебошад.

Химиявӣ

Хосияти кимиёии Галлий ба алюминий мушобеҳ аст. Дараҷаи оксидшавии пайвастҳои Галлий +3 мебошад; пайвастҳои дараҷаи оксидшавиашон +1 Ga₂O ва +2 GaCl₂ низ маълуманд. Дар ҳаво бо пардаи оксидӣ пӯшида мешавад. Дар шароити муқаррарӣ бо хлору бром, ҳангоми гарм кардан бо йод, оксиген ва сулфур вокуниш мекунад. Дар кислотаҳои сероб бо ихроҷи ҳидроген ҳал мегардад. Бо оксиди Ga₂O₃ ва ҳидроксиди Ga(OH)₃ хосияти амфотерӣ зоҳир менамояд, бо кислотаву ишқорҳо ба реаксия дохил шуда, намак ҳосил мекунад. Галлийи холисро аз электролизи маҳлули Ga(OH)₃ ба даст меоранд. Пайвастҳои Галлий дар ҳарорати паст гудохта ва бухор мешаванд. Галлий бо филиззот хӯлаҳои зудгудоз ҳосил менамояд, масалан, хӯлаи он — индий дар ҳарорати 16°С гудохта мешавад. Пайвастҳои Галлий бо сурма Sb ва арсен As хосияти нимноқилӣ доранд. Аз сабаби он ки Галлий филиззи зудгудоз ва безаҳр аст, онро метавон ба ивази симоб дар дандонсозӣ истифода намуд. Галлийи моеъ бо аксари филиззот хӯла ва пайвастҳои хосияти механикиашон заиф ҳосил менамояд. Бинобар ин, мавҷудияти Галлий дар таркиби филиззот боиси суст шудани устувории онҳо мегардад.

Изотопҳо

Галлий дар табиат дар шакли ду изотоп — ⁶⁹Ga (60,5 %) ва ⁷¹Ga (39,5 %) вуҷуд дорад. Изотопҳои радиоактиви он низ маълуманд. Галлит CuGaS₂ аз ҷумлаи минералҳои Галлий аст. Галлий дар таркиби руҳ, оҳан ва алюминий дучор меояд.

Мавҷудият дар табиат

Мавҷудияти Галлийро Д. И. Менделеев чор сол қабл аз Л. Де Буабодран пешгӯӣ карда, онро экаалюминий номида буд. Галлий 1,5∙10⁻³% -и массаи қишри заминро ташкил медиҳад. Мансуби унсурҳои пароканда аст.