Титан (элемент)

Титан (рамзи кимиёвӣ Ti, аз лот. Titanium) — элементи кимиёвии гурӯҳи 4-ум (аз рӯи тақсимоти пештара, зергурӯҳи чорум, гурӯҳи IVB), давраи чоруми ҷадвали даврии унсурҳои кимёӣ, бо рақами атомии 22.

Титан, ₂₂Ti

Титан
Талаффуз	/t[unsupported input]ˈteɪniəm, taɪ-/[1] ​(ti-TAY-nee-əm, ty-)
Номи дигар	titanium
Вазни атомии муқаррарӣ Ar, std(Ti)	7001478670000000000♠47.867(1)[2]
Титан дар ҷадвали даврӣ
ҳидроген ҳелий литий бериллий бор (элемент) карбон натрий оксиген фтор неон натрий магний алюминий силитсий фосфор сулфур хлор аргон калий калсий скандий титан (элемент) ванадий хром манган оҳан кобалт никел мис руҳ галлий германий арсен селен бром криптон рубидий стронсий иттрий сирконий ниобий молибден технетсий рутений родий палладий нуқра кадмий индий қалъагӣ сурма теллур йод ксенон сезий барий лантан серий празеодим неодим прометий самарий европий гадолиний тербий диспрозий ҳолмий эрбий тулий иттербий лютесий ҳафний тантал волфрам рений осмий иридий платина тилло симоб таллий сурб висмут полоний астат радон франcий радий актиний торий протактиний уран (элемент) нептуний плутоний америcий кюрий берклий калифорний эйнштейний фермий менделевий нобелий лоуренсий резерфордий дубний сиборгий борий ҳассий мейтнерий дармштадтий рентгений коперниcий ниҳоний флеровий московиум ливерморий теннесин оганессон – ↑ Ti ↓ Zr скандий ← титан → ванадий
Рақами атомӣ (Z)	22
Гурӯҳ	гурӯҳи 4
Давр	даври 4
Блок	d-блок
Категорияи элемент	Металли гузаранда
Конфигуратсияи электрон	[Ar] 3d2 4s2
Электронҳо аз рӯӣ ҷилд	2, 8, 10, 2
Хосиятҳои физикӣ
Фаза дар ҲФМ	сахт
Нуқтаи гудозиш	1941 K ​(1668 °C, ​3034 °F)
Ҳарорати ҷӯшиш	3560 K ​(3287 °C, ​5949 °F)
Зичӣ (наздик ба ҳ.х.)	4.506 гр/см3
ҳангоми моеъ будан (дар н.г.)	4.11 гр/см3
Ҳарорати гудозиши хос	14.15 кҶ/мол
Ҳарорати буғшавии хос	425 кҶ/мол
Гармигунҷоиши молярӣ	25.060 Ҷ/(мол·К)
Буғи сершуда P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1982 2171 (2403) 2692 3064 3558
Хосиятҳои атомӣ
Дараҷаҳои оксидшавӣ	−2, −1, +1, +2, +3, +4[3] (an amphoteric oxide)
Электроманфиият	Ҷадвали Полинг: 1.54
Қувваҳои иондоршавӣ	1-ум: 658.8 кҶ/мол 2-юм: 1309.8 кҶ/мол 3-юм: 2652.5 кҶ/мол (бештар)
Радиуси атом	эмпирикӣ: 147 пм
Радиуси ковалентӣ	160±8 пм
Color lines in a spectral range Хатҳои спектрии Титан (элемент)
Дигар хосиятҳо
Сохтори булӯрӣ	​hexagonal close-packed (hcp)
Суръати овоз thin rod	5090 м/с (дар ҳ.х.)
Васеъшавии ҳароратӣ	8.6 µm/(m·K) (дар 25 °C)
Гармигузаронандагӣ	21.9 W/(m·K)
Муқобилияти нисбӣ	420 nΩ·m (дар 20 °C)
Тартибории магнитӣ	парамагнетик
Таъсирпазирии магнитӣ	+153.0·10−6 см3/мол (293 K)[4]
Модули Юнг	116 ГПа
Модули ғеҷонидан	44 ГПа
Модули чандирии ҳаҷмдор	110 ГПа
Коэффисиенти Пуассон	0.32
Сахтии Моос	6.0
Сахтии Виккерс	830–3420 МПа
Сахтӣ аз рӯи Бринелл	716–2770 МПа
Рақами CAS	7440-32-6
Таърих
Кашф	William Gregor (1791)
Ҷудогузории аввалин	Йёнс Якоб Берселиус (1825)
Номгузорӣ аз тарафи	Мартин Генрих Клапрот (1795)
Изотопҳои асосии титан
Изо­топ Мавҷу­дият Давраи ним­таҷзия (t1/2) Тарзи таҷзия Маҳ­сул 44Ti синт 63 y ε 44Sc γ – 46Ti 8.25% собит 47Ti 7.44% собит 48Ti 73.72% собит 49Ti 5.41% собит 50Ti 5.18% собит
дидан баҳс вироиш | пайвандҳо

22	Титан
Ti 47,867
3d24s2

Титан металли нуқрагун, сабук, устувор, ёзандаи мураккабгудоз буда, дар ҳарорати 1933 °C гудохта шуда, дар 3560 °C меҷӯшад. Титан аз рӯи хусусиятҳои табииаш металли абадӣ буда, аввалин бор табиатшиноси инглис У.Грегорӣ (с.1791) дар маҳаллаи Менакан (Корнуолл) намунаи минералҳои титандорро ҷамъ оварда, онҳоро менакан номид. Кимиёшиноси олмонӣ М.Клапрот (с.1795) ин металлро ба шарафи писарони ривоятии Худои Замин – Титан ном дод. Титани металлиро олими рус Д.К.Кириллов (с.1875), баъдан свидиҳо Нилсон ва Петерсон (с.1887) ва кимиёшиносони амрикоӣ Хантер (с.1910) ва Ҳолландӣ Ван-Аркелу де-Бур бо шакли тоза истеҳсол намуданд. Титани тоза металлро ба техника роҳ кушод, алалхусус тозагии металл сифати онро муайян мекунад.

Титан бо тозагии 999 %

Хӯлаҳои титан аз 3 то 5 маротиба аз хӯлаҳои алюминий ва магний устувортар мебошанд. Ду намуди титан дар саноат истифода мешаванд: ба шакли диоксид (56%), чун пигменти титан барои истеҳсоли лак, ранги сафед (белила) ва сири металл ва дар қоғазбарорӣ чун унсури пуркунанда, истеҳсоли пластмасса, маснуоти резинӣ ва ҳамчун металли сабук, устувор ва ба зангзанӣ тобовар дар саноати авиакоинотӣ истифода мешавад. Дар соҳаи истеҳсоли техникаи ҳарбӣ, асбобҳои талаботи ҳамарӯза ва молҳои варзишӣ (кӯҳнавардӣ, сайёҳӣ, чавгонҳо барои бозии голф), қолиби соату телефонҳо ва айнаки чашм ба кор бурда мешавад. Дар техникаи кайҳонӣ аз хӯлаҳои титан кӯпҳо барои нигоҳ доштани захираи оксиген ва гидроген дар ҳолати ҳарорати аз ҳад зиёд паст тайёр мекунанд. Солҳои охир титан дар тайёрасозӣ, мушаксозӣ, мошинсози, киштисозӣ, реакторҳои ядроӣ истифода мешавад. Титан хосияти кашишхӯрии баланд ва сахтӣ дошта, 0,1% он дар таркиби пӯлод сифати онро баланд мегардонад. Карбиду нитридҳои титан барои тайёр кардани маводи сайқалдиҳанда истифода мешаванд.

Қолаби соат аз хӯлаҳои Титан

Титан тозагиаш 99,995 %, вазнаш 283 г, дарозиаш 14 см, диаметраш 25 мм, дар корхонаи «Уралредмет» бо роҳи иодкунонӣ аз тарафи Ван Аркель, Антон Эдуард, Де Бур ва Ян Ҳендрик ҳосил карда шуд.

Конҳои титан

Калонтарин конҳои титан дар минтақаҳои ҶАҶ, Русия, Канада, ИМА, Чин, Норвегия, Шветсия, Миср, Австралия, Ҳиндустон, Куриёи Ҷанубӣ, Қазоқистон ҷойгир шудаанд; конҳои парокандаи титан дар Бразилия, Ҳиндустон, ИМА, Сиерра-Леоне, Австралия қарор доранд. Дар байни кишварҳои ИДМ захираи хӯлаҳои титан дар Русия 58,5 % ва дар Укроин 40,2 % мавҷуданд. Кони Ярегское, ки дар қисмати марказии Ҷумҳурии Коми, Федератсияи Русия ҷойгир шудааст, калонтарин кони элементи титан дар Русия мебошад.

Ҷолиб

Маҷмааи «Истиқлол»

Тоҷе, ки дар болои маҷмааи «Истиқлол» ҷойгир аст, аз титан сохта шудааст.^[5]

Адабиёт

• Сбор и обработка вторичного сырья цветных металлов: Учебник для вузов по специальности "Металлургия металлов"/Г. А. Колобов, В. Н. Бредихин, В. М. Чернобаев. – М.: Металлургия, 1993. – 288 с.

Инҷоро ҳам бингаред

• Ҷадвали даврии элементҳои химиявӣ