Грозаў

Гро́заў^[1] — вёска ў Беларусі, каля ракі Вужанкі. Уваходзіць у склад Грозаўскага сельсавету Капыльскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 427 чалавек. Знаходзіцца за 18 км ад Капылю, за 25 км ад чыгуначнай станцыі Цімкавічы; на аўтамабільнай дарозе Узда — Старыца.

Грозаў лац. Hrozaŭ
На гістарычным Рынку
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Капыльскі
Сельсавет:	Грозаўскі
Насельніцтва:	427 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1719
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°10′16″ пн. ш. 27°20′3″ у. д.
Грозаў на мапе Беларусі ± Грозаў Грозаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Грозаў — даўняе мястэчка гістарычнай Случчыны (частка Наваградчыны). У 1920 годзе жыхары Слуцкага павету сфармавалі Грозаўскі полк войска Беларускай Народнай Рэспублікі, які браў удзел у Слуцкім збройным чыне. Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі клясыцызму сядзіба Мержыеўскіх і касьцёл у Гонар Зьняцьця Збаўцы з Крыжа, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў.

Назва

Тапонім Грозаў^[2][3] утварыўся ад імя Гроза^[4]. Традыцыйную гістарычную назву, ужываную мясцовымі жыхарамі, за савецкім часам зьмянілі на расейскі капыл на цяперашняе афіцыйнае Грозава (Hrozava)^[5].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Грозава

Вялікае Княства Літоўскае

Сядзіба Мержыеўскіх. Н. Орда, 1864 г.

Упершыню Грозаў упамінаецца ў 1-й палове ХVІ ст. як вёска Слуцкага княства, уладаньне Алелькавічаў. У 1582 годзе існавалі аднайменныя сяло, фальварак і шляхецкая ўласнасьць. У 2-й палове ХVІ — 1-й палове ХVІІ ст. Грозаў знаходзіўся ў валоданьні Валадковічаў, якія заснавалі тут 2 царквы і мужчынскі манастыр сьвятога Міколы (усе ў юрысдыкцыі Сьвятога Пасаду). Паводле інвэнтару 1650 году, існавалі аднайменныя двор (4 жылыя дамы і 5 гаспадарчых пабудоваў) і фальварак, былі бровар, млын і гумнішча

У 2-й палове ХVІІ ст. Грозаў перайшоў да Радзівілаў. На 1690 год тут было 66 двароў. У ХVІІІ ст. Грозаў знаходзіўся ў валоданьні Незабытоўскіх, за якімі атрымаў статус мястэчка. У 1791 годзе ён увайшоў у склад Случарэцкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Праект маскоўскай перабудовы адабранага касьцёла, 1875 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Грозаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Слуцкага павету Менскай губэрні. У розныя часы мястэчка знаходзілася ў валоданьні Межаеўскіх, Вітгенштэйнаў, Гагенлёэ. На 1800 год тут было 30 двароў, дзеялі 2 драўляныя манастыры (Яна Багаслова з царквой Прачыстай Багародзіцы і Сьвятога Мікалая з аднайменнай царквой) і капліца, працавалі карчма і млын, праводзіліся штогадовыя кірмашы і штотыднёвыя таргі; на 1845 год — 19 двароў.

У 1864 годзе з мэтай маскалізацыя колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў Грозаве народную вучэльню. На 1870 год — 99 двароў, 3 царквы, касьцёл, капліца, 2 юдэйскія малітоўныя дамы. Гандлёвымі шляхамі Грозаў злучаўся зь мястэчкамі Капылём, Бабоўняй, Новым Сьвержане і местам Нясьвіжам. На 1886 год — 3 царквы, валасная ўправа, бровар, 3 заезныя двары, 11 крамаў, народная вучэльня, 2 жыдоўскія школы.

Згодна з вынікамі перапісу 1897 году, у Грозаве было 150 двароў, царква, капліца, пошта, народная вучэльня, 24 крамы, ганчарны завод, 2 карчмы. У пачатку XX ст. 177 двароў. У 1912 годзе працавалі 2-клясная сельская і 1-клясная народная вучэльні. На 1917 год — 188 двароў, вінакурны і медаварны заводы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Грозаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Грозаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У жніўні 1919 — ліпені і кастрычніку — лістападзе 1920 году мястэчка займала польскае войска. У лістападзе 1920 году ў Слуцку і мястэчку Семежаве зь беларускай міліцыі Слуцкага павету сфармаваўся Грозаўскі полк^[6]. Да здушэньня паўстаньня бальшавікамі (4 сьнежня 1920 году) улада ў мястэчку кантралявалася сіламі БНР.

На 1921 год у Грозаве працавалі спажывецкая таварыства, фэльчарскі пункт, 2 школы, вінзавод; на 1923 год — 7-гадовая і жыдоўская школы, хата-чытальня, фэльчар, 6 рамесьнікаў (шаўцы, краўцы, кавалі). 20 жніўня 1924 году Грозаў стаў цэнтрам сельсавету Грэскага раёну, на гэты час тут было 182 двары. 8 ліпеня 1931 году мястэчка ўвайшло ў склад Капыльскага раёну (з 12 лютага 1935 да 17 сьнежня 1956 году зноў у Грэскім раёне). У 1930-я гады ў Грозаве працавалі калгас «Інтэрнацыянал», кавальская, шавецкая, шапачная, прамысловая майстэрні, малаказавод, нафтавы млын, сукнавальня, крупадзёрка, салатопня. 27 верасьня 1938 году статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 1 ліпеня 1944 году Грозаў знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1971 год у Грозаве было 189 двароў, на 1997 год — 197 гаспадарак, машынны двор, вэтэрынарны пункт, сярэдняя школа, дом культуры, бібліятэка, амбуляторыя, пошта, камбінат побытавага абслугоўваньня насельніцтва, 5 крамаў. У 2000-я гады Грозаў атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку». На 2007 год — 167 гаспадарак, на 2010 год — 159. 6 лютага 2015 году цэнтар Грозаўскага сельсавету перанесьлі ў вёску Камсамольскую^[7].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Палац, да 1918 г.
• 
  Царква, 1917—1918 гг.
• 
  Вуліца да царквы, 1918 г.
• 
  Вуліца, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1763 год — 267 чал.^[4]
• XIX стагодзьдзе: 1800 год — 166 чал.; 1845 год — 97 чал.; 1870 год — 376 чал.; 1886 год — 156 чал.; 1897 год — 861 чал. у мястэчку Грозаве, 41 чал. у маёнтку Грозаве
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 1032 чал.; 1917 год — 1194 чал.; 1924 год — 1007 чал.; 1960 год — 656 чал.; 1971 год — 587 чал.; 1992 год — 498 чал.^[8]; 1997 год — 481 чал.^[9]; 1999 год — 475 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2007 год — 428 чал.^[10]; 2010 год — 427 чал.

Інфраструктура

У Грозаве працуюць школа, дашкольная ўстанова, лякарня, 2 бібліятэкі, дом культуры, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Грозава да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Капыльская і Слуцкая. Гістарычны Рынак ня мае афіцыйнай назвы. Паводле перапісу 1874 году, у мястэчку існавала Менская вуліца^[11].

Турыстычная інфармацыя

Крыж абаронцам БНР

Славутасьці

У Грозаве на гістарычным Рынку, каля будынка касьцёла пастаўлены мэмарыяльны крыж у гонар абаронцаў незалежнасьці Беларусі.

• Вінакурня (пачатак XX ст.)
• Гандлёвыя рады (2-я палова XIX ст.)
• Касьцёл у Гонар Зьняцьця Збаўцы з Крыжа (1802; цяпер клюб)
• Могілкі юдэйскія
• Палац Мержыеўскіх (2-я палова XVIII ст.)

Страчаная спадчына

• Манастыр Сьвятога Яна Багаслова
• Царква Сьвятога Мікалая

Асобы

• Алена Кіш — беларуская мастачка-прымітывістка (жыла апошнія гады ў Грозаве).

Галерэя

• Краявіды Грозава
• 
  Палац Мержыеўскіх
• 
  Касьцёл
• 
  Гандлёвыя рады
• 
  Могілкі юдэйскія