Заслаўе

Засла́ўе — места ў Беларусі, на рацэ Сьвіслачы пры ўтоку яе ў Заслаўскае вадасховішча. Уваходзіць у склад Менскага раёну Менскай вобласьці. Плошча 14,2 км². Насельніцтва на 2018 год — 15 661 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 27 км ад Менску; чыгуначная станцыя «Беларусь» на лініі Менск — Маладэчна.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Заслаў (неадназначнасьць).

Заслаўе лац. Zasłaŭje
Панарама з гарадзішча «Замэчак»
Герб Заслаўя
Першыя згадкі:	985, 1127—1128
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Менскі
Плошча:	14,2 км²
Вышыня:	211 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	15 661 чал.[1]
шчыльнасьць:	1102,89 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 17
Паштовыя індэксы:	223034, 223036
СААТА:	6236501000
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°0′0″ пн. ш. 27°17′0″ у. д.
Заслаўе на мапе Беларусі ± Заслаўе Заслаўе
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
Сайт гарвыканкаму (рас.)

Заслаўе — места гістарычнай Меншчыны, колішняя сталіца графства (раней — сталіца ўдзельнага княства), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся руіны замка, былы кальвінскі збор у стылі рэнэсансу і касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі ў стылі віленскага барока, помнікі архітэктуры XVI—XVIII стагодзьдзяў. Дзее гістарычна-культурны запаведнік.

Назва

Паводле паданьня, кіеўскі князь Уладзімер Сьвятаславіч назваў паселішча ў гонар сына полацкай князёўны Рагнеды Рагвалодаўны Ізяслава, які зь мячом заступіўся за маці.

Варыянты напісаньня назвы места ў гістарычных крыніцах: Заслаў, Ізяслаў, Ізяслаўль, Жэслаўль, Жаслаўль^[2].

Дзеля адрозьненьня ад Заслаўя на Валыні часам насіў дадатковае азначэньне — Заслаўе Літоўскае^[3].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Заслаўя

Раньнія часы

Згодна з археалягічнымі зьвесткамі, у X ст. на правым беразе Сьвіслачы існавала неўмацаванае паселішча, населенае пераважна крывічамі. Каля 985 году за 1 км ад яго ўзьнікла гарадзішча «Замэчак». На мяжы XI—XII стагодзьдзяў на тэрыторыі правабярэжнага паселішча ўзьвялі дзядзінец, па чым насельнікі пакінулі «Замэчак»^[4].

Летапіснае паданьне прыпісвае заснаваньне Заслаўя ў 985—986 гадох князю кіеўскаму Ўладзімеру Сьвятаславічу, які перадаў горад сваёй жонцы Рагнедзе Рагвалодаўне і сыну Ізяславу^[a]. Пад 1127 годам упершныю ўпамінаецца Ізяслаўскае княства ў зьвязку з нападам князя кіеўскага Мсьціслава Ўладзімеравіча на Полацкую зямлю^[5].

Вялікае Княства Літоўскае

У канцы XIII ст. Заслаўе далучылася да Вялікага Княства Літоўскага, дзе стала вялікакняскім местам^[6]. У 1345 годзе вялікі князь Кейстут перадаў яго свайму малодшаму брату Яўнуту Гедымінавічу, нашчадкі якога зваліся князямі Заслаўскімі (Жэслаўскімі). У Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх (канец XIV ст.) Заслаўе значыцца сярод «літоўскіх» замкаў. За часамі фэўдальнай вайны (1432—1439) у 1434 годзе^[6] Сьвідрыгайла захапіў і спаліў места, а ягоных жыхароў узяў у палон.

У 1539 годзе Заслаўе перайшло ў валоданьне Глябовічаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў места ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва. У другой палове XVI ст. тут пры кальвінскім зборы працавалі школа і друкарня, у якой Сымон Будны надрукаваў Біблію ў 1574 годзе. У пачатку XVII ст. кальвінскі збор пераасьвяцілі ў касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла. У 1625 годзе ў Заслаўі збудавалі касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі, таксама дзеяла царква. З XVІІ ст. места стала сталіцай графства, якое аб’ядноўвала 4 староствы.

З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1655 годзе маскоўскія захопнікі спалілі Заслаўе, цалкам зруйнавалі мураваныя замкавыя брамы і палац. У 1678 годзе паселішча перайшло да Сапегаў. У 1684 годзе (паводле іншых зьвестак, яшчэ ў 1676 годзе) К. Сапега і ягоная жонка Крыстына заснавалі тут дамініканскі кляштар. Паводле інвэнтару, на 1698 год у месьце было 89 дымоў (апроч, відаць, касьцельнай юрыдыкі), 4 вуліцы і Рынак^[6].

У 1753 годзе Заслаўе перайшло ў валоданьне падканцлера Антонія Празьдзецкага. У 1772 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў месту прывілей на правядзеньне 4 кірмашоў штогод, а таксама штотыднёвых таргоў. У другой палове XVIII ст. працавалі цагельня і суконная фабрыка.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Заслаўе апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Менскага павету. Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1850-я гады існаваў аднайменны маёнтак Прушынскіх.

За ўдзел у нацыянальна-вызвольным паўстаньні (1863—1864) расейскія ўлады канфіскавалі Заслаўе ў ягоных гаспадароў Прушынскіх. У 1873 годзе празь мястэчка прайшла Лібава-Роменская чыгунка, адкрылася станцыя Ізяслаў. На 1904 год працавалі 2 школы, лякарня на 10 ложкаў, аптэка, пошта; дзеялі 2 царквы і касьцёл.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Заслаўе занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Заслаўя
• 
  Панарама. Л. Баратынскі, 1859 г.
• 
  Абмеры збора, 1853 г.
• 
  Уваход у замак. М. Філіповіч, 1924 г.
• 
  Замкавыя валы. М. Філіповіч, 1924 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Заслаўе абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР, накіроўвалі ў Народны Сакратарыят скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў^[7]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Заслаўе ўвайшло ў склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну^[8]. У 1919—1920 гадох мястэчка было пад часовай польскай адміністрацыяй як цэнтар гміны ў Менскім павеце Менскай акругі Грамадзянскай ўправы Ўсходніх земляў. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Заслаўе засталося ў БССР, дзе ў 1924 годзе стала цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 28 чэрвеня 1941 да 4 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1985 годзе Заслаўе зноў атрымала статус места. 26 студзеня 1987 году места вывелі з складу Менскага раёну і аднесьлі да афіцыйнай катэгорыі гарадоў абласнога падпарадкаваньня^[9]. 1 студзеня 2007 году Заслаўе зноў улучылі ў склад Менскага раёну як адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку, а фінансавы аддзел места далучылі да фінансавага аддзелу Менскага райвыканкаму^[10][11]

• Места на старых здымках
• 
  Рынак, да 1918 г.
• 
  Рынак, 1927 г.
• 
  Вуліца Замкавая. Кальвінскі збор па маскоўскай перабудове, каля 1900 г.
• 
  Вуліца Замкавая. Замкавая брама, да 1918 г.

• 
  Вуліца Рынкавая. Касьцёл па маскоўскай перабудове каля 1900 г.
• 
  Вуліца Рынкавая. Касьцёл, 1941 г.
• 
  Вуліца Рынкавая. Касьцёл, 1941 г.
• 
  Вуліца Вакзальная. Станцыя, 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XX стагодзьдзе: 1904 год — 3 тыс. чал.; 1941 год — каля 3 тыс. чал.^[12]; 1977 год — 6,5 тыс. чал.; 1991 год — 10,9 тыс. чал.; 1992 год — 11,1 тыс. чал.; 1997 год — 13,7 тыс. чал.^[13]
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 13,5 тыс. чал.; 2006 год — 13,8 тыс. чал.; 2009 год — 14 202 чал.^[14] (перапіс); 2010 год — 14 294 чал.^[15]; 2016 год — 15 151 чал.^[16]; 2017 год — 15 419 чал.^[17]; 2018 год — 15 661 чал.^[1]

Адукацыя

У Заслаўі працуюць 3 сярэднія і музычная школы, спартовая школа-інтэрнат, 5 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская лякарня.

Культура

Дзеюць 2 бібліятэкі, дом культуры, цэнтар вольнага часу «Світанак».

Забудова

Плян

Заслаўе падзяляецца на тры архітэктурна-плянавальныя часткі, або мікрараёны. Адна зь іх — гістарычны цэнтар. Тут знаходзіцца вялікая частка гістарычна-археалягічнага запаведніку, а таксама будынкі індывідуальнай, галоўным чынам старой, забудовы, адміністрацыя места, установы сацыяльна-культурнага і побытавага прызначэньня: дом культуры, бібліятэка, дом сямейных імпрэзаў, агульнаадукацыйная сярэдняя і музычная школы, адмысловая школа-інтэрнат, камбінат побытавага абслугоўваньня, атэлье, крамы, лякарня, аптэка.

Другі мікрараён уяўляе сабой вытворчы, сацыяльна-побытавы і жылы комплекс Беларускай занальнай досьледнай станцыі птушкагадоўлі. Трэці мікрараён месьціцца за чыгуначнай магістральлю і зьяўляецца прамысловым цэнтрам Заслаўя. У гэтай зоне збудавалі вялікую колькасьць шматпавярховых жылых будынкаў, крамаў, дзьве агульнаадукацыйныя сярэднія школы, дом дзіцячай творчасьці, тры дашкольныя ўстановы.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Бялова вуліца	Радашкавіцкая вуліца
Савецкая вуліца	Віленская вуліца Ракаўская вуліца (ад Рынку на паўночны захад)[18] Лагойская вуліца (ад Рынку на паўночны ўсход)

З урбананімічнай спадчыны Заслаўя да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Вакзальная, Вялікая (іншая гістарычная назва — Менская), Замкавая, Паштовая і Рынкавая (таксама называлася Замкавай). Гістарычны Рынак цяпер называецца Рынкавым пляцам (афіцыйна — Рынкавай плошчай).

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, паліграфічнай, дрэваапрацоўчай, хімічнай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Заслаўя
ААТ «Заслаўскі лакафарбавы завод» ЗАТ «Заслаўскі завод жалезабэтонавых вырабаў»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Заслаўе — цэнтар турызму дзяржаўнага значэньня^[19]. 31 сьнежня 1986 году ўтварыўся Гістарычна-культурны запаведнік «Заслаўе», у 2001 годзе музэй-запаведнік атрымаў статус дзяржаўнай установы.

Славутасьці

У 1993 годзе ў Заслаўі паставілі помнік Рагнедзе і Ізяславу, у 2014 годзе — помнік князю Ізяславу^[20].

• Гарадзішча «Замэчак» (X—XVIII стагодзьдзі)
• Замчышча, рэшткі муроў замкавай брамы (XI—XVIII стагодзьдзі)
• Кальвінскі збор, збудаваны пасярод Заслаўскага замка (XVI ст., цяпер царква Праабражэньня Гасподняга Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
• Касьцёл Найсьвяйцейшай Панны Марыі (1774—1779)
• Могілкі юдэйскія

Страчаная спадчына

• Кляштар дамініканаў (1684)
• Палацава-паркавы комплекс Празьдзецкіх (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды Заслаўя
• 
  Былы кальвінскі збор
• 
  Руіны замкавай брамы
• 
  Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі
• 
  Гарадзішча «Замэчак»

• 
  Музэй, дом завозьнікаў
• 
  Музэй, паравы млын
• 
  Музэй, сьвіран
• 
  Вуліца Вялікая

Асобы

• Язэп Каранеўскі (1887—1937) — дзяржаўны дзяяч, пэдагог, публіцыст, другі рэктар БДУ
• Уладзімер Марзон (1881—1954) — хірург
• Хвядос Шынклер (1903—1942) — беларускі пісьменьнік

Заўвагі

1. ПСРЛ. Т. 1. — М., 1962. С. 131.