Сянно

Сянно́, Се́нна^[2] — места ў Беларусі, на беразе Сеньненскага возера. Адміністрацыйны цэнтар Сеньненскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 7165 чалавек^[1]. Знаходзіцца 56 км на паўднёвы захад ад Віцебску, за 15 км ад чыгуначнай станцыі Бурбін (лінія Лепель — Ворша). Аўтамабільныя дарогі на Багушэўск, Чашнікі, Бешанковічы, Талачын, Коханаў.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Сянно (неадназначнасьць).

Сянно лац. Sianno
У цэнтры места
Герб Сянна Сьцяг Сянна
Першыя згадкі:	1442
Горад з:	1777
Мясцовая назва:	Сенна
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Сеньненскі
Вышыня:	165 м н. у. м.
Насельніцтва:	7165 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2135
Паштовы індэкс:	211117
СААТА:	2244501000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°48′0″ пн. ш. 29°42′0″ у. д.
Сянно на мапе Беларусі ± Сянно Сянно
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://senno.vitebsk-region.gov.by

Сенна — даўняе мястэчка гістарычнай Віцебшчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі барока жылы корпус кляштару францішканаў, помнік архітэктуры XVII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ў стылі віленскага барока, унікальны^[3] помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Назва

Тапонім Сянно мае яснае сэнсавае значэньне і паходзіць ад слова «сена»^[4]. Пра зьвязак з гэтым словам сьведчыць той факт, што ў канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў мясцовыя жыхары вымаўлялі назву места як Сенна або Сеннае^[5][6].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Сянна

Вялікае Княства Літоўскае

Згодна з сучаснымі энцыкляпэдычнымі даведнікамі^[7][8] першы пісьмовы ўпамін пра Сенна датуецца 1534 годам, калі ў вайну Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім паселішча занялі і спалілі ўсходнія акупанты (1535 год). Аднак сучаснае места афіцыйна^[6][9] вядзе сваю гісторыю ад 1442 году, часоў кіраваньня вялікага князя Казімера.

У 1-й палове XVI стагодзьдзя Сенна атрымала статус мястэчка і належала адміністрацыйна да Віцебскага павету. У розныя часы паселішча знаходзілася ў валоданьні Відніцкіх-Любецкіх, Сеньненскіх-Грыбоўскіх, Курчаў, Сапегаў, Агінскіх, Серакоўскіх. У 1595 годзе ўпамінаюцца аднайменныя маёнтак, замак і мястэчка з «цэрквамі і іх фундушамі».

У 1609 годзе Яўстах Курч збудаваў у Сеньне мураваны касьцёл^[7]. У 1613 годзе Леў Сапега запрасіў сюды манахаў-францішканаў, якія адкрылі пры кляштары школу для бедных^[10]. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1658 годзе маскоўскія захопнікі зьнішчылі аддзелы мясцовых жыхароў, якія на чале зь Я. Юндзілам вялі партызанскую вайну супраць акупантаў. 28 чэрвеня 1772 году распачаліся 3-дзённыя ўрачыстасьці асьвячэньня новага касьцёла, змураванага ў стылі барока.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Герб, 1843 г.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Сенна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Аршанскай правінцыі. У 1777 годзе паселішча атрымала статус места і стала цэнтрам павету Магілёўскай губэрні (1773—1777 і з 1802 году), намесьніцтва (1778—1796) і Беларускай губэрні (1796—1802). 16 жніўня 1781 году афіцыйна зацьвердзілі герб Сянна «ў зялёным полі дзьве скрыжаваныя залатыя касы»^[11]. У 1778 годзе тут пачала дзеяць паштовая кантора.

У 1867 годзе на месцы драўлянай царквы збудавалі мураваны сабор Сьвятога Мікалая. У 1883 годзе запрацаваў тэлеграф. У пачатку XX стагодзьдзя ў Сеньне было 543 будынкі, працавалі 54 рамесныя прадпрыемствы (на 1907 год), натарыяльная кантора, 4 страхавыя агенты, паштовая кантора, тэлеграф, друкарня, фатаграфія, 10 заезных дамоў, 82 крамы, 6 корчмаў; штогод праводзілася 6 кірмашоў; дзеялі меская вучэльня і 4-клясная жаночая прагімназія, 3 бібліятэкі, 2 лякарні, аптэка.

• Старая графіка Сянна
• 
  Панарама, XVII ст.
• 
  Панарама з боку возера, каля 1840 г.
• 
  Панарама з боку возера. Н. Орда, 30.07.1877 г.
• 
  Кляштар францішканаў, XIX ст.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Сенна абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Высокагарадзецкай воласьці Сеньненскага павету атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[12]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Сенна ўвайшло ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Сенна вярнулі БССР, дзе яно стала цэнтрам раёну Віцебскай акругі (з 1938 году — Віцебскай вобласьці). На 1939 год працавалі льнозавод, заатэхнікум, лякарня, гасьцініца, кінатэатар, лазьня. У Другую сусьветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 25 чэрвеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

17 верасьня 1962 году савецкія ўлады злачынна ўзарвалі помнік архітэктуры — касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы^[13]. 20 студзеня 2006 году афіцыйна зацьвердзілі гістарычны герб Сянна^[14].

• Места на старых здымках
• 
  Панарама места, 1912 г.
• 
  Касьцёл, 1913 г.
• 
  Касьцёл з боку вуліцы Менскай, 1913 г.
• 
  Царква Покрыва Багародзіцы, 1907 г.

• 
  Сабор Сьвятога Мікалая, 1907 г.
• 
  Вуліца Менская, 1907 г.
• 
  Вуліца Магілёўская,
  да 1941 г.
• 
  Возера Сеньненскае, каля 1910 г.

Геаграфія

Сянно стаіць на 2 марэнавых узвышшах, падзеленых з поўначы на поўдзень аднайменным возерам.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1847 год — 1730 чал.; 1867 год — 2418 чал., зь іх 305 каталікоў, 2 пратэстанты і 1469 юдэяў; 1880 год — 2996 чал. (1551 муж. і 1445 жан.), у тым ліку 1380 праваслаўных, 826 каталікоў, і 1290 юдэяў^[15]; 1897 год — 4061 чал. (зь іх 39,9% пісьменных), 1898 год — 5712 чал. (2850 муж. і 2862 жан.), зь іх 1529 праваслаўных, 461 каталік, 2100 юдэяў і інш. веры^[16]
• XX стагодзьдзе: 1907 год — 4245 чал., зь іх 660 праваслаўных, 150 каталікоў, 35 стараабраднікаў, 3400 юдэяў^[17]; 1917 год — 4540 чал.; 1926 год — 5509 чал. (зь іх 59,6% пісьменных); 1939 год — 4,3 тыс. чал.; 1959 год — 5,4 тыс. чал.; 1970 год — 5,3 тыс. чал.^[8]; 1991 год — 9,0 тыс. чал.; 1994 год — 9,7 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2000 год — 8,9 тыс. чал.^[8]; 2006 год — 8,1 тыс. чал.^[18], 2006 год — 8,1 тыс. чал.^[19]; 2007 год — 7,9 тыс. чал.; 2008 год — 7,6 тыс. чал.; 2009 год — 8007 чал.^[20] (перапіс); 2016 год — 7385 чал.^[21]; 2017 год — 7238 чал.^[22]; 2018 год — 7165 чал.^[1]

Рэлігія

Дзее праваслаўная царква Сьвятога Мікалая і рымска-каталіцкая капліца Найсьвяцейшай Тройцы.

Адукацыя

У месьце працуюць 2 агульнаадукацыйныя школы і школа-інтэрнат, першая школа-фабрыка ў Беларусі, музычная школа, спартовая школа, цэнтар пазакляснай і пазашкольнай работы, 3 сады-ясьлі.

Культура

Дзее раённы дом культуры, дом рамёстваў, дзіцячая бібліятэка і бібліятэка для дарослых.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Голас Сенненшчыны».

Забудова

Плян

Праект сучаснага пляну Сянна распрацавалі ў 1968 годзе ў Віцебскіх абласных праектавых майстэрнях. На месцы старога адміністрацыйнага цэнтру сфармаваўся новы. Гандлёвы цэнтар разьмяшчаецца на вуліцы Кастрычніцкай. Асноўная жыльлёвая забудова канцэнтруецца ў раёнах вуліцаў Назарэнка, Кастрычніцкай i інш. Прамысловая зона — у заходняй частцы места.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
Карла Маркса вуліца	Магілёўская вуліца[23]
Кастрычніцкая вуліца	Ветраная вуліца[24] (заходняя частка) Менская вуліца (усходняя частка)	Тракцірная вуліца (усходняя частка)
Машэрава вуліца	Канеўская вуліца	Сьвіная вуліца
Мічурына вуліца	Галынка вуліца[25]	Варашылава вуліца
Пралетарская вуліца	Бешанковіцкая вуліца[26][27]
Савецкая вуліца	Садовая вуліца	Афіцэрская вуліца[28]

З урбананімічнай спадчыны Сянна да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Віцебская, Зарэчная і Красная Слабада (Слабадзкая). Гістарычныя Рынак і Адміністрацыйны пляц цяпер ня маюць афіцыйных назваў.

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці Сянна: Балоньне, Галынка, Замкавая гара, Красная і Тураўская Слабоды, Плянтоўка, Салдацкая горка.

Эканоміка

Прадпрыемствы будаўнічых матэрыялаў, лясной, дрэваапрацоўчай, лёгкай, харчовай прамысловасьці.

Зьвесткі пра прамысловыя прадпрыемствы Сянна[29]
Найменьне прадпрыемства	Адрас	Дырэктар
Прыватнае вытворчае ўнітарнае прадпрыемства «Сеньненскі камбінат каапэратыўнай прамысловасьці» (ПУП «Сеньненскі камбінат каапэратыўнай прамысловасьці»)	вул. Пралетарская, 3	Марыя Хвошч
Адкрытае акцыянэрнае таварыства «Сеньненскі льнозавод» (ААТ «Сеньненскі льнозавод»)	вул. Заводзкая, 36	Барыс Уласевіч

Транспарт

Празь Сянно праходзяць аўтамабільныя дарогі Р25 (Віцебск — Сянно), Р86 (траса М8 — Багушэўск — Мядзел) і Р113 (Сянно — Вушачы).

Мескія і прымескія пасажырскія перавозкі ажыцьцяўляе ААТ «АТП № 20» места Сянно.

Турыстычная інфармацыя

Пліта з гербамі шляхты ля музэю

Інфраструктура

Працуе Сеньненскі гістарычна-краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў мескай гасьцініцы.

Славутасьці

Побач зь Сянном захавалася гарадзішча жалезнага веку.

• Будынак адміністрацыйны (пачатак XIX ст.)
• Кляштар францішканаў (XVII ст.)
• Могілкі юдэйскія

Страчаная спадчына

• Замак (XVI ст.)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы або Сьвятога Фартуната^[30] (1768—1772; у 2010-я гады на захаваных падмурках збудавалі новы касьцёл, які ёсьць зьменшанай спрошчанай копіяй зруйнавага^[31])
• Царква Покрыва Багародзіцы (1860; мураўёўка)
• Царква Сьвятога Мікалая (1867; мураўёўка)
• Сынагога (XIX ст.)

Галерэя

• Краявіды места
• 
  Кляштар францішканаў
• 
  Краязнаўчы музэй у будынку земскай управы
• 
  Пажарнае дэпо
• 
  Капліца пры крыніцы

Асобы

• Міхась Бельскі (1921—1988) — беларускі мастак, графік
• Уладзімер Гоманаў (1929—1998) — мастак-маляр
• Генадзь Давыдзька (нар. 1955) — заслужаны артыст Беларусі
• Міхал Ермашкевіч (нар. 1966) — рымска-каталіцкі дзяяч, дамініканін, мастак
• Алесь Жаўрук (1910—1942) — беларускі паэт
• Ларыса Кажарская (нар. 1938) — навуковец-мэдык
• Дора Кроз (1909—1997) — сьпявачка
• Марыя Пеўзнэр (1901—1989) — навуковец, псыхіятар, дэфэктоляг
• Яўген Радкевіч (1937—1999) — беларускі пісьменьнік