Пружаны
горад у Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia
Пружа́ны[2] (трансліт.: Pružany), мясцовае: Пружа́на — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Пружанскага раёна, на сутоцы ракі Муха і канала Вец — пачатку р. Мухавец, за 89 км на паўночны захад ад Брэста, за 13 км ад чыгуначнай станцыі Аранчыцы на лініі Брэст — Баранавічы. Вузел аўтадарог на Брэст, Высокае, Кобрын, Слонім, Бярозу, Поразава. Насельніцтва 18 515 чалавек (2017)[3].
Горад
Пружаны 
Пружаны на карце Беларусі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||
Вядомы з 1487 года як Дабучын, княжацкі двор у складзе Кобрынскага княства Вялікага Княства Літоўскага. Пасля смерці кобрынскага князя Івана Сямёнавіча Дабучын перайшоў да ягонай жонкі Фядоры, у 1519 годзе паводле прывілея вялікага князя Жыгімонта Старога перайшоў да маршалка Вацлава Касцевіча і ўвайшоў у Кобрынскае староства. З 1520 года ў Кобрынскім павеце Падляшкага ваяводства. З 1532 года належаў каралеве Боне Сфорцы, да сярэдзіны XVI стагоддзя пераўтварыўся ў цэнтр ганчарнага рамяства і гандлю, потым належала дачцэ Боны Ганне Ягелонцы. У 1563 годзе — 1250 жыхароў, 7 вуліц, 278 гаспадарак. Існаваў «каралеўскі двор» — драўляны палац з гаспадарчымі пабудовамі. З 1566 года ў Берасцейскім павеце Вялікага Княства Літоўскага. Ганна Ягелонка 3 мая 1588 года надала гораду магдэбургскае права, герб і дазвол на 2 кірмашы на год, прывілеем замацавана сучасная назва Пружаны, вядомая і раней. На гербе (які некалі перайшоў да роду Сфорца ад роду Вісконці) выяўлены ў срэбраным полі звілісты блакітны вуж з залатой каронай, з пашчы якога з’яўляецца дзіця бачнае ўжо на палову. На думку некаторых гісторыкаў паходжанне назвы Пружаны звязана з пасяленнем каля Дабучына прусаў. Прывілей пацверджаны 6 мая 1589 года граматай Жыгімонта Вазы з наданнем дадатковых прывілеяў (4 кірмашы на год). У інвентары Пружан за 1597 год адзначаны палац, 2 флігелі, гаспадарчыя пабудовы, млын. З пачатку XVII стагоддзя Пружаны славіліся вытворчасцю задымленага чорнага глінянага посуду і кафлі. Горад моцна разбураны падчас войнаў XVII—XVIII стагоддзяў (ацалела 1/5 пабудоў), да канца XVIII стагоддзя адноўлены, у 1791 годзе — 2094 жыхароў.
З 1795 года ў складзе Расійскай імперыі, горад, цэнтр Пружанскага павета; Кацярына II падаравала Пружанскі ключ графу, генералу-фельдмаршалу Румянцаву-Задунайскаму, які хутка распрадаў іх Трэнбіцкаму, Булгарыну, Улодкам і Швыкоўскаму. У руска-французскую вайну (1812) Пружаны занятыя і разрабаваныя напалеонаўскімі войскамі. У 1817 годзе ў горадзе налічваецца 824 жыхары. У 1838 годзе ў горадзе тры забрукаваныя вуліцы; дзейнічала дваранскае вучылішча (130 вучняў), бальніца, аптэка. Каля горада працавала цагельня. Сярод павятовых гарадоў Гродзенскай губерні з’яўляюцца самым бедным, але нягледзячы на гэта ў сярэдзіне XIX стагоддзя ў Пружанах кожную зіму адбываліся тэатральныя пастаноўкі. У 1845 годзе атрымаў іншы герб (у светла-карычневым полі яліна, на галінах якой вісіць паляўнічая труба). У 1857 годзе — 5665 жыхароў, працавалі бровар, гарбарны і мукамольны заводы. У час паўстання 1863—1864 гадоў на Пружаншчыне дзейнічалі аддзелы Рамана Рагінскага, Станіслава Сангіна і Браніслава Рыльскага, 13 лютага 1863 года Пружаны былі заняты паўстанцамі. У 1897 годзе ў горадзе 7634 жыхары, з якіх 67,5 % іўдзеяў, 25,6 % праваслаўных, 6,2 % католікаў; 14 дробных прадпрыемстваў, павятовае і прыходскае вучылішчы, 2 царквы, касцёл, сінагога, некалькі іудзейскіх малітоўных дамоў, 6 бальніц. У XIX — першай палове XX стагоддзяў Пружаны вядомы як цэнтр ганчарнага рамяства.
У студзені 1919 года Пружаны на некалькі дзён занялі бальшавікі. 30 студзеня 1919 года з рук бальшавікоў адбіў яе Віленскі атрад Польскага войска пад кіраўніцтвам ротмістра Уладзіслава Дамброўскага[4]. 7 чэрвеня 1919 года Пружаны увайшлі ў склад Брэсцкай акругі Грамадзянскага ўпраўлення Усходніх зямель — часовай польскай адміністрацыйнай адзінкі[5]. У 1921—1939 гадах у складзе Польскай Рэспублікі, цэнтр Пружанскага павета Палескага ваяводства. Дзейнічала Таварыства беларускай школы.
З верасня 1939 года ў БССР, з 15 студзеня 1940 года цэнтр Пружанскага раёна. У час Вялікай Айчыннай вайны акупаваны 23 чэрвеня 1941 года, акупанты стварылі тут гета, дзе ўтрымлівалі да 10 тыс. чалавек і загубілі больш за 4 тыс. чалавек. Падчас вайны на 70 % былі знішчаны жылыя пабудовы. Вызвалены 17 ліпеня 1944 года.
- XVI стагоддзе: 1563 год — 1250 чал.
- XVIII стагоддзе: 1791 год — 2094 чал.
- XIX стагоддзе: 1817 год — 824 чал.; 1857 год — 5665 чал.; 1897 год — 7634 чал.
- XX стагоддзе: 1995 год — 25,2 тыс. чал.[6]
- XXI стагоддзе: 2004 год — 19,8 тыс. чал.; 2006 год — 19,3 тыс. чал.; 2016 год — 18 459 чал.[7]; 2017 год — 18 515 чал.[3]
У 1998 годзе ў Пружанах дзейнічалі прадпрыемствы машынабудавання, харчовай (масласырзавод, кансервавы і плодакансервавы заводы), лёгкай, будматэрыялаў (камбінаты будаўнічых матэрыялаў) прамысловасці, завод радыёдэталей. Ільнозавод, лясгас, друкарня. Гасцініцы «Верас», «Мухавец». Сядзіба «Пружанская» (турыстычныя паслугі). Пружаны — цэнтр ганчарнага рамяства.
Музей-сядзіба «Пружанскі палацык». У горадзе праводзіцца фестываль звышлёгкай авіяцыі (ўзлётна-пасадачная паласа «Вялікія Якавічы»).
5 сярэдніх, вочна-завочная, музычная, юнацка-спартыўная школы, 8 дашкольных устаноў, 2 бібліятэкі, Дом культуры, бальніца.
У Пружанах у 1928 годзе фалькларыстам і кампазітарам Рыгорам Шырмам запісана калядка «На нова лета»[8].
- Пружанскі сядзібна-паркавы ансамбль Швыкоўскіх (сярэдзіна XIX ст.)
Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 112Г000585 - Капліца на каталіцкіх могілках (1852) Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000586
- Пружанская Спаса-Праабражэнская царква на праваслаўных могілках (1875—1878; абкладзена цэглай у 2003)
- Пружанскі сабор Аляксандра Неўскага (1866—1880)
- Пружанскі касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1883)
- Пружанскія гандлёвыя рады (1896) Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 112Г000588
- Памятны знак «Нараджэнне р. Мухавец» — усталяваны каля месца зліцця р. Муха і канала Вец
Нематэрыяльная спадчына
20 сакавіка 2023 года традыцыйнаму роспісу на шкле ў горадзе Бярозе, аграгарадку Спораве, аграгарадку Стрыгінь Бярозаўскага раёна і горадзе Пружаны, вёсцы Слабудка, вёсцы Новыя Засімавічы Пружанскага раёна быў нададзены статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці Беларусі[9].
- Люцыян Крашэўскі (1820—1892) — беларускі і польскі мастак, фатограф.
- Соф’я Аляксандраўна Яноўская (1896—1966) — расійскі матэматык, логік, філосаф, педагог, заснавальнік рускай школы філасофіі матэматыкі.
- Мікола Ільяшэвіч (1903—1934) — беларускі грамадскі дзеяч, гісторык, настаўнік.
- Раіса Мікалаеўна Жук-Грышкевіч (Жукоўская; 1919—2009) — беларуская грамадская дзеячка.
- Францішак Ляхоцкі (1899—1988) — польскі паэт-эмігрант беларускага паходжання.
- Казімір Пацэвіч (1895—1974) — афіцэр кавалерыі войска Польскага, мастак.
- Уладзімір Міхайлавіч Шышко (нар. 1949) — беларускі палітык.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
