Artseniko

Artsenikoa elementu kimiko bat da, As ikurra eta 33 zenbaki atomikoa dituena. Alberto Handiak aurkitu zuen 1250ean. Metaloide pozoitsua da, forma alotropiko asko dituena, besteak beste, horia (molekula ez-metalikoa) eta hainbat forma beltz eta gris (metaloideak). Izadian artseniko elementala hiru forma metaloidetan aurki daiteke, bakoitza bere kristal-egiturarekin: artseniko minerala sensu stricto, eta bakanagoak diren artsenolanprita eta parartsenolanprita. Haatik, gehienetan artseniuro edo artsenato eran agertzen da. Mota horietako ehunka gai elkartu ezagutzen dira. Artsenikoa eta bere gai elkartuak pestizidetan, herbizidetan, intsektizidetan eta metal-nahasturetan erabiltzen dira.

Artsenikoa
33 Germanioa ← Artsenikoa → Selenioa
33 As                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Artsenikoa, As, 33
Serie kimikoa	metaloideak
Taldea, periodoa, orbitala	15, 4, p
Masa atomikoa	74,92160(2) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Ar] 3d10 4s2 4p3
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 5
Propietate fisikoak
Egoera	solidoa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 5,727 g/L
Urtze-puntua	1.090 K (817 °C, 1.503 °F)
Irakite-puntua	887 K (614 °C, 1.137 °F)
Urtze-entalpia	24,44 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	34,76 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 24,64 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 553 596 646 706 781 874
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	erronboedrikoa
Oxidazio-zenbakia(k)	5, 3, 1,[1] -3 (oxido azido ahula)
Elektronegatibotasuna	2,18 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 947,0 kJ/mol 2.a: 1.798 kJ/mol 3.a: 2.735 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	115 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	114 pm
Erradio kobalentea	119 pm
Van der Waalsen erradioa	185 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 50,2
Isotopo egonkorrenak
Artsenikoaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 73As Sintetikoa 80,3 e ε - 73Ge γ 0,05D, 0,01D, e - 74As Sintetikoa 817,78 e ε - 74Ge β+ 0,941 74Ge γ 0,595, 0,634 - β− 1,35, 0,717 74Ge 75As %100 As egonkorra da 42 neutroirekin

Artsenikoaren oxidazio-egoera nagusiak hauek dira:

• -3 (artseniuroak: eskuarki nahastura-formako metal arteko gai elkartuak),
• +3 (artsenatoak (III) edo artsenitoak, alegia, gai elkartu organoartseniko gehienak),
• eta +5 (artsenatoak(V), oxikonposatu artseniko ez-organiko egonkorrenak).

Artsenikoa beste artseniko-atomo batzuekin ere lotzen da, esaterako As-As bikoteak sortuz realgar izeneko sulfuro gorrian edo As₄^3- ioiak skutterudita izeneko gai elkartuan.

Ezarpenak

Gaur egun erabiliak

• Kolorgetzaile gisa beiragintzan
• Intsektizida (berun artseniatoa), herbizida (sodio artsenitoa) eta pozoietan
• Koloregai eta suzirigintzan erabiltzen den artseniko disulfuroa.
• Berun eta metal-nahasturei gehitzeko
• Galio artseniuroa erabiltzen da material erdieroale moduan zirkuitu integratu azkarragoetan.

Ez erabiliak

• Medikuntzan erabiltzen zen; hala ere, gaur egun, erabiltzen hasi da artseniko trioxidoa erabiliz leuzemia promielozitikoa tratatzeko.