1918.

godina From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

Godina 1918 (MCMXVIII) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po 13 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

1918:
1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12
Rođenja • Smrti
Kratke činjenice Milenijum:, Vjekovi: ...
Kratke činjenice
Remove ads

Događaji

Januar/Siječanj

  • 1. 1. - U Crnoj Gori se predao Radomir Vešović, jedno vreme agituje za kraj komitske borbe zatim interniran u Grac. U zemlji tokom meseca zabeleženo 70 napada na okupatora[1].
  • 5. 1. - Govor britanskog premijera Lojd Džordža, zalaže se za autonomiju narodnosti u Austrougarskoj, a ne njeno rasparčavanje.
  • 6. 1. - Bogojavljenska deklaracija - češki poslanici traže pravo na samoopredeljenje u Češkim zemljama i Slovačkoj.
  • 8. 1. - Američki predsjednik Woodrow Wilson iznosi znamenitih Četrnaest točaka kao osnov budućeg mirovnog ugovora, odnosno političkog poretka u Evropi.
  • 9. 1. - Bitka u Bear Valley, Arizona, poslednji sukob američke vojske i Indijanaca (→ Indijanski ratovi).
  • januar - Na Solunskom frontu formirana Jugoslovenska divizija.
  • januar - U Kanzasu zabeležen prvi poznati slučaj "španjolske gripe".
  • 16. 1. - Štrajkovi u Beču i drugde zbog prepolovljenja sledovanja hleba i brašna.
  • 18 - 19. 1. - Prvo i poslednje zasedanje Ruske ustavotvorne skupštine: boljševici i levi eseri je raspuštaju zbog dominacije desnih esera, koji su stigli da proglase efemernu Rusku Demokratsku Federativnu Republiku. Boljševički vojnici su 18-tog pucali na demonstrante.
  • 20. 1. - Lenjinova 21 teza: mora se prihvatiti separatni mir sa Nemačkom, kako bi revolucija dobila na vremenu (kasnije prihvaćeno da se pregovori što više odugovlače)[2].
  • 23 - 31. 1. - Treći sveruski kongres Sovjeta, poslušan boljševičkoj vlasti; donesena Deklaracija prava radnog i eksploatiranog naroda.
  • 25. 1. - Ukrajinska Narodna Republika proglašava nezavisnost (do 1921).
  • 25. 1. - Arapski ustanak: razbijene Osmanlije kod Tafile u dan. Jordanu.
  • 27/28. 1. - Finska Crvena garda uzima vlast u Helsinkiju, čime počinje Finski građanski rat - Beli Finci s nemačkom pomoći poražavaju Crvene u maju.
  • 28. 1. - 3.2. - Štrajk u Berlinu, traži se mir i demokratizacija, okončan bez rezultata.
  • 29. 1. - Januarski ustanak boljševičkih radnika u kijevskom arsenalu - ugušen do 4. februara.
  • 31. 1. - Osnovana Odeska Sovjetska Republika na jugozapadu današnje Ukrajine (pala u martu).

Februar/Veljača

Thumb
Pobuna mornara u Boki Kotorskoj
  • 1. 2. - Pobuna mornara u Boki Kotorskoj, razbijena par dana kasnije, streljana 4 mornara.
  • 31. 1./1. 2. - "Bitka kod ostrva May" - osam britanskih plovila učestvovalo u pet sudara pored škotske obale, izgubljene dve podmornice i 104 ljudi (prikrivano do 1990-tih).
  • 5. 2. - Kavkaska kampanja: počinje osmanska ofanziva kojom narednih sedmica vraćaju sve izgubljeno 1916, u septembru stižu do Kaspijskog jezera.
  • 5. 2. - Boljševički Dekret o separaciji crkve od države i škole od crkve - omogućuje konfiskaciju crkvene imovine i ateističku propagandu (ukinut 1990).
  • 5. 2. - Blizu irske obale torpedovan brod SS Tuscania sa američkim vojnicima, 210 mrtvih.
  • 6. 2. - Zakon o predstavljanju naroda u UK: pravo glasa dobijaju svi muškarci stariji od 21 i većina žena starijih od 30.
  • 8. 2. - Boljševici zauzeli Kijev.
  • 9. 2. - Separatni mir Centralnih sila i Ukrajine, Brotfrieden, jer se očekivalo da će im doneti namirnice. Zbog odredbe da Chełm (Holm) i Podlasje pripadnu Ukrajini, Poljaci u Austrougarskoj prelaze u opoziciju[3].
  • 10. 2. - Lav Trocki, sovjetski komesar inostranih poslova, objavio na pregovorima u Brest-Litovsku, nakon nemačkog ultimatuma, demobilizaciju i jednostrani kraj rata sa Centralnim silama (politika "ni rat ni mir").
  • 12. 2. - Osnovana Donjecko-Krivojroška Sovjetska Republika (sledećeg meseca priključena Ukrajinskoj SSR).
  • 12. 2. - Osmanlije prekinule Erzindžansko primirje na kavkaskom ratištu.
  • 13. 2. - Jadransko bojište: francuska podmornica Bernouilli (Q83) izgleda naletela na minu kod Boke Kotorske.
  • 14. 2. - Prelazak na gregorijanski kalendar u Rusiji (posle 31. januara dolazi 14. februar).
  • februar - Pokret fabričkih komesara, antiboljševičke opozicije, počinje redovne sastanke - u Petrogradu je nestašica hrane, nezaposlenost, banditizam (rastureni u julu). (→ ru).
  • 18. 2. - 3. 3. - Operacija Faustschlag ("Udarac pesnicom"): Centralne sile zauzimaju prostranstva Baltika, Belorusije i Ukrajine, doći će na sto milja od Petrograda.
  • 16. 2. - Litvanija Litvanija proglašava nezavisnost.
  • 16. 2. - Kozaci proglasili nezavisnost Kubanjske Narodne Republike (traje do 1920).
  • 18 - 22. 2. - Snage Taškentskog sovjeta napadaju Kokand, sedište Turkestanske autonomije - grad je opljačkan, stanovništvo masakrirano, Basmačestvo protiv boljševika počinje punom snagom.
  • 21. 2. - Sinajsko-palestinska kampanja: snage Britanske imperije zauzimaju Jerihon, čime počinje Britanska okupacija doline Jordana.
  • 21. 2. - Uginuo poslednji primerak karolinskog papagaja.
  • 22. 2. - Objavljen dekret "Socijalistička otadžbina u opasnosti!" usled nemačkog nadiranja: radna obaveza za "buržoaziju", "profitere, huligane, kontrarevolucionare" streljati na mestu.
  • 22. 2. - Dobrovoljačka armija (Bela garda) napušta Rostov i počinje Prvi kubanjski pohod ("Ledeni marš") prema Kubanju (do maja).
  • 23. 2. - Nastaje Radničko-seljačka Crvena armija RSFSR. Boljševički centralni komitet je istog dana prihvatio nemačke uslove za mir (Buharinova frakcija je bila protiv, kao što su i levi eseri).
  • 24. 2. -  Estonija proglasila nezavisnost.
  • 24. 2. - Proglašena Transkavkaska Demokratska Federativna Republika (Gruzija, Jermenija i Azerbejdžan, raspala se pred kraj maja).
  • 25. 2. - Zasedanje srpske Narodne skupštine na Krfu, Pašićeva vlada podnela ostavku 27.
  • februar, krajem - Austrougari ubili preko 80 ljudi u Dragovoljićima i Lukovu kod Nikšića.[4]

Mart/Ožujak

Thumb
Kaiserschlacht, njemačka osvajanja u proljeće
Thumb
"Pariski top"
  • 1. 3. - Centralne sile zauzele Kijev od boljševika.
  • 3. 3. - Zagrebačka deklaracija - traži se narodna država Slovenaca, Hrvata i Srba.
  • 3. 3. - Mir u Brest-Litovsku - gubitak prostranih ruskih teritorija. Centralne sile do početka maja zauzimaju čitavu Ukrajinu, Turskoj vraćena ranije okupirana teritorija.
  • 4. 3. - Brod USS Cyclops, pretovaren rudom mangana, krenuo sa Barbadosa prema Baltimoru - nestao sa 306 osoba.
  • 6. 3. - Dva odreda britanskih marinaca se iskrcala u Murmansku.
  • 12. 3. - Moskva postaje prestonica Sovjetske Rusije.
  • 8. 3. - Baltički Nemci proglasili Vojvodstvo Kurlandiju i Semigaliju (u decembru pripada Letoniji).
  • 12. 3. - Turci povratili Erzurum, do 25-tog stižu na predratnu granicu - masakri na obe strane.
  • 13. 3. - Konosuke Matsushita osnovao firmu, današnji Panasonic.
  • 15. 3. - Počinje Gruzinsko-osetinski konflikt (1918-20).
  • mart - Mladi Buharci pokušali zbaciti buharskog emira Alim-hana uz pomoć Crvene armije.
  • 19. 3. - Osnovana Sovjetska Socijalistička Republika Tavrida na Krimu, pala već sledećeg meseca.
  • 21. 3. - 15. 7. - Kaiserschlacht ("Carska bitka"), Prolećna ili Ludendorffova ofanziva, Njemci na zapadnom frontu pokušali dobiti Prvi svjetski rat prije dolaska masovnih američkih pojačanja. Prva faza je Operacija Michael, postiže velike početne uspehe.
  • 23. 3. - Prvo dejstvo nemačkog "Pariskog topa" po gradu Parizu sa daljine od 120 km.
  • 23. 3. - Proglašena Donska Sovjetska Republika - rekvizicijama hrane i pogubljenjima odbija kozake od sebe.
  • 25. 3. - Belorusija Beloruska Narodna Republika proglasila nezavisnost nakon nemačke okupacije (traje do januara 1919).
  • 27. 3. - Nikola Pašić opet formirao homogeni staroradikalski kabinet (opozicija nema snage da ga smeni)[5].
  • 28. 3. - 1. 4. - Regrutna kriza: neredi u kanadskom Kvebeku, četvorica poginula kada je vojska otvorila vatru.
  • 30. 3. - 2. 4. - Martovski dani: muslimanski ustanak u Bakuu i okolini ugušili boljševici i Jermenska revolucionarna federacija uz nekoliko hiljada mrtvih.
  • 31. 3. - U Argentini počinje studentski revolt, s centrom u Córdobi, što će do jeseni dovesti do univerzitetske reforme.

April/Travanj

Thumb
Fragmentacija zapadne Rusije 1918.
  • 1. 4. - Velika Britanija, kao prva država na svijetu, formira ratno zrakoplovstvo kao poseban vid oružanih snaga poznat pod nazivom Royal Air Force.
  • 3. 4. - Nemačka Baltička divizija Rüdigera von der Goltza se iskrcala u Finskoj, ubrzo će zauzeti Helsinki.
  • 5. 4. - Japanska intervencija u Sibiru: marinci se iskrcali u Vladivostoku nakon ubistva japanskog trgovca.
  • 5. 4. - Sālote Tupou III postaje vladajuća kraljica Tonge (do 1965).
  • 8 - 18. 4. - Kongres potlačenih naroda Austrougarske u Rimu - Italijani, Poljaci, Česi, Rumuni i Jugosloveni za političku i ekonomsku nezavisnost.
  • 9. 4. (27. 3. po j.k.) - Ujedinjenje Besarabije sa Rumunijom: skupština Moldavske D. R. izglasala ujedinjenje sa Kraljevinom Rumunijom.
  • 12. 4. - U Livoniji i Estoniji proglašena Baltička Država.
  • 13. 4. - Komandant ruskih Belih Lavr Kornilov poginuo u opsadi Jekaterinodara - Denjikin vraća vojsku na Don.
  • 14. 4. - Sixtova afera: austrougarski ministar ino. poslova Ottokar Czernin dao ostavku nakon što je francuski premijer Georges Clemenceau obelodanio tajne mirovne pokušaje cara Karla I..
  • 21. 4. - Oboren letački as Manfred von Richthofen, "Crveni baron".
  • 21. 4. - Regrutna kriza u Irskoj: predvođeni političarima i crkvom, irski katolici se obavezuju da će se odupreti britanskoj regrutaciji (raste podrška Sinn Féinu).
  • 22. 4. - Nezavisnost Transkavkazije od Rusije, uz nemačku podršku. (?)
  • 22 - 24. 4. - Demonstracije u Ljubljani.
  • 23. 4. - Napad na Zeebrugge: Britanci nakratko blokirali nemačku podmorničku luku u Belgiji.
  • 29. 4. - Zbačena vlada Ukrajinske NR, proglašena Ukrajinska Država pod protektoratom Centralnih sila, hetman je Pavlo Skoropadski - u zemlji je haos zbog nemačkih rekvizicija hrane, na koje se odgovara pobunama i sabotažama.
  • 30. 4. - Ruski carski par, Nikolaj i Aleksandra, dovedeni u Jekaterinburg, u "kuću specijalne namene", ostatak porodice stiže 23. maja.
  • 30. 4. - Osnovana Turkestanska ASSR, deo Ruske SFSR.

Maj/Svibanj

  • maj, početkom - U okupiranu Srbiju stigao "Orijent-korpus" radi čišćenja guvernmana.
  • 7. 5. - Bukureški ugovor Rumunije sa Centralnim silama - ostaje bez Dobrudže, karpatski prevoji Austrougarskoj, 90-godišnji najam naftnih polja Nemačkoj, priznato priključenje Besarabije (Bugari su hteli čitavu Dobrudžu, ali je severni deo stavljen pod kondominijum Centralnih sila).
  • 7. 5. - Mesopotamska kampanja: Britanci zauzeli Kirkuk.
  • 8. 5. - Nemci zauzeli Rostov u ruskoj kozačkoj Oblasti Donske Vojske.
  • 9. 5. - Pucnjava na radnike Ižorskog zavoda u Kolpinu - boljševici, crvenogardejci, su prvi put pucali na nenaoružane radnike - umnožavaju se štrajkovi i protesti protiv boljševičke vlasti.
  • 11. 5. - Sastanak careva Wilhelma II i Karla I. u Spa, pojačana podređenost Austrougarske Nemačkoj - ništa od separatnog mira, saveznici će pružiti podršku separatizmu u AU.
  • 11. 5. - Proglašena Gorska Republika Severnog Kavkaza (do 1920).
  • 12. 5. - U Austrougarskoj zabranjena agitacija u korist Svibanjske deklaracije (iz 1917). Uveče se u Judenburgu pobunila pretežno slovenačka regimenta, pred povratak na Soču - pobuna je ubrzo ugušena, petorica vođa su streljani 16-tog.
  • 14. 5. - Ruski građanski rat: pobuna Čehoslovačke legije u Čeljabinsku protiv boljševika, u narednih nekoliko meseci zajedno sa ruskim monarhistima istisnuli boljševike iz Sibira.
  • 16. 5. - Amandmani na Zakon o špijunaži (prozvani "Zakon o pobuni") ograničavaju slobodu govora u SAD.
  • maj - Pobune slovenačkih vojnika u Štajerskoj i dolini Mure: Judenburg 12, Murau 14, Radgona 23.
  • 18. 5. - Ratni komunizam (1918-21): boljševička vlada donela dekret o borbi protiv "seoske buržoazije", tj. za prinudnu rekviziciju žita (→ prodrazvjorstka) - cilj je nahraniti gradove ali i ideološka borba, doći će do mnogih pobuna na selu.
  • 18. 5. - Nakon što su oterali boljševike, Kozaci proglasili Donsku Republiku, uz pomoć Nemaca (Velika Donska Vojska, traje do 1920), ataman je Pjotr Krasnov.
  • 20. 5. - Pobuna 6. regimente, novosadske, u Pečuju, ugušile je lojalne jedinice[6][7].
  • 21. 5. - Pobuna čeških vojnika u Rumburku.
  • 21 - 29. 5. - Jermenske snage odnose pobede kod Sardarabada, Karakilise i Abarana, čime je zaustavljena turska ofanziva.
  • 24. 5. - Anglo-američka okupacija severne Rusije (Murmansk).
  • 24. 5. - Pobuna u 97. istarskom puku u Radgoni zbog koje će biti streljano šest vojnika.[8]
  • 26. 5. - Demokratska Republika Gruzija se otcepila od Transkavkaske DFR (traje do 1921).
  • 27. 5. - Slovenačke stranke izjavljuju da ne odustaju od ujedinjenja Slovenaca, Hrvata i Srba u vlastitu državu.
  • 27. 5. - 4. 6. - Treća bitka na Eni (Blücher-Yorck): velikim iznenadnim napadom Nemci opet stižu na Marnu, 56 km od Pariza.
  • 28. 5. - Armenija Proglašena Demokratska Republika Jermenija
  • 28. 5. - Azerbejdžan Proglašena Demokratska Republika Azerbejdžan (raspad Transkavkaske Federativne Demokratske Republike, Jermenija i Azerbejdžan traju do 1920).
Thumb
Renault FT
  • 28. 5. - Ugovor iz Potija: Nemačka daje priznanje i zaštitu DR Gruziji u zamenu za kontrolu nad železnicom i brodovima, zajedničku rudarsku komisiju i okupaciju ključnih tačaka.
  • 28. 5. - Bitka kod Cantigny je prva ofanzivna akcija Američkih ekspedicionih snaga u Francuskoj.
  • 29. 5. - Američki državni sekretar Robert Lansing zvanično izrazio simpatije za Čehoslovake i Jugoslovene u borbi za suverenitet (dva dana kasnije Pitsburški sporazum iskazuje nameru nezavisnosti Čehoslovačke).
  • 29. - 31. 5. - Bitka kod Skra-di-Legena je grčko-francuska pobeda nad Bugarima.
  • 31. 5. - Renault FT, kojeg smatraju prvim modernim tenkom, prvi put na bojištu, tokom Druge bitke na Marni.
  • 31. 5. - Pitsburški sporazum Čeha i Slovaka: za ujedinjenje, uz autonomiju Slovačke.

Jun/Juni/Lipanj

  • 1 - 26. 6. - Bitka u šumi Belleau je pobeda saveznika u kojoj su se istakli američki marinci.
  • 2. 6. - Pobuna AU vojnika Slovaka u Kragujevcu - odmah ugušena, streljana 44 vojnika.
  • 3. 6. - Savezničke vlade izražavaju podršku za Čehoslovake, Poljake i Jugoslovene.
  • 4. 6. - Batumski ugovor Osmanskog carstva sa Armenijom, Azerbejdžanom i Gruzijom.
  • 4. 6. - Litvanija ponudila kraljevski prestol vojvodi von Urachu - on prihvatio ali Litvanci se u novembru predomislili.
  • 8. 6. - Opažena nova V603 Aquilae magnitude -0,5.
  • 8. 6. - U Samari se okupio Komitet članova Ustavotvorne skupštine (Komuč), kontrarevolucionarna vlada (traje do novembra).
  • 9 - 11. 6. - Bitka kod Matza (Gneisenau) - nemački napad je brzo zaustavljen.
Thumb
Potonuće SMS Szent István
  • 10. 6. - Austrougarski drednot SMS Szent István potonuo kod Premude pogođen talijanskim torpedima. Admiral Horthy je planirao proboj Otrantskog baraža, ali se nakon ovoga vraća u Pulu.
  • 12. 6. - Boljševici ubili nesuđenog ruskog cara Mihajla Aleksandroviča.
  • 15 - 23. 6. - Bitka na Pijavi, neuspešna austrougarska ofanziva u Italiji okončana velikim gubicima.
  • 18. 6. - Louis Franchet d'Esperey je novi komandant na Solunskom frontu.
  • 27. 6. - Kod Irske torpedovan bolnički brod HMHS Llandovery Castle, 234 mrtvih.
  • 28. 6. - Vlada SAD se izjašnjava za oslobođenje svih Slovena od austrijske i nemačke vlasti.
  • 28. 6. - Dekret Sovnarkoma o nacionalizaciji industrije - državni/partijski upravni aparat sa "buržujskim" ekspertima umesto radničke kontrole, za efikasnost ali i protiv radničke opozicije boljševicima.
  • 30. 6. - Francuska i italijanska vlada priznale Čehoslovačku.

Jul/Juli/Srpanj

Thumb
Deo Romanovih u Tobolsku
  • 3. 7. - Umro sultan Mehmed V, njegov brat Mehmed VI postaje poslednji otomanski sultan (do 1922).
  • 4. 7. - Austrougarska podmornica SM U-20 torpedovana od italijanske podmornice F-12 na severu Jadrana.
  • 6. 7. - Levi eseri u Moskvi ubijaju nemačkog ambasadora von Mirbacha čime počinje Treća ruska revolucija, odnosno pokušaj obaranja boljševičke vlasti; ustanak ugušen sutradan uz pomoć divizije Latvijskih strelaca (→ Levičarski ustanci protiv boljševika).
  • 9. 7. - Sudar vozova u Nashville, Tennessee, 101 mrtvi.
  • 12. 7. - Uralski Sovjet donosi odluku o pogubljenju ruskog cara Nikole II..
  • 12. 7. - Eksplozija skladišta municije japanskog bojnog broda Kawachi, preko 600 mrtvih.
  • 14. 7. - U Mediteranu torpedovan francuski putnički brod SS Djemnah, 436 mrtvih.
Thumb
Amblem RSFSR
  • jul - Ruski građanski rat — Bitka za Caricin: počinje prva od tri Obrane Caricina (do septembra), Crvena armija brani Caricin od Belih; kasnija mitologija pripisala glavnu ulogu Staljinu, zbog čega će se grad 1925-61. zvati Staljingrad (druga obrana Caricina septembar-oktobar i treća januar-februar 1919). U ovom periodu dolazi i do Caricinskog konflikta, prvog sukoba između Staljina i Trockog, oko upotrebe carskih oficira u Crvenoj armiji.
  • 15. 7. - 6. 8. - Druga bitka na Marni (Friedenssturm - "Mirovni juriš") je poslednji nemački ofanzivni napor na Zapadnom frontu i početak njihovog kraja.
  • 17. 7. - Ubistvo Romanovih: bivši ruski car Nikolaj II ubijen sa celom porodicom u Jekaterinburgu (prema gradu je napredovala Čehoslovačka legija, koja će ga zauzeti 25. 7.).
  • 19. 7. - Stupa na snagu novi ruski ustav, država se zove Ruska Socijalistička Federalna Sovjetska Republika (kasnije promenjen red reči).
  • 23. 7. - U Japanu počinju Pirinčani neredi, izazvani visokom cenom riže - u septembru izazivaju pad Masatakeove vlade.
  • 25. 7. - Vanredno stanje sa drakonskim merama u okupiranoj Srbiji da bi se sprečila paljevina žetve.
  • 26. 7. - U Bakuu proglašena antiboljševička Centrokaspijska diktatura (pala u septembru).
  • 29. 7. - Trocki izdaje naređenje br. 228, opšta mobilizacija bivših, carskih, oficira - do kraja novembra u Crvenu armiju ih ulazi 22.315.

Avgust/August/Kolovoz

Thumb
Ofanziva od sto dana
Thumb
Oboleli od "Španskog gripa"
  • 2. 8. - Intervencija u severnoj Rusiji: antiboljševički saveznici zauzeli Arhangelsk.
  • 8. 8. - Bitkom kod Amiensa počinje saveznička "Ofanziva od sto dana", niz uspeha do konačne pobede u novembru. Ludendorff ovaj dan naziva "Crnim danom nemačke vojske".
  • 10. 8. - Blizu Malte potopljen francuski brod SS Polynesien, kojim su srpski vojnici trebali biti prevezeni iz Bizerte u Solun.[9]
  • avgust - Saveznička intervencija u Ruskom građanskom ratu: počinje Sibirska intervencija na ruskom Dalekom istoku.
  • avgust - U Francuskoj, Africi i SAD se pojavljuje virulentnija varijanta "španjolske gripe".
  • 16. 8. - Drugi Kubanjski pohod: Denjikinova Dobrovoljačka armija zauzela Jekaterinodar.
  • 17. 8. - U Ljubljani osnovan Narodni svet za Sloveniju i Istru - za jugoslovensko ujedinjenje.
  • 21. 8. - 3. 9. - Druga bitka na Sommi, saveznička pobeda.
  • 27. 8. - Bitka kod oba Nogalesa: snage SAD porazile Meksikance i njihove nemačke savetnike.
  • 27. 8. - Dodatni protokol na Ugovor iz Brest-Litovska: finansijski sporazum Boljševika i Nemačke, prihvaćen gubitak suvereniteta u Livoniji, Estoniji i Gruziji. Nemačka će dobijati četvrtinu nafte iz Bakua (ne podržava tursku ofanzivu u ovu oblast).
  • 30. 8. - Fani Kaplan pokušala da ubije Lenjina i teško ga ranila, istog dana ubijen šef ČEKA-e za Petrograd Moisej Uricki - povod za Crveni teror.

Septembar/Rujan

  • 10. 9. - Crvena armija povratila Kazanj od Komuča, dva dana kasnije i Simbirsk - početak borbi sa velikim formacijama u građanskom ratu.
  • 12 - 15. 9. - Bitka kod Saint-Mihiela je brza američka pobeda
  • 14. 9. - Početak artiljerijske pripreme za proboj Solunskog fronta (danas Dan artiljerije i Dan Mešovite artiljerijske brigade Vojske Srbije).
  • 15. 9. - Bitka kod Dobrog Polja.
  • 15. 9. - Bitka za Baku: Turci zauzeli grad koji je držala "Centraokaspijska Diktatura" i britanske snage gen. Dunstervilla.
  • 17. 9. - Proboj Solunskog fronta. Petar Bojović postaje četvrti, treći živi, srpski vojvoda.
Thumb
Zejtinlik
  • 18 - 19. 9. - Dojranska bitka, neuspeli napad na bugarske pozicije (tj. diverzija glavnom napadu).
  • 19 - 25. 9. - Bitka kod Megida je odlučujuća saveznička pobeda u Palestini.
  • 20. 9. - Pio iz Pietrelcine prvi put dobio stigme.
  • 22. 9. - Ujedinjenjem Vojvodstva Kurlandije i Semigalije te Baltičke Države nastaje Ujedinjeno Baltičko Vojvodstvo (traje do novembra).
  • 23. 9. - Okončan Državni sastanak u Ufi između esera iz Komuča i sibirskih desničara, u Omsku osnovana Privremena sveruska vlada na čelu sa pet direktora - oborena već u novembru.
  • 26 - 10. 10. - Konvergentni saveznički napadi na Zapadnom frontu (Meuse-Argonne 26. 9. - 11. 11., Flandrija 28. 9. - 2. 10., Cambrai 8 - 10. 10.).
  • 27. 9. - Masakri u Tafasu na jugu Sirije: Osmanlije ubile varošane prilikom povlačenja, T. E. Lawrence zatim naredio odmazdu nad turskim, nemačkim i austrougarskim vojnicima. Istog dana zauzeta Daraa.
  • 28. 9. - Ludendorff doživeo nervni slom zbog situacije na zapadnom i solunskom frontu[10], na brzinu odlučuje da treba tražiti primirje.
  • 28. 9. - Hara Takashi postaje prvi pučanin premijer Japana, na čelu prve partijske administracije (do 1921).
  • 29. 9. - 10. 10. - Bitka na kanalu St. Quentin: Saveznici probijaju Hindenburgovu liniju.
  • 30. 9. - Bugarska kapitulacija.

Oktobar/Listopad

Thumb
Efemerna Arapska Kraljevina Sirija (1920)
  • 1. 10. - Program austrijske vlade o ograničenoj autonomiji odbijaju svi slovenski poslanici.
  • 1. 10. - Zauzeće Damaska od strane Lorensa i Fejsala, Alenbi stiže 3. oktobra.
  • 2. 10. - Bitka kod Drača: saveznička flota uništila austrougarske obalne instalacije.
  • 3. 10. - Max von Baden postavljen za novog nemačkog kancelara, saveznicima sutradan ponuđeni mirovni pregovori na osnovu 14 tačaka.
  • 3. 10. - Bugarski car Ferdinand I abdicirao u korist sina Borisa III (do 1943).
  • 4. 10. - Oslobođeno Vranje - kažu da je "cela varoš bila bolesna". Period oktobar-decembar je vrhunac drugog, najopasnijeg, talasa Španske groznice u Beogradu.[11]
  • 4. 10. - Preko 100 mrtvih u eksploziji u fabrici granata u mestu Sayreville, New Jersey.
  • 5. 10. - 30. 11. - Srpska i saveznička ofanziva u Srbiji i dalje.
  • 6. 10. - U Zagrebu osnovano Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba.
  • 7. 10. - U Varšavi proglašena nezavisna Poljska.
  • 7. 10. - Crvena armija zauzela Samaru, čime kontroliše ceo tok Volge.
  • 8. 10. - Francuzi i Britanci stigli u Bejrut (Liban je u francuskoj zoni uticaja).
  • 7. 10. - 4. 11. - Italijanska ofanziva u Albaniji, Crnoj Gori i Sandžaku.
  • 8 - 10. 10. - Bitka kod Cambraia: brza saveznička pobeda, oslobođen grad.
  • 9. 10. - Friedrich Karl von Hessen izabran za kralja Finske (bez efekta, odrekao se u decembru).
  • 10. 10. - Austrougarska vrhovna komanda naredila pripreme za napuštanje Srbije, srpski uspesi oko Toplice, početak operacija za oslobođenje Niša.
  • 10. 10. - U Dablinskom zalivu potopljen RMS Leinster, preko 500 mrtvih.
  • 11. 10. - Razorni zemljotres i cunami pogađaju Portoriko.
  • 12. 10. - Oslobođen Niš; u gradu prvi put izvedena kompozicija "Marš na Drinu" Stanislava Biničkog.
  • 12. 10. - Mesto Cloquet, Minnesota razoreno požarom, 453 mrtvih.
  • oktobar - Slobodne teritorije u dolini Ibra, Sandžaku i Crnoj Gori.
  • 16. 10. - Manifest cara Karla za federalizaciju austrijskog dela monarhije.
  • 17. 10. - Mađari proglašavaju nezavisnost, uz personalnu uniju pod Habzburzima.
  • 18. 10. - 10. 11. - Saveznička jesenja ofanziva na zapadu.
  • 19. 10. - Objava Narodnog vijeća SHS - "preuzima u svoje ruke vođenje narodne politike", Deklaracija o ujedinjenju Južnih Slovena u jednu državu (Država Srba, Hrvata i Slovenaca).
  • 19. 10. - Francuska konjica generala Gambete ušla u Zaječar.
  • 19. 10. - Osnovana ASSR Povolških Nemaca (ukinuta 1941).
  • 23. 10. - Vest o pobuni u hrvatskim jedinicama u Rijeci izaziva pad mađarske vlade. (?)
  • 23. 10. - NV SHS poziva na formiranje mesnih Odbora Narodnog vijeća za očuvanje mira i reda.
  • 23. 10. - Poslednja predstava Srpskog vojničkog pozorišta u Lazuazu u Tunisu.
  • 24. 10. - 4. 11. - Bitka kod Vitorija Veneta: italijanska ofanziva koja vodi raspadu AU armije.
  • 24. 10. - "Skadarske trupe" srpske vojske kreću iz Peći u oslobađanje Crne Gore, u kojoj je već ustanak.
  • 25. 10. - Bitka kod Alepa, Fejsalovi Arapi zauzeli grad.
  • 25. 10. - Parobrod SS Princess Sophia potonuo kod Aljaske, 343 utopljenih.
  • 26. 10. - Formiran Glavni odbor NV SHS u BiH - predsjednik Gligorije Jeftanović, potpredsjednici Halid-beg Hrasnica i Jozo Sunarić.
  • 26. 10. - Oslobođen Kragujevac.
  • 26. 10. - Mađarskim vojnicima saopšteno da se vrate u domovinu - haos na italijanskom frontu.
  • 26. 10. - Kajzer smenio Ludendorffa, koji se koji se usprotivio mirovnim pregovorima.
  • 28. 10. -  Čehoslovačka proglasila nezavisnost (Prva čehoslovačka republika).
  • 28. 10. - Austrougarska Visoka komanda naredila opšte povlačenje nakon što su Italijani juče prešli Pijavu.
Thumb
Objava o raskidu veza s Austrijom i Ugarskom u Zagrebu
  • 28. 10. - Proglašeno Predsjedništvo NV SHS na čelu sa Antonom Korošcem.
  • 28 - 29. 10. - Neredi i pljačka u Osijeku i okolini, domobranstvo guši.
  • 29. 10. - Hrvatski sabor proglašava raskid svih državno-pravnih veza s Austrijom i Mađarskom (→ Hrvatsko-ugarska nagodba), priključenje Hrvatske novostvorenoj Državi Srba, Hrvata i Slovenaca, traži kvalificiranu većinu za donošenje ustava.
  • 29. 10. - Srpska vojska stgla do Dunava, kod ušća Morave.
  • 30. 10. - Srpski Drugi jugoslovenski puk i crnogorski ustanici zauzeli Skadar.
  • 30. 10. - Mađarskim vojnicima saopštena odluka vlade da bace oružje na svim frontovima.
  • 30. 10. - Ustanovljeno Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen.
  • 31. 10. - Austrougarska flota u Puli se predala predstavnicima Narodnog vijeća i stavila pod hrvatsku zastavu (slava JKRM, Jadranska straža će slaviti Dan mora ili Jadranski dan). Jedan torpiljer u Trstu je juče istakao srpsku zastavu.[12]
  • 31. 10. - Glavni odbor NV SHS u BiH obrazovao vladu za Bosnu i Hercegovinu na čelu sa Atanasijem Šolom (preuzima vlast 3. 11.).
  • 31. 10. - "Revolucija astera" u Mađarskoj, kraj Austrougarske; Sándor Wekerle dao ostavku, bivši premijer István Tisza ubijen, biće postavljen Mihály Károlyi.
  • 31. 10. - Stupa na snagu Primirje iz Mudrosa između saveznika i Osmanskog carstva.

Novembar/Studeni

Thumb
Potopljeni SMS Viribus Unitis
Thumb
Kolaps Centralnih sila
  • 1. 11. - Dunavska divizija Srpske vojske oslobodila Beograd.
  • 1. 11. - Italijani potopili SMS Viribus Unitis u Puli, stradalo 300 mornara i admiral Janko Vuković-Podkapelski.
  • 1. 11. - Gen. Stjepan Sarkotić, zemaljski poglavar BiH, predao vlast Narodnom vijeću.
  • 1. 11. - Rudolf Maister preuzeo kontrolu nad Mariborom u ime Narodnog veća.
  • 1. 11. - Proglašena Zapadno-ukrajinska Narodna Republika, odmah dolazi do Poljsko-ukrajinskog rata.
  • 2. 11. - Cetinje se predalo srpskim trupama, Nikšić zauzeli ustanici.
  • 3. 11. - Kilska pobuna nemačke mornarice inicira Novembarsku revoluciju u toj zemlji (komanda mornarice je planirala poslednju, samoubilačku, misiju protiv Engleske).
  • 3. 11. - Italijanske trupe ušle u Trst i Trento.
  • 4. 11. - Stupilo na snagu Primirje iz Ville Giusti između Austrougarske i Italije. Talijani se iskrcali u Zadru, eskadra dolazi i u Rijeku.
  • 4. 11. - Srpske trupe iz Prve armije počele prelazak graničnih reka.
  • 5. 11. - Mađarski parlamentari stigli u Beograd.
  • 5. 11. - Narodno vijeće SHS uputilo delegaciju u Beograd, tražeći vojnu pomoć.
  • 6 - 9. 11. - Konferencija o jugoslovenskom ujedinjenju u Ženevi (srpska vlada, Jugoslovenski odbor, NV SHS, parlamentarne grupe srpske skupštine); Ženevski sporazum predviđa uniju Države SHS i Kraljevine Srbije sa zajedničkom vladom, do donošenja Ustava - odbačeno u Srbiji, podele i u Narodnom vijeću.
  • 6 - 9. 11. - Šesti sveruski kongres Sovjeta: Lenjin zatražio ukidanje kombeda (Komiteta seoske sirotinje) - u decembru priključeni seoskim sovjetima; bitka za žito je u ovo vreme dostigla vrhunac, kao i seljačke pobune zbog rekvizicija i regrutacije u Crvenu armiju.
  • 6. 11. - Jedan srpski odred iz 2. armije Stepe Stepanovića stigao u Sarajevo, na poziv Narodnog vijeća Bosne i Hercegovine.
  • 7. 11. - Osnovan iredentistički Kosovski komitet.
  • 8. 11. - Srpska vlada priznaje Narodno vijeće u Zagrebu kao zakonitu vladu Srba, Hrvata i Slovenaca na teritoriji AU monarhije (ne i Državu SHS).
  • 8. 11. - Drinska divizija stigla u Vukovar.
  • 8. 11. - Kurt Eisner proglasio Bavarsku republiku dan nakon što je kralj Ludwig III napustio zemlju.
  • 9. 11. - Nemački car Wilhelm II faktički abdicirao (zvanično 28. 11.); kancelar Max Badenski prepušta položaj socijalisti Friedrichu Ebertu. Ministar i socijalista Philipp Scheidemann samoinicijativno proglasio republiku (→ Weimarska Republika). Par sati kasnije Karl Libkneht proglašava "slobodnu socijalističku" republiku.
  • 9. 11. - Srpska vojska ušla u Novi Sad.
  • 9. 11. - Nemačka podmornica potopila britanski bojni brod HMS Britannia.
Thumb
Umetnički prikaz potpisivanja Primirja u Compiègnu
  • 11. 11. - Primirje na zapadnom frontu u 11:00, što je datum koji označava kraj prvog svjetskog rata i koji se otada obilježava kao Dan sjećanja na poginule u ratu u mnogim državama.
  • 11. 11. - Ostavka srpske vlade (potpredsednik Stojan Protić a zatim i Pašić), kao reakcija na Ženevski sporazum. Srpska vojska u Tuzli.
  • 11. 11. - Proklamacija cara Karla: odriče se vlasti ali ne i prestola.
  • 11. 11. -  Poljska obnovila nezavisnost posle 123 godine; tri dana kasnije Józef Piłsudski postaje prvi šef države (→ Druga poljska republika).
  • 12. 11. - Austrija Proglašena Republika Nemačka Austrija (nepriznata).
  • 13. 11. - Rusi poništili ugovor iz Brest-Litovska.
  • 13. 11. - U Beogradu potpisano primirje sa Mađarskom - poslednje primirje Prvog svetskog rata; privremeno razgraničenje ide linijom Lipovo-Arad-Segedin, Subotica-Baja-Pečuj-Barč i dalje Dravom. Srpska vojska je danas ušla u Suboticu, Sombor, Dubrovnik.
  • 13. 11. - Počela saveznička Okupacija Istambula (do 1923).
  • 13/14. 11. - Neuspješan pokušaj Oslobađanja Međimurja.
Thumb
Srpska vojska u Zagrebu
  • 14. 11. - Potpukovnik Stevan Švabić sa srpskim dobrovoljcima odvratio Italijane od zauzimanja Ljubljane.
  • 14. 11. - Jedan srpski bataljon stigao u Zagreb, nastavlja za Rijeku.
  • 14. 11. - U Nemačkoj proglašena Republika Baden.
  • 14. 11. - Nemački general Paul von Lettow-Vorbeck sklopio primirje u današnjoj Zambiji, kasnije tokom meseca predaje svoju nepobeđenu vojsku.
  • 15. 11. - Srpska vojska stigla u Rijeku (ubrzo je napušta zavarana obećanjem italijanskog komandanta).
  • 15. 11. - Simon Petljura na čelu ukrajinske vlade.
  • 15. 11. - Drugi Kubanjski pohod: Beli zauzeli Stavropolj.
  • 15. 11. - Stinnes-Legienov sporazum u Nemačkoj između sindikata i industrije - uvedeno osmočasovno radno vreme i kolektivno pregovaranje.
  • novembar - U jugoistočnoj Ukrajini počinje formiranje Slobodne Teritorije, anarhističke tvorevine Nestora Mahna.
  • 16. 11. - Predlog Pokrajinske vlade za Dalmaciju traži hitno ujedinjenje sa Srbijom i Crnom Gorom (zbog italijanskog nadiranja).
  • 16. 11. - Mađarska Proglašena Mađarska Demokratska Republika (nepriznata).
  • 16. 11. - Proglašena Tripolitanska republika u današnjoj Libiji (nepriznata, raspala se do 1923).
  • 17. 11. - Srpska vojska se iz Rijeke povlači na Sušak, ulaze Italijani.
  • 18. 11. -  Letonija proglasila nezavisnost od Rusije.
  • 18. 11. - Admiral Aleksandar Kolčak postaje Vrhovni upravitelj Rusije u Omsku nakon što je zbačena tamošnja Privremena ruska vlada.
  • 18. 11. - Pokušaj anarhističke pobune u Rio de Janeiru.
  • 21. 11. - Srpska vojska u Banjaluci.
  • 22. 11. - Francuska vojska ušla u Strasbourg.
Thumb
Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
  • 24. 11. - Sjednica središnjeg odbora Narodnog vijeća SHS: usvojen predlog Odbora sedmorice za ujedinjenje DSHS sa Srbijom i Crnom Gorom i Naputak delegaciji za pregovore sa Srbijom (konačnu organizaciju nove države može odrediti "samo sveopća narodna skupština... sa većinom od dvije trećine glasova" itd.); Stjepan Radić: "Gospodo! Još nije prekasno! Ne srljajte kao guske u maglu."
  • 24. 11. - Skupština Srema u Rumi donela odluku o priključenju Srbiji.
  • 25. 11. - Velika narodna skupština Vojvodine (Banat, Bačka i Baranja) za priključenje Srbiji.
  • 26. 11. - Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori (Podgorička skupština) - zbačen Kralj Nikola, za ujedinjenje sa Srbijom.
  • 27. 11. - Odbori Narodnog vijeća u Banjaluci (i nekim drugim bosanskim gradovima ovih dana) i u Kotoru za ujedinjenje sa Srbijom.
  • 28. 11. - Delegacija NV SHS iz Zagreba stiže u Beograd, uz svečani doček (nema Radića).
  • 28. 11. - Bukovina se izjasnila za priključenje Rumuniji.
  • 28. 11. - Napadom boljševika počinje Estonski rat za nezavisnost (deo Sovjetske zapadne ofanzive prema Baltiku i Poljskoj).
  • 30. 11. - Slovenački delegati stižu u Beograd.

Decembar/Prosinac

Thumb
Kraljevina SHS
  • 1. 12. - U Beogradu proglašeno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca. Izaslanstvo Narodnog Vijeća SHS je obavestilo prestolonaslednika Aleksandra o zaključku NV SHS od 24. 11. da se Država SHS ujedini sa Srbijom i Crnom Gorom, na šta je prestolonaslednik proglasio ujedinjenje.
  • 1. 12. - Proglašeno ujedinjenje Transilvanije sa Rumunijom (→ Velika Rumunija).
  • 1. 12. - Kraljevina Island: samostalna zemlja koja deli vladara, odbranu i inostrane poslove sa Danskom (do 1944).
  • 1. 12. - Savezničke trupe ulaze u Nemačku.
  • 5. 12. - Domobranske pukovnije demonstriraju u Zagrebu za hrvatsku republiku, dolazi do krvoprolića u sukobu sa trupama vernim Narodnom vijeću (mornari i sokoli).
  • 7 - 31. 12. - Gruzijsko-jermenski rat oko granice.
  • 8. 12. - Umro vrhbosanski nadbiskup Josip Stadler.
  • 10. 12. - Srpska vojna misija u Zagrebu, s ciljem stvaranja nove narodne vojske.
  • 14. 12. - Izbori u Ujedinjenom Kraljevstvu, u Irskoj ubedljivo pobeđuje Sinn Féin čiji će poslanici oformiti sopstveni parlament.
  • 14. 12. - Ubijen vojni diktator Portugala Sidónio Pais.
  • 15. 12. - Prva veća bitka Ruskog građanskog rata: Aleksejevljevi dobrovoljci i kozaci izbacili boljševike iz Rostova.
  • 16. 12. - Proglašena Litvanska sovjetska republika (traje do sledećeg februara, → Litvanski rat za nezavisnost).
  • 17. 12. - Proglašena Letonska Sovjetska Socijalistička Republika (do 1920)
  • 18. 12. - Francuzi zauzeli Odesu i podržavaju antiboljševičku Dobrovoljačku armiju Antona Denjikina.
  • 20. 12. - Formirana prva vlada Kraljevstva SHS: mandat od regenta dobio radikal Stojan Protić (a ne Pašić - protivno stranačkom sporazumu), potpredsednik Anton Korošec, ministar vanjskih poslova Ante Trumbić, unutrašnjih poslova Svetozar Pribićević.
  • 22. 12. - Propisana zastava i grb Kraljevine SHS (grb će pretrpeti promene).
  • 24. 12. - Oslobađanje Međimurja: hrvatske snage na čelu sa Slavkom Kvaternikom oslobodile Međimurje.
  • 24. 12. - Božićna bitka u Berlinu: oružani sukob revolucionarnih mornara i nemačke vojske.
  • 24. 12. - Permska operacija Kolčakove Ruske armije: Crveni napuštaju Perm. "Permska katastrofa" se koristi u unutrašnjim boljševičkim sukobima, između Staljina i Trockog (Vojna opozicija Trockom).
  • 25. 12. - U KSHS se sprovodi žigosanje austrougarskih kruna (do 31. 1. sledeće godine).
  • 26. 12. - Štrajk i demonstracije tipografskih i drugih radnika u Bukureštu, vojska i policija pucali i ubili 16, desetine ranjene, stotine uhapšene.
  • 27. 12. - Velikopoljski ustanak u Poznanjskoj provinciji Nemačke.
  • 28. 12. - U Hrvatskoj ukinuti mjesni odbori Narodnog vijeća i Narodne straže (koji imaju vratiti oružje). Na zahtev ministra unutrašnjih poslova, vlada Hrvatske-Slavonije podnela ostavku.
  • 30. 12. - 1. 1. 1919. - Osnivački kongres Komunističke partije Nemačke (ranija Spartakistička liga).

Kroz godinu

  • Prema danskom statističaru Doringu, Srbija je 1914-19. imala povećanu smrtnost od 1.333.000 osoba (28,4% stanovništva iz 1913), od čega je 690.000 poginulih u ratu (14,8%, daleko najveći procenti od svih zemalja); deficit populacije, koji uključuje i negativni priraštaj, iznosi 1.650.000.[13]
  • Snimljeni hrvatski filmovi "Dvije sirotice" i "Vragoljanka", ovaj drugi se prikazuje od 1919. pa se smatra prvim jugoslavenskim filmom.
Remove ads

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1918.

Januar/Siječanj – Februar/Veljača

Thumb
Gamal Abdel Nasser

Mart/Ožujak – April/Travanj

Maj/Svibanj – Jun/Lipanj

Jul/Srpanj – Avgust/Kolovoz

Thumb
Nelson Mandela

Septembar/Rujan – Oktobar/Listopad

Novembar/Studeni – Decembar/Prosinac

Kroz godinu

  • Ratko Dražević, operativac UDB-e, direktor "Avala filma" († 1992)
  • Vojo Kušić, narodni heroj Albanije i Jugoslavije († 1942)
Remove ads

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1918.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

Thumb
Gavrilo Princip

April/Travanj – Jun/Lipanj

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

Kroz godinu

  • Pero Matanović, crnogorski serdar (* 1826)
  • Savka Subotić, dobrotvorka, feministkinja (* 1834)
  • Dragiša Stanojević, književnik, političar (* 1844)
  • Golub Janić, veletrgovac, dobrotvor, nacionalni radnik (* 1853)
  • Omer-beg Sulejmanpašić, književnik (* 1870)
  • Temeljko Barjaktarević, četnički vojvoda (* ca. 1882)
  • Živojin Stanković, srpski kapetan, vojni pilot (* 1885)
  • Grgo Kusić, "Guliver od Dalmacije" (* 1892)
Remove ads

Dani sećanja

Povezano

Nobelove nagrade

Reference

Literatura

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads