Польская нацыянал-дэмакратыя

Нацыянальная дэмакратыя, нацыянальны рух, нацыянальны лагер або эндэцыя (ад скарачэння НД ) — польскі палітычны рух з нацыяналістычнай ідэалогіяй, які ўтварыўся ў канцы 19 стагоддзя. Галоўным ідэолагам і сузаснавальнікам Нацыянальнай дэмакратыі быў Раман Дмоўскі.

Польская нацыянал-дэмакратыя
польск.: Narodowa Demokracja
Дата заснавання	1886
Дата роспуску	1947
Штаб-кватэра	Варшава
Краіна	Польшча
Ідэалогія	польскі нацыяналізм

Гісторыя

Зыгмунт Мілкоўскі, Зыгмунт Баліцкі і Раман Дмоўскі

Перыяд падзелаў

Нацыянальны марш у Варшаве 5 лістапада 1905 г. — арганізаваны Нацыянальнай дэмакратыяй

Раман Дмоўскі, прэзідэнт Польскага нацыянальнага камітэта і камандуючы Польскай арміі ў Францыі, уручае сцяг салдатам (1918 г.)

У 1887 годзе былі створаны дзве таемныя арганізацыі:

• Польская ліга, заснаваная ў Жэневе Зыгмунтам Мілкоўскім, ветэранам Студзеньскага паўстання;
• Саюз польскай моладзі «Зэт», заснаваны ў Кракаве Зыгмунтам Баліцкім.

Пачатак нацыянальнага руху датуецца 1893 годам, калі радыкальныя актывісты Польскай лігі — Раман Дмоўскі, Тэафіл Валігорскі, Караль Рачкоўскі, Ян Людвік Паплаўскі і Зыгмунт Баліцкі — захапілі ўладу ў арганізацыі, змянілі яе назву на Нацыянальную лігу і сфармулявалі палітычную праграму, заснаваную на прынцыпах прагматызму, эфектыўнай арганізацыі палітычнай працы і ідэалогіі нацыяналізму. 17 красавіка 1894 г. Нацыянальная ліга арганізавала патрыятычную маніфестацыю да стагоддзя паўстання Касцюшкі, якая атрымала назву «Кіліньшчына». У выніку царскіх рэпрэсій асноўныя актывісты (Ян Людвік Паплаўскі, Раман Дмоўскі) былі спачатку арыштаваныя і зняволены ў Варшаўскай цытадэлі, а пазней вымушаныя эміграваць у Галіцыю. Галоўным друкаваным органам руху быў «Przegląd Wszechpolski» («Усепольскі агляд»), заснаваны Дмоўскім у 1895 годзе, які выдаваўся ў Львове, з 1901 года — у Кракаве і распаўсюджваўся ва ўсіх раёнах горада.

У 1897 годзе актывісты Нацыянальнай лігі стварылі Нацыянальна-дэмакратычную партыю, якая дзейнічала на ўсёй падзеленай Польшчы спачатку як падпольная арганізацыя, пазней як адкрыта дзеючая палітычная партыя. Пасля ўвядзення мясцовага самакіравання, у выніку кампаніі Нацыянальна-дэмакратычнай партыі ў студзені-сакавіку 1905 года па ўвядзенні польскай мовы ў гмінах, расійскія ўлады былі вымушаныя ў чэрвені 1905 г. дазволіць польскай мове быць афіцыйнай на роўных умовах з рускай на гмінным узроўні ў Каралеўстве Польскім. Падчас падзелу Польшчы Расіяй партыя ўдзельнічала ў выбарах у Думу, а дэпутаты НД, у тым ліку Раман Дмоўскі і Уладзіслаў Грабскі, стварылі Польскае кола. У адпаведнасці са сваёй праграмай, Нацыянальныя дэмакраты жорстка змагаліся з левымі, як з рэвалюцыйнай СДКПіЛ, так і з арыентаванай на незалежнасць ППС.

Эндэцыя асудзіла рэвалюцыю 1905-1907 гг. «Gazeta Polska» заклікала да падаўлення сацыялістычнай анархіі. У гэты перыяд праціўнікі Дмоўскага лічылі, што ён заключыў сакрэтнае пагадненне з царом аб барацьбе з Польскай сацыялістычнай партыяй (ППС). Нягледзячы на асуджэнне рэвалюцыі, нацыянальныя дэмакраты займаліся патрыятычнай дзейнасцю. 5 лістапада 1905 года Нацыянальна-дэмакратычная партыя арганізавала найбуйнейшую дэманстрацыю ў перыяд падзелаў Польшчы — 200-тысячную дэманстрацыю пад назвай «Нацыянальны марш». Людзі прайшлі пад сімваламі незалежнай Польшчы, у тым ліку сцягамі з Белым Арлом у Варшаве . Кансерватыўная пазіцыя нацыянальных дэмакратаў прывяла да расколу паміж 1908 і 1911 гг., у выніку якога ад нацыянальных дэмакратаў аддзяліліся Саюз польскай моладзі «Zet», Нацыянальны рабочы саюз і Нацыянальны сялянскі саюз . Лічыцца, што дзейнасць Нацыянальнай дэмакратыі падчас рэвалюцыі прывяла да ўзмацнення варожасці паміж палякамі і яўрэямі, а заклікі Польскай сацыялістычнай партыі да зняцця нацыянальнай напружанасці і сумеснай барацьбы супраць царызму аказаліся безвыніковымі.

Зноскі

Бібліяграфія

• Нікадэм Боньча-Тамашэўскі, Дэмакратычны генезіс нацыяналізму, Варшава 2001 г.
• Багуміл Грот, Хрысціянскі нацыяналізм, Кракаў 1991
• Кшыштаф Камароўскі, Палітыка і барацьба. Узброеная змова нацыянальнага руху 1939–1945, Варшава 2000
• Эва Май, Народна-нацыянальны саюз (1919–1928), Люблін, 2000 г.
• Раман Вапінскі, Нацыянальная дэмакратыя 1893–1939. З даследаванняў па гісторыі нацыяналістычнай думкі, Вроцлаў, 1980
• Збігнеў С. Семашка, Нацыянальныя ўзброеныя сілы, Лондан, 1982 г
• Ежы Януш Тэрэй, Рэальнасць і палітыка, Варшава 1979
• Яраслаў Тамасевіч, Неанацыянальна-дэмакратычныя групы ў Трэцяй Польскай Рэчы Паспалітай, Торунь, 2003 г.
• Тадэвуш Влудыка, «Трэці шлях» у эканамічнай думцы Другой Польскай Рэспублікі, Кракаў, 1994

Спасылкі

• На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх