Tal

Tal (Tl, łac. thallium) – pierwiastek chemiczny, metal występujący w bloku p układu okresowego. Nazwa pochodzi od greckiego słowa thallos, oznaczającego zieloną gałązkę^[6].

Ten artykuł dotyczy pierwiastka chemicznego. Zobacz też: inne znaczenia słowa „Tal”.

Tal

rtęć ← tal → ołów
In ↑ Tl ↓ Nh 81 Tl
Wygląd
szary
Widmo emisyjne talu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	tal, Tl, 81 (łac. thallium)
Grupa, okres, blok	13, 6, p
Stopień utlenienia	I, III
Właściwości metaliczne	metal
Właściwości tlenków	średnio zasadowe
Masa atomowa	204,38 ± 0,01[a][1]
Stan skupienia	stały
Gęstość	11850 kg/m³
Temperatura topnienia	304 °C[2]
Temperatura wrzenia	1473 °C[2]
Numer CAS	7440-28-0
PubChem	5359464
Właściwości atomowe Promień • atomowy • walencyjny • van der Waalsa 190 (obl. 156) pm 148 pm 156 pm Konfiguracja elektronowa [Xe]4f145d106s26p1 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 32, 18, 3 (wizualizacja powłok) Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda 1,62 1,44 Potencjały jonizacyjne I 589,4 II 1971 III 2878
Właściwości fizyczne Ciepło parowania 164,1 kJ/mol Ciepło topnienia 4,142 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 5,33×10−7 Pa (577 K) Konduktywność 6,17×106 S/m Ciepło właściwe 129 J/(kg·K) Przewodność cieplna 46,1 W/(m·K) Układ krystalograficzny heksagonalny Twardość • w skali Mohsa 1,2 Prędkość dźwięku 818 m/s (293,15 K) Objętość molowa 17,22×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 202Tl {syn.} 12,23 dnia w.e. 202Hg 203Tl 29,524% stabilny izotop z 122 neutronami 204Tl {syn.} 3,78 roku w.e. 0,347 204Hg 204Tl {syn.} 3,78 roku β− 0,764 204Pb 205Tl 70,476% stabilny izotop z 124 neutronami
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-02] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3] Niebezpieczeństwo Zwroty H H300, H330, H373, H413 Zwroty P P260, P264, P284, P301+P310, P310[4] NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[5] 0 4 0   Numer RTECS XG3425000
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Charakterystyka

Jest miękkim, srebrzystym metalem, z wyglądu podobnym do ołowiu. Jego powierzchnia szybko matowieje na powietrzu na skutek utleniania. Reaguje z rozcieńczonymi mocnymi kwasami nieorganicznymi, wypierając z nich wodór. Wyjątkiem jest kwas solny powodujący pasywację warstwą nie­rozpuszczalnego chlorku talu(I) TlCl. Potencjał standardowy Tl+
/Tl wynosi −0,34. Tal występuje w związkach na I i III stopniu utlenienia. Kationy Tl+
są bezbarwne, wodorotlenek talu(I) TlOH jest mocną zasadą rozpuszczalną w wodzie. Jony Tl3+
występują w roztworze tylko przy pH bliskim 0, w wyższym wytrąca się Tl(OH)
3, który nie ma właściwości amfoterycznych.

Toksyczność

Tal w formie pyłu oraz związki talu są silnie toksyczne. Do zatruć może dojść drogą pokarmową lub oddechową. Charakterystycznym objawem zatrucia jest łysienie, poprzedzone czernieniem mieszków włosowych. Ponadto dochodzi do zaburzeń trawienia, bóli neuralgicznych, zmian psychicznych i uszkodzeń układu sercowo-naczyniowego. Dawniej sole talu często były składnikiem trucizn przeciw gryzoniom. Antidotum na zatrucia związkami talu(III) jest błękit pruski, który tworzy trwałe, nieprzyswajalne związki kompleksowe z tym pierwiastkiem.

Występowanie

Tal występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,6 ppm.

Najważniejszymi minerałami talu są lorandyt TlAsS
2 i hutchinsonit (Pb,Tl)
2As
5S
9.

Tal jest również częstą domieszką w rudach cynku.

Odkrycie

Tal został odkryty dzięki analizie widmowej (zielony prążek) przez Williama Crookesa (1861) w odpadach poprodukcyjnych kwasu siarkowego^[6].

Uwagi

1. Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [204,382; 204,385]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.