Ян Гаштольд
(пам. 1458) ваявода віленскі From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ян Гаштольд (Івашка Гаштольдавіч; да 1383, Геранёны — 1458, Вільня) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Намесьнік смаленскі (1436—1440), ваявода троцкі (1440—1443) і віленскі (з 1443). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Габданк».
Апрача Геранёнаў у Ашмянскім павеце, валодаў атрыманымі ад вялікіх князёў Меднікамі і Дзевянішкамі ў Віленскім павеце, Тракелямі ў Лідзкім павеце, Тыкоцінам на Падляшшы, Дарагабужам у Смаленскай зямлі, Палоннай на Валыні. Быў старостам дарсунішкаўскім (1422).
Remove ads
Імя
Гасьцівалд, пазьней Гастальд або Гаштальд (Gastivald, Gastaldius[1], Gastold[2]) — імя германскага паходжаньня[3]. Іменная аснова -гаст- (-каст-, -гест-) (імёны ліцьвінаў Гасьціла, Гестар, Каштарт; германскія імёны Gastila, Gaster, Kastert) паходзіць ад гоцкага і германскага gasts 'госьць, вандроўнік', а аснова -валд- (-алд, -олт) (імёны ліцьвінаў Геральт, Левалт, Рамвольт; германскія імёны Gerwald, Lewolt, Romuald) — ад гоцкага і германскага waldan 'валодаць, гаспадарыць' або wulþus 'слава, мажнасьць'[4].
Адпаведнасьць імя Гастаўт (Гайстаўт) германскаму імю Gastaldius (Castaldius, Castald) сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў[1][5]. Германскае паходжаньне імя Гаштольд (Gasztołt, Gastoldus, Gastawdus, Gastowdus) таксама сьцьвярджае этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук[2].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Gastolt (17 жніўня 1404 году)[6]; cum Johanne Gastoldi[7], Johannes Gastoldi[8], Johannem Gastoldi[9] (2 кастрычніка 1413 году); Iwaschko Gastoldus (22 чэрвеня 1431 году)[10]; pro Gastoldo (26 ліпеня 1432 году)[11]; Кгастовтъ[12] (27 верасьня 1432 году)[13]; Gastolth (15 кастрычніка 1432 году)[14]; Iwaszkonis Gastoldi [sigilla] (20 студзеня 1433 году)[15]; Joannes alias Gaschthowth (31 ліпеня 1433 году)[16]; Iwaschko Gadastoltowicz (27 лютага 1434 году)[17]; Iwaschko Gastolthowicz (7 лютага 1435 году)[18]; Iwasko alias Gasztold (19 красавіка 1437 году)[19]; воевода виленскии, панъ Иванъ Кгастовтъ (1440—1492 гады)[20]; Iwaschko Gastold (1441 год)[21]; пан Кастолтъ виленьский воевода (23 сакавіка 1443 году)[22]; воевода виленский панъ Кгастовтъ (1 чэрвеня 1445 году, 8 студзеня 1452 году)[23].
Remove ads
Біяграфія
Зь літоўскага баярскага роду Гаштольдаў, сын Андрэя, старосты крэўскага.
Браў удзел у складаньні Мельскага міру (1422 год), у пасольстве да крыжакоў (1430 год), а таксама ў падпісаньні Скірстымонскай умовы (1431 год) з Інфлянцкім ордэнам. Быў маршалкам надворным Вітаўта і Сьвідрыгайлы ў 1426—1435 гадох.
Падтрымаў Сьвідрыгайлу ў ягоным змаганьні супраць Ягайлы, а ў 1432 годзе — Жыгімонта Кейстутавіча ў змаганьні супраць Сьвідрыгайлы. У 1433 годзе атрымаў ад апошняга прывілей на 26 вёсак і мястэчка Тыкоцін.
У 1440 годзе ачоліў групоўку магнатаў, якая дамагалася абраньня вялікім князем сына Ягайлы Казімера, стаў ягоным выхавальнікам і фактычна кіраваў дзяржавай. У 1444 годзе дамогся вяртаньня да ВКЛ Падляшша. Быў актыўным прыхільнік незалежнасьці Літвы і далучэньня да яе Валыні і Падольля.
Па абраньні Казімера каралём польскім (1446 год) перайшоў у апазыцыю да яго. Рыхтаваў пляны да дзяржаўнага перавароту[24].
Першы раз ажаніўся з Даротай Завішанкай, другі — з Альжбетай Друцкай-Трабскай. Меў сыноў Войцеха, Марціна і Юрыя, а таксама дачок Марыю, Аляксандру і Марыну.
Remove ads
Мова і культура
Да актаў Мельнскага міру (1422 год), Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[25][26]:
+ s(igillum) · johannis · gastoldi + + ·
ihannis de sgorano
s dom iohis de…
Крыніцы
Літаратура
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads