Карыбут

Карыбу́т Альге́рдавіч (у праваслаўі Дзьмітры; каля 1358 — па 1404) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, князь наваградзкі.

Карыбут
лац. Karybut

Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1350(1350) 1404
Памёр	не раней за 1404[1]
Род	Гедымінавічы, Карыбутавічы і Альгердавічы[2]
Бацькі	Альгерд Ульяна Аляксандраўна[d][3]
Дзеці	Фёдар Карыбутавіч[d][1], Жыгімонт Карыбутавіч[1], Алена Карыбутаўна[d][1], Марыя Карыбутаўна[d][1], Іван Карыбутавіч[d][1] і Анастасія Карыбутаўна[d][1]

Ад нашчадкаў Карыбута паходзяць роды Збараскіх, Карыбут-Вішнявецкіх, Карыбут-Варанецкіх, Порыцкіх.

Імя

Асноўны артыкул: Карыбут (імя)

Карыбода або Карыбут (Karibaudis, Korybut^[4]) — імя германскага паходжаньня^[5]. Іменная -кар- (-кор-) (імёны ліцьвінаў Караман, Карымонт, Карыят; германскія імёны Caroman, Caromond, Cariatto) паходзіць ад гоцкага kaurus 'цяжкі, важкі'^[6] або ад гоцкага^[7] і бургундзкага kara 'турбота, клопат'^[5], а аснова -бут- (-бот-) (імёны ліцьвінаў Бутвід, Бутрык, Вільбут; германскія імёны Botvid, Butariks, Willebut) — ад усходнегерманскага but- з значэньнем 'корань, камель' (гепідзкае butilo 'камель')^[8] або ад асновы -буд- (-бод-)^[9] (у старажытных тэкстах bod праз доўгае о пісалася як baud^[10]). Такім парадкам, імя Карыбут азначае «цяжкі корань»^[11].

Германскае паходжаньне імя Карыбут (Korybut) сьцьвердзіў этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук — ад германскага імя Hariboth (Harboth)^[4], якое таксама фіксуецца ў форме Cariobaud (Cario-baud)^[12][13][14]. Адзначалася гістарычнае бытаваньне імя Карыбут у Польшчы: Mathias Coributh… vicarius perpetuus in ecclesia Gneznensi (1440 год); domino… Coributh (1451 год); Koributh… Kuriboth (1495 год)^[15].

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Cariebut (31 кастрычніка 1382 году^[16])^[17]; Caribut (31 кастрычніка 1382 году^[18])^[19]; Coribut (14 жніўня 1385 году)^[20]; Се язъ великии князь Дмитрии Олгирдовичь^[21][22]; Nos Demetrius, alias Korybuth, dux Litwanie, dominus et heres de Nowogrodek (23 кастрычніка 1386 году)^[23]; Coributh Nowogrodensi (20 лютага 1387 году)^[24]; Corybutho Novogrodensi^[25], Coriboto Nouogrodensi^[26] (17 лютага 1387 году); Coributo Novogrodensi (22 лютага 1387 году)^[27]; Karibut (1387 год); Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Новгородьскии и Северскии^[21] (26 красавіка 1388 году)^[28]; Мы Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Литовскии^[21] (18 траўня 1388 году)^[29], Karobud (10 жніўня 1388 году^[30])^[31]; Мы, княз Дмитрий Олгердович^[32] (16 сьнежня 1388 году)^[33]; зять мой князь Корибутъ^[21] (1393 год)^[34]; Koributh (Ян Длугаш)^[35]; Korbut (Хроніка Быхаўца)^[36]; Корибут… Корибут Олгердович (Хроніка літоўская і жамойцкая)^[37].

Біяграфія

Пячаць Карыбута з Пагоняй і рускім надпісам, 1385 г.

Трэці сын вялікага князя літоўскага Альгерда і яго другой жонкі, цьвярской князёўны Ўльляны. Упершыню ўпамінаецца ў 1382 годзе, калі разам з братамі Ягайлам, Скіргайлам ды іншымі падпісаў на рацэ Дубісе ўмову з крыжакамі^[38].

У 1386 годзе ў Луцку прысягнуў польскаму каралю Ягайлу, прытым назваў сябе гаспадаром і спадкаемцам Наваградку. Ахвяраваў Лаўрышаўскаму манастыру вёску і возера Морына, у прыпісцы на першым аркушы Лаўрышаўскага эвангельля называецца вялікім князем. У 1390 годзе дапамог Ягайлу пры аблозе Горадні, за гэта атрымаў у дзяржаньне Ліду. Адмовіўся прысягаць Вітаўту як вялікаму князю літоўскаму, у 1392 годзе разьбіты яго войскам каля Дакудава, зачыніўся ў Наваградку, па штурме якога трапіў у палон з жонкай і дзецьмі. Адпушчаны дзякуючы заступніцтву цесьця, разанскага князя Алега Іванавіча, але страціў Наваградзкае княства. Неўзабаве замірыўся зь Вітаўтам, браў удзел у яго выправах. Апошні раз упамінаецца ў 1404 годзе як удзельнік выправы на Смаленск.

Ажаніўся з Настасьсяй, дачкой разанскага князя Алега Іванавіча, у шлюбе меў дзяцей:

• Іван (? — па 1431)
• Жыгімонт (? — 1435)
• Хведар (? — па 1440)
• Настасься, м. — ад да 1400 Васіль ІІІ Цьвярскі (? — 1426)
• Алена (? — па 2 сакавіка 1449), да 16 студзеня 1407 году выйшла замуж за Ёгана ІІ Фэрэя (1375—1424), князя Тропава
• Марыя, м. — Фёдар Варатынскі (? — па 1455)

У гістарыяграфіі часта блытаюць Карыбута і яго брата Дзьмітрыя Альгердавіча. Некаторыя дасьледнікі лічаць Карыбута князем Ноўгараду Северскага (сучасная Ўкраіна)^[39].

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Карыстаўся пячацьцю з гербам Пагоняй і рускім надпісам «ПЕЧЯТЬ КНЯЗЯ КОРИБУТА»^[21].