Dodro
concello da comarca do Sar, na provincia da Coruña From Wikipedia, the free encyclopedia
Dodro é un concello da provincia da Coruña pertencente á comarca do Sar, que está situado no suroeste da provincia, onde o río Ulla desemboca na ría de Arousa. O seu xentilicio é «dodrense» e ten a súa capitalidade en Tallós. Dista de Santiago de Compostela arredor de 27 km e de Ribeira atópase a uns 37 km, ten unha superficie de 36,1 km2 [1][2][3] e segundo o IGE, a 1 de xaneiro de 2023 tiña 2 675 habitantes[4] (1 276 eran homes e 1 399 mulleres), cunha densidade de poboación de 73,29 hab./km2.
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Dodro (homónimos).
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | España | ||||
| Comunidade autónoma | Galicia | ||||
| Provincia | Provincia da Coruña  | ||||
| Capital | Tallós | ||||
| Contén a división administrativa | |||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 2.659 (2023) (73,66 hab./km²) | ||||
| Xentilicio | dodrense | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 36,1 km² | ||||
| Altitude | 20 m | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Organización política | |||||
| • Alcalde | Xabier Castro Tourís (2019–) | ||||
| Eleccións municipais en Dodro | |||||
| Identificador descritivo | |||||
| Código postal | 15981 | ||||
| Fuso horario | |||||
| Código INE | 15033 | ||||
| Páxina web | dodro.gal | ||||
    | |||||
O concello de Dodro conserva espazos naturais de importancia ambiental e paisaxística, como as brañas que se estenden a carón do río Ulla, constituíndo o espazo húmido máis grande de Galicia,[5] incluídas no sistema fluvial Ulla - Deza e declarada zona especial de conservación (ZEC).[6] Preserva moitos elementos tradicionais como os cruceiros, os muíños, os hórreos e os reloxos de sol, exemplo da etnografía galega en diferentes estados de conservación, incluído o sartego de Castro,[7] ademais dunha rica tradición oral e escrita. Pazos históricos da fidalguía de antano e igrexas do barroco completan o patrimonio arquitectónico do municipio.
Situación
O concello de Dodro sitúase na vertente dereita do río Ulla, limita ó norte co concello de Rois, ó leste co de Padrón, ó oeste cos municipios de Lousame e Rianxo e ao sur co concello de Valga.[8]
Non hai núcleos de poboación importantes; atópanse a maioría das casas á beira da estrada AC-305, escisión da antiga estrada comarcal C-550, que une Padrón e Ribeira e atravesa o concello de leste a oeste. Existe ademais rede de estradas secundarias que comunican os distintos núcleos de poboación.
A capitalidade do concello está en Tallós,[9][8] onde se sitúa a casa consistorial, que data do ano 1906.[10] Este municipio pertence, xunto con Padrón e Rois, á comarca do Sar,[11] aínda que pola súa situación está tamén moi vinculado á veciña comarca de Barbanza.[12]
A distancia dende a capital do concello a outros núcleos de poboación de importancia que se atopan próximos é a seguinte:
- Padrón: 5 km
- Pontevedra: 45 km
- Rianxo: 14 km
- Ribeira: 37 km
- Santiago de Compostela: 27 km
Orografía
O concello atópase nunha zona prelitoral situada na depresión Meridiana, preto da desembocadura do río Ulla na ría de Arousa. O municipio está caracterizado por un nivel chairego que liga coas ladeiras da serra do Barbanza. Deste xeito, nun espazo pequeno contrastan dúas áreas ben diferenciadas; unha baixa, que corresponde co val do río Ulla, na que se atopa a paraxe natural das brañas de Laíño, e outra no norte do concello, montañosa, de gran riqueza forestal e orientada a solleiro.[12]
O punto máis elevado é a Lomba das Pozas con 576 m, seguido do monte Morouzas con 316 m, o monte Caldebarcas con 312 m, o Carboeiro con 302 m e o Vilar de 227 m. Estes son montes suavizados e están situados na parte máis oriental da Serra do Barbanza. O declive é bastante pronunciado, descendendo dende os cincocentos metros de altura ata o nivel do mar.[13]
Na parte mais meridional do concello discorre o río Ulla que constitúe un amplo val de marismas, brañas e veigas de moita fertilidade, que se atopan ó amparo e resgardo dos anteditos montes. Xunto co río Sar existen pequenos ríos e numerosos regueiros que verten as súas augas no río Ulla.[14]
Xeoloxía e edafoloxía
O material xeolóxico sobre o que se asenta a zona é nunha serie de rochas graníticas prehercínicas na que se inclúen gneises, migmatitas, granitos e granodioritas.[15] Canto á edafoloxía; na maior parte da superficie do monte atópanse solos de tipo umbrisol húmico (WRB, 2006) de 50 a 70 cm de profundidade media; nas zonas de ladeira, onde a pendente é moi pronunciada aparecen enclaves con solos de tipo leptosol úmbrico (WRB, 2006), onde a profundidade do chan rolda os 25 cm. As brañas de Dodro constitúen un extenso val na parte máis meridional do concello, formado sobre sedimentos aluviais,[16] que se estende á beira do río Ulla. Debido á abondosa cantidade de minerais resistentes predominan as texturas franco-areosas e no referente á química hai que sinalar a acidez típica dos solos galegos.
Formacións vexetais
A superficie forestal do concello está constituída por repoboacións de coníferas, principalmente piñeiro do país (Pinus pinaster) e en menor proporción piñeiro insigne (Pinus radiata), que representa o 50 % da superficie. A vexetación climática natural, que inclúe ós bosques de ribeira, está representada en menor medida, porén as brañas de Dodro abranguen unha elevada porcentaxe da superficie do concello (954,20 ha),[8] unha brañeira de gran riqueza ecolóxica.
As masas formadas pola presenza de dúas ou tres especies, que son xeralmente o carballo (Quercus robur) xunto co piñeiro do país (Pinus pinaster) e o eucalipto (Eucaliptus globulus), son moi frecuentes, ocupando o 20 % da superficie total.
Canto as zonas ocupadas por cultivos e pastos, representan o 20 % da superficie. Por último as zonas ocupadas por matogueiras representan unha pequena porcentaxe da superficie total.[17][18]
Hidrografía
O río Ulla pertence á Confederación Hidrográfica do Norte. A conca do río Ulla discorre pola parte meridional do concello, próximo á súa desembocadura na ría de Arousa, conformando un amplo val onde hai brañas. Existen varios ríos de curso rápido e curto percorrido que nacen dentro dos límites do concello como son o da Devesa, afluente do río Te, o de Manselle ou o de Vigo (río de San Lufo), que conflúen no Ulla.[1][19] Hai tamén diversos regatos e regueiros.
Clima
Dodro atópase no dominio climático oceánico-hiperhúmido que se caracteriza por unha concentración das precipitacións de inverno, arredor dos 1 500 mm, sequidade estival, néboas, escasa presenza de xeadas e unha temperatura media de 12 °C cunha oscilación térmica superior ós 10 °C.[20]
 Temperaturas e precipitacións mensuais (2011-2023) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xan | Feb | Mar | Abr | Mai | Xuñ | Xul | Ago | Set | Out | Nov | Dec | Ano |
| Temperatura media mensual (°C) | 9,7 | 10,2 | 11,9 | 13,7 | 16,4 | 18,5 | 20,6 | 20,4 | 19 | 16,2 | 12,3 | 10,8 | 15 |
| Temperatura media das mínimas (°C) | 6 | 6,2 | 7,4 | 9 | 11,3 | 13,5 | 15,5 | 15,5 | 14,3 | 11,9 | 8,7 | 7,3 | 10,6 |
| Temperatura media das máximas (°C) | 14 | 14,9 | 16,9 | 19 | 22 | 23,9 | 26,6 | 26,6 | 25 | 21,6 | 16,7 | 15 | 20,2 |
| Temperatura media das mínimas absolutas (°C) | 0,5 | 0,7 | 2,1 | 3,9 | 6,4 | 8,7 | 10,8 | 10,9 | 9,2 | 6,1 | 3,3 | 0,9 | 5,3 |
| Temperatura media das máximas absolutas (°C) | 18,1 | 20,9 | 23,6 | 26,6 | 30,7 | 33,8 | 34,7 | 35,1 | 33 | 28,8 | 22,1 | 19,3 | 27,2 |
| Precipitación media mensual (mm) | 327,9 | 225,3 | 215,5 | 175,2 | 126,9 | 93 | 49,9 | 86,8 | 125,2 | 290,9 | 311,7 | 335,2 | 2 365,3 |
| Fonte: Estación meteorolóxica de Cespón (Boiro).[21] | |||||||||||||
Demografía
Estrutura da poboación
A poboación de feito no concello segundo o censo municipal de habitantes a 1 de xaneiro de 2022 é de 2 675 habitantes,[22] que se establece en 26 núcleos. A poboación distribúese nun territorio de aproximadamente 36,1 km2 o que supón unha densidade media de 73,29 hab./km2.
| Censo total 2022 | 2.675 habitantes |
|---|---|
| Menos de 16 anos | 296 (11,07 %) |
| Entre 16 e 64 anos | 1.553 (58,06 %) |
| Máis de 64 anos | 826 (30,88 %) |
A poboación atópase diseminada polas tres parroquias do concello; sendo a parroquia de Santa María de Dodro a de maior densidade de poboación con 1 120 veciños distribuídos en 7,20 km2 [3], seguida de San Xoán de Laíño con 883 nunha superficie de 17,18 km2 [3] e por último San Xián de Laíño con 672 habitantes en 11,70 km2 [3];[23][24] como se pode apreciar na seguinte táboa:
| Parroquia | Homes | Mulleres | Total | Densidade (hab./km2) |
|---|---|---|---|---|
| Santa María de Dodro | 541 | 579 | 1120 | 155,56 |
| San Xián de Laíño | 311 | 361 | 672 | 57,44 |
| San Xoán de Laíño | 424 | 459 | 883 | 51,40 |
| Total | 1276 | 1399 | 2675 | 73,29 |
| Fonte: Instituto Nacional de Estadística |
Evolución da poboación
Demograficamente este concello presenta unha situación desfavorable cunha tendencia ó despoboamento, feito agudizado no período de 1986 a 1998, esta característica convén relativizala, pois é unha feito común na maioría dos concellos galegos. Así mesmo a partir de 1998 a poboación diminúe paulatinamente pero a tendencia non é tan acusada como nos anos precedentes.[4]
Pirámide de poboación
A pirámide adopta unha forma acampanada cun crecemento de poboación moi moderado de baixa natalidade e mortalidade, propia de países desenvolvidos.
| Homes | Idade | Mulleres |
|---|---|---|
1,98 | 4,71 | |
1,79 | 2,95 | |
3,21 | 3,55 | |
2,65 | 3,18 | |
3,36 | 3,48 | |
3,74 | 3,93 | |
3,25 | 4,07 | |
3,85 | 3,93 | |
3,96 | 3,21 | |
3,78 | 3,63 | |
2,95 | 3,14 | |
2,32 | 1,98 | |
2,02 | 1,79 | |
1,91 | 2,02 | |
2,06 | 1,61 | |
2,24 | 1,98 | |
1,72 | 1,91 | |
0,90 | 1,23 |
Inmigración
| Nacionalidades estranxeiras (2022) [26] | ||
|---|---|---|
| Posición | Nacionalidade | Poboación |
| 1ª |  Venezuela | 10 |
| 2ª |  Reino Unido | 2 |
 Nixeria | 2 | |
| 3ª |  Portugal | 1 |
 Francia | 1 | |
 Cuba | 1 | |
 Marrocos | 1 | |
| Fonte: Instituto Galego de Estatística | ||
Segundo os datos recompilados polo IGE hai en Dodro 2 675 habitantes, dos cales 26 son de nacionalidade estranxeira, a meirande parte procede de Venezuela; hai 10 persoas orixinarias dese país de Suramérica.[26]
Os índices de poboación inmigrante no concello sinalan que a porcentaxe de poboación estranxeira é do 0,97 %, un número pouco significativo; moi afastado da media galega, que rolda o 4 % [27] e tamén da media estatal, que anda arredor do 10 %.
Prehistoria
A orixe do poboamento é antiga,[28][29] como denota a presenza dos sitios arqueolóxicos do megalitismo que hai no concello[30] (a arquitectura megalítica introduciuse en Galicia durante do V milenio a. C. posiblemente dende o norte de Portugal).[31] Algún dos túmulos funerarios que hai en Dodro do período megalítico están sen catalogar e outros desapareceron.[31] Entre os restos que se conservan están as catro mámoas catalogadas da Paradegua,[31] de onde se recuperaron pequenos obxectos líticos,[32] dúas mámoas no monte da Mina (Balouta) e a mámoa da Chisca,[33] que son do período Neolítico.[34]
Do período do Bronce antigo apareceron lascas de seixo e cerámica campaniense no Riasós.[35] Da Idade de Bronce son os petróglifos, destacando o petróglifo de Bouza Abadín, e da Idade de Ferro son cinco os castros distribuídos pola xeografía do concello.[36] A finais da Idade de Ferro os caporos habitaban a desembocadura do río Ulla.[37] Deste período apareceron armas no leito do río[38] relacionadas con prácticas rituais.[39] Os caporos son citados por Tolomeo e Plinio o Vello,[40][41] que os coloca nunha lista entre os supertamarcos e os praestamarcos, indicando ademais que Iria Flavia pertencía ó seu territorio.[40]
Idade Antiga
Ó longo da época romana comezáronse a sentar as bases do poboamento actual; os romanos asentáronse militarmente en Galicia e obrigaron ós habitantes dos castros a abandonalos, iniciándose a ocupación dos vales, que é cando se formaron as vilas romanas ligadas ás explotacións agrícolas.[42] A Vía XIX, calzada romana da época de Augusto descrita no Itinerario de Antonino, unía as cidades de Bracara Augusta (Braga) e Asturica Augusta (Astorga), pasando por Iria Flavia.[43]
No tránsito entre a Idade Antiga e a Idade Media construíuse no monte Vilar un asentamento fortificado, ou refortificouse un castro preexistente, coñecido como Castelo de Monte Vilar.[42]
Idade Media
Iria Flavia foi o centro de boa parte da Gallaecia máis occidental, que durante o reino suevo pasou a ser unha das grandes demarcacións parroquiais nas que se organizou o territorio galego. Os caporos apacecen citados no Parochiale suevorum,[41] no século VI, de facer caso dalgunhas edicións.
Polo río Ulla irromperon os normandos dende o século IX[44][45] ata o século XII.[46] O Cronicón Iriense refire a rapina que efectuaron as naves normandas[44] nunha incursión río arriba no ano 858.[47][48] Por mor dos ataques, incluída a morte de Sisnando II no ano 968,[49][50][51] o bispo Cresconio ordenou fortificar as torres de Oeste, tarefa que continuou Diego Peláez e posteriormente Diego Xelmírez, quen mandou ademais construír en Padrón dous navíos para protexerse das agresións normandas e sarracenas.[44] Durante a súa expedición do ano 997, Almanzor atravesou o río Ulla e arrasou Iria e mais Santiago de Compostela.[52]
Das torres de Lestrobe hai documentos que indican que debeu ser residencia dun xefe na Idade Media.[53] A construción orixinal eran dúas torres defensivas, que se ergueron ó pé do castro de Lestrobe, pero debido ás distintas incursións sufridas quedaron danadas, ata que se reconstruíron no século XVII, configurando o pazo que é actualmente.[54]
A partir do século XII, foron aumentando de forma progresiva as terras de labradío no concello. No século XII a raíña Dona Urraca concedeulle ó arcebispo de Santiago Diego Xelmírez o Señorío das Terras de Santiago, que existiu ata a súa supresión a mediados do século XIX.[55] Laíño dependía do arcebispado de Santiago e pertencía á xurisdición dos señores de Rianxo, descendentes de Paio Gómez Chariño, almirante e trobador en lingua galega.[55][56]
O primeiro documento do que se ten constancia sobre Dodro está asinado polo arcebispo Xelmírez en 1114; "Aldara Guteridiz dóalle a San Martiño Pinario a cuarta parte da igrexa de Santa María de Dalodro", en 1118 a raíña Urraca e o seu fillo Afonso VII confirmaron esa doazón.[57] A mediados do século XV frei Xoán de Vigo, natural de Vigo e frade do convento de Herbón,[41][58] construíu un hospital en Padrón a carón do río Sar por encomenda do arcebispo Rodrigo de Luna[59][60] para atender os peregrinos e pobres, principalmente os enfermos.[41][61]
Idade Moderna
Hai constancia de que no século XVI había 70 habitantes en Dodro e 120 en Laíño. Cando chegou o visitador do arcebispo Jerónimo del Hoyo en 1606 a parroquia de Dodro tiña 90 fregueses e a de Laiño 130.[62][63] No século XVI, durante a Idade Moderna, empezáronse a asentar en Dodro varias familias nobres. Dodro e Lestrobe formaron couto redondo, potestade do marqués de Bendaña e dono do pazo de Dodro. Outra das familias nobres que se estableceu en Dodro foi a dos Ballesteros, como reflicten os documentos sobre preitos e a construción do pazo de Tarrío. As parroquias que na actualidade conforman o concello estaban divididas en dúas xurisdicións, a de Lestrobe e Dodro e a de Rianxo, todas pertencentes á provincia de Santiago.[64]
No século XVIII introduciuse o millo e mais a pataca nos agros de Dodro, no barroco erixíronse as igrexas parroquiais e construíronse os pazos señoriais.[56]
Idade Contemporánea
Durante a guerra da Independencia española os franceses entraron no pazo de Tarrío e arramplaron co que puideron.[65] En 1819 o arcebispo Rafael Muzquiz, pouco despois do paso das tropas francesas, visitou o pazo.[66]
Durante o reinado de Fernando VII, conformáronse os novos concellos constitucionais; coa chegada do liberalismo, trala invasión napoleónica, creáronse os concellos de Lestrobe e Laíño no partido xudicial de Padrón a principios do século XIX pero en 1831 foron disoltos. O concello de Padrón partiuse en dous o 7 de xuño de 1836, formándose unha nova administración local denominada Dodro,[67] integrada polas parroquias de Santa María de Dodro, que deixou de ser un couto redondo e pasou a ser simplemente unha parroquia máis,[68] San Xián de Laíño e San Xoán de Laíño, dende aquela data o concello mantivo a mesma delimitación e configuración, e malia que sufriu varios intentos de supresión e incorporación ó concello de Padrón, nunca chegou a producirse.[69] A capital municipal está actualmente en Tallós, mais non sempre foi así, a capital municipal estivo noutrora en Lestrobe e tamén en Vigo.[70]
Luís Aguirre del Río, poeta en castelán e compositor dodrense, escribiu o primeiro dicionario bilingüe galego-castelán no ano 1858, con todo, por diversas circunstancias o dicionario non veu a luz ata o ano 2007, cando foi publicado conxuntamente polo Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) de Madrid e o Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento.[71][72] Suponse que escribiu o Diccionario del dialecto gallego mentres estudaba en Compostela.[73]
Aconteceu en Dodro a celebración do pacto de Lestrobe no pazo de Hermida en 1930, xuntanza política á que acudiron representantes dos diversos partidos e agrupacións políticas republicanas, entre outros Santiago Casares Quiroga, onde se acordou a creación da Federación Republicana Gallega (FRG),[74] establecendo como obxectivo principal a implantación dun réxime republicano democrático en España e loitar pola autonomía para Galicia.[75][76]
Trala Segunda República Española e o posterior estalido da guerra civil española Dodro sufriu unha dura posguerra, que produciu un aumento da emigración.[77] Durante o período da posguerra trasladáronse as pedras do pazo do marqués de Bendaña xunto cos seus elementos ornamentais máis nobres ó pazo de Meirás en Sada.[78]
Na década de 1970 a empresa PROULLASA proxectou a construción dunha fabrica de pasta de papel nas brañas de Dodro,[79] provocando o rexeitamento popular[80] e a oposición de ILEPSA (Nestlé),[79][81] fábrica de Pontecesures dedicada á produción de leite condensado, emporiso e contando co informe desfavorable do Instituto Oceanográfico,[79] e trala entrada da empresa catalana Torras & Sarrió como accionista en PROULLASA,[82] o proxecto finalmente non se levou a cabo. Tamén se levaron a cabo na década de 1970 as obras de construción dunha canle de regadío,[83] promovidas polo Instituto Nacional de Colonización para levar auga ás terras de labranza,[84] que lle deu traballo ós obreiros da redonda[85] mais nunca se chegou a concluír.[84][86][87][88]
Cando se construíu a autovía AG-11 na década de 2000,[89] realizando o desdobramento da vía rápida VG-1.1,[90] desbotouse a posibilidade de realizar o trazado a través das brañas de Dodro,[80][91] executándose o trazado definitivo polos montes do concello. Cando se levou a cabo a execución destas obras, quedaron destruídos o muíño do Labego,[92] no río de San Lufo, e o petróglifo da Cabana (ou de Bouza Boa).[93]
Toponimia
Canto á etimoloxía de Dodro, que lle dá nome ó concello e a unha das súas parroquias, hai pouca certeza. Joaquín Torres del Río (2000) considera que Dodro e Dordo son diferentes grafías da mesma palabra. No Dicionario Etimológico da Lingua Portuguesa (1952) de José Pedro Machado, dordo procedería de dorsum, "cima", "crista de montaña".
Co significado de auga existe a base hidronímica preindoeuropea dor (Douro) e a raíz céltica durro (Dubra, Dover), próximas foneticamente.
Carlos Búa (2002) indica que Dodro podería derivar de doro, "lugar/praza cerrada", en relación co foro latino, a partir dun radical d'wer, "(en)cerrar".[94]
Patrimonio
Patrimonio arqueolóxico
- Túmulos
Da cultura do megalitismo consérvanse en Dodro varios restos. Do Neolítico hai varias mámoas; na Paradegua existe unha enterramento formado por catro túmulos funerarios do Neolítico, moi preto hai outras cinco mámoas máis, xa no concello de Rianxo, distribuídas todas elas nun radio de 1,5 km e constituíndo unha necrópole Neolítica. Apareceu un pilo durante as escavacións. Todas estas mámoas foron catalogadas na década de 1970.[95][96] A maiores hai, tamén, dúas mámoas en Balouta e outra na Chisca.[97]
- Leito do río Ulla
O río Ulla é navegable dende a antigüidade ata Padrón; como consecuencia, producíronse diversos achados arqueolóxicos no fondo do río.[98] Durante os labores da draga na desembocadura do río Ulla preto da insua de Bexo, a finais da década de 1970 ou principios da década de 1980, foi recuperado o vaso carenado de Bexo, un recipiente carenado, profusamente decorado, da Idade de Bronce (probablemente da segunda metade do II milenio a. C.) que se recuperou enteiro e está depositado no Museo do Mar de Galicia.[99]
Desta época, tamén se recobraron dez armas que sacou da area do río a draga no tramo comprendido entre Catoira e Pontecesures; son un estoque e un puñal tipo Rosnöen, dúas machadas de talón e dobre anel, unha punta de lanza e catro espadas pistiliformes, unha espada tipo Sa Idda e un puñal de lingua de carpa, posiblemente asociadas a prácticas rituais,[99][100] e que de dataron entre os anos 1200 e 1100 a. C. e que se conservan no Museo de Pontevedra e no Museo Arqueolóxico e Histórico da Coruña.[98]
Tamén se recuperou, do fondo do Ulla preto de Pontecesures, unha xerra de barro datada entre os séculos III e IV, que contén un gravado no que se representa unha embarcación e que se conserva no Museo do Pobo Galego.[98]
- Petróglifos
Da Idade de Bronce hai varios gravados rupestres, como o petróglifo de Bouza Abadín en Imo, os da Carga e A Pedra Redonda en Vigo, Outeiro dos Corvos (cazoletas) en Susavila, A Cabana en Masenlle, Lomba das Pozas (dúas rochas con gravados de cazoletas e unha ferradura) en Bustelo, Padronelo en Bexo e Bouza Nova na Igrexa, San Xoán de Laíño.[101]
- O petróglifo de Bouza Abadín é un grupo de varios gravados rupestres en seis penedos nas faldras do monte Padronelo, a 200 m da aldea de Imo. É un conxunto histórico-artístico da Idade de Bronce. Está constituído por combinacións de círculos concéntricos, cruces, coviñas e figuras zoomorfas moi esquematizadas.[102][103]
- Castros
Da Idade de Ferro hai varios poboados castrexos, estando cinco deles catalogados: o castro de Bexo, o de Castro, o do monte Sián en Revixós, o de Lestrobe e o de Traxeito.[104]
- O castro de Bexo está preto da aldea do mesmo nome,[105] é o máis grande dos dous castros que se encontran en Bexo. A veciñanza coñéceo como As Murallas, As Murallas dos Castros ou O Castelo, ten forma alongada e conserva parte das súas murallas circundando un gran socalco. Nas súas croa distínguense restos de vivendas e topáronse nel abundantes restos cerámicos.[104]
- O poboado de Castro está ó sur da actual aldea do mesmo nome, no camiño que vén dende Imo, e está moi deteriorado.[106][107]
- No Sián, en Revixós, atopáronse algúns fragmentos de cerámica de diferentes épocas (castrexa, romana e medieval). Inicialmente debeu ser un asentamento da Idade de Ferro, ocupado en épocas posteriores ata que se formou a aldea de Revixós. Está moi alterado e non se aprecian estruturas visibles.[108]
- O Castro de Lestrobe está nun outeiro a carón da aldea do mesmo nome, na ladeira do Monte do Castro. Manuel Murguía durante as súas estadías no Pazo de Hermida, observou fragmentos de tégulas, ladrillos romanos, restos de condución de cerámica moi fina e outros materiais.[109][110]
- O Castro de Traxeito está na aba do monte Meismadela e culmina o val onde nace o río que será despois de Vigo ou de San Lufo. Ten unha croa redondeada e rodeada por diferentes socalcos; atópanse nel cerámicas e tégulas.[109][111]
- Estacións arqueolóxicas romanas
Os romanos establecéronse militarmente no territorio, obrigaron a abandonar os castros ós seus habitantes e a asentarse nos vales, que é cando aparecen as primeiras vilas romanas, ligadas a explotacións agrícolas.[42]
- Castelo de Monte Vilar: Asentamento romano medieval no monte de San Gregorio. Trátase ó parecer dun castro refortificado durante a Idade Media. Encontráronse anacos de cerámica.[112][113]
- Na Veiga de Abaixo en Bexo, preto do río Ulla, hai un posible asentamento de época romana onde apareceron tégulas.[114][115][116]
- Castelo Vello, na veiga de Lestrobe, nos campos á beira do leito do río Sar hai un posible asentamento de época romana.[109][117]
Patrimonio arquitectónico
Os elementos do patrimonio arquitectónico de Dodro foron estudados nun traballo desenvolvido polo concello entre os anos 2009 e 2010, que consistiu no inventariado dos elementos da arquitectura de Dodro, centrándose principalmente nos hórreos, cruceiros, pombais e reloxos de sol.[118][119]
- Pazos
.png)
Entre os pazos, destacan o pazo de Tarrío, que pertenceu ós devanceiros de Luís López Ballesteros, nomeado ministro de facenda en 1822;[120] o pazo de Lestrobe, antiga residencia de verán dos prelados de Santiago de Compostela; o pazo de Hermida, declarado Ben de Interese Cultural e o pazo de Dodro, que está en ruínas.[121] Onde está o colexio público de Dodro houbo antigamente unha torre propiedade da familia fidalga dos Soutomaior.[122]
- O pazo de Hermida é un dos lugares máis singulares de Dodro; está declarado Ben de Interese Cultural.[123] Menciónase nas Cantigas de Santa María, foi residencia de Rosalía de Castro e Manuel Murguía e asinouse neste pazo o pacto de Lestrobe (26 de marzo de 1930). É moi antigo e coñécese tamén como as Torres de Lestrobe.[124]
- O pazo de Lestrobe foi construído no século XVI,[125] é propiedade do arcebispado compostelán e foi residencia de verán dos prelados de Compostela,[126] a capela esta dedicada ó Anxo da Garda e ofíciase misa nela.[127] No patio un monumental chafariz do século XVIII coa figura de Santiago peregrino.[128][129][130] Foi restaurado e adaptado para uso hoteleiro entre 2003 e 2005, obras que conseguiron unha mención especial dos Premios Europa Nostra no ano 2006 na categoría Conservación e Adaptación a Novos usos.[125]
- O pazo de Dodro, foi propiedade do marqués de Bendaña, señor do couto redondo de Lestrobe e Dodro, está derruído e a súa torre de estilo barroco compostelán e mais os seus principais motivos ornamentais foron parar ó pazo de Meirás.[131]
- Igrexas
As igrexas parroquiais de Santa María de Dodro, San Xián de Laíño e San Xoán de Laíño son templos do século XVIII de boa construción barroca.[132]
A ermida de Santo Amaro de Bexo é do século XVII[133] e garda dúas imaxes antigas en pedra (San Pedro e Nosa Señora do Belén);[134] a capela da Virxe do Leite en Laíño é de época neoclásica, conserva unha imaxe pétrea medieval que debe ser dun templo anterior.[66][135] A capela do Anxo da Garda está no pazo de Lestrobe e ofíciase misa nela.
- A Igrexa de Santa María de Dodro é obra do mestre compostelán Simón Rodríguez, comezouse no 1719. No interior destaca o retablo maior, é o primeiro retablo deseñado por Simón Rodríguez, profusamente decorado e de intensos dourados, de arredor de 1740; os catro altares colaterais son obra de Francisco de Lens e Juan Domínguez Estivada. No exterior, a fachada de liñas elementais presenta un frontón triangular que resgarda á Virxe da Asunción, a torre do campanario é de tres corpos.[136][137]
- A Igrexa de San Xián de Laíño foi obra do mestre Manuel de la Torre Ferreiro, empezouse a súa construción cara ó ano 1740 e rematouse no 1745. O retablo maior é de finais do período barroco e finalizouse en 1756;[138] os retablos laterais foron encargados a Francisco Núñez de Boiro en 1764.[139]
- A Igrexa de San Xoán de Laíño; rematouse de construír arredor de 1771. A edificación barroca de liñas elementais, ten un campanario de dous corpos que se fixo con posterioridade, perfectamente incluído na estrutura. O retablo é neoclásico con San Xoán no centro.[140]
- Cruceiros
Canto ós cruceiros, inventariáronse un total de 30 (descartando os de construción máis recente), sendo todos do tipo de varal con excepción dun exemplar de cruceiro de capela ou loreto; a Cruz de Avelán.[118]
Dos cruceiros de varal, os máis antigos datan do século XVIII, porén, a maior parte son dos séculos XIX e XX. Hai un único cruceiro de calvario e dous cruceiros con pousadoiro. Os costumes asociados a estes elementos son os tradicionais en Galicia: parada dos cortexos fúnebres e nos camiños sacramentais, parada das procesións; usos devocionarios ou lugar enterro de meniños sen bautizar.[118]
- A Cruz de Avelán é un cruceiro de capela de 1672.[141][142] Este tipo de cruceiros só os atopamos nos concellos pertencentes á Península do Barbanza e os situados entre os ríos Ulla e Tambre.[118][143]
- O Cruceiro de Bustelo, do século XIX e cun antigo uso funerario.[144][145]
- Hórreos
No que respecta ós hórreos, contabilizáronse máis de 200 de máis de cen anos de antigüidade. O tipo que atopamos no concello é o denominado Maía (característico da zona central de Galicia).[146] Os máis antigos datan da segunda metade do século XVIII, habendo tamén exemplares do século XIX e do XX. Destaca aconcentración de hórreos no lugar da Lavandeira en Imo. En Castro un hórreo coa peculiaridade de ter no medio un arco de medio punto.[118][147]
- Os hórreos da Lavandeira constitúen un grupo singular, con once hórreos do século XVIII, representan un dos conxuntos máis importantes de Galicia.[118][148][149][150]
- Muíños
Hai diversos muíños no concello, mesmo un muíño de vento en Chenlo, na aldea da Igrexa.[135] Coa excepción deste muíño de vento, en Dodro os muíños son hidráulicos de dous tipos; uns de canle e outros de cubo, case todos en ruínas.[151]
- O muíño da Devesa ou muíño de Valentín, é un muíño de cubo utilizado para moer gran. Antigamente tamén se utilizaba para producir electricidade. Unha particularidade deste muíño é a grande altura que se tentou acadar na construción da canle para darlle forza á auga e facelo funcionar.[152]
- Reloxos de Sol
No tocante ós reloxos de sol, hai 18 inventariados, todos en granito e de diferente factura (circulares, cuadrangulares, con ou sen decoración). Dispostos principalmente en hórreos, a xeito de remate, hainos tamén nas paredes das casas, en muros de cerramento e portadas de entrada ás propiedades.[118]
Case todos son verticais ortomeridianos (orientados exactamente ó sur), non obstante, hai un reloxo de forma cúbica, con tres reloxos: un ortomeridiano e dous meridianos (un cara ó leste e outro cara ó oeste). Dous deles teñen como soporte unha columna, repousando o resto sobre ménsulas ou bases cuadrangulares. Hai un que posúe unha inscrición visible.[118]
- Pombais
Hai contabilizados un total de 20 pombais no concello, destacando o lugar de Imo onde se atopán 7. Ningún é anterior ó século XVIII, época de construción dos que se atopan nas casas reitorais, pazos e casas grandes. A súa morfoloxía e principalmente de planta cilíndrica, non obstante hai dous de planta rectangular e un de planta poligonal. As cubertas, xeralmente de tella do país, son cónicas, de ferradura, a unha ou dúas augas ou con cuberta poligonal.[118]
Patrimonio cultural
- A Casa da Cultura; está situada en Tallós, é actualmente a biblioteca pública de Dodro[153] pero noutros tempos foi a Casa dos agricultores de Dodro e utilizouse tamén coma escola, fundada pola Unión de residentes de Dodro na Arxentina que pagaron ademais os gastos do mestre ata o ano 1956.[122] Dende o ano 1998 ata o 2002 acolleu o consistorio municipal mentres non concluíron as obras de reforma na Casa do Concello.[154]
- O Premio de poesía Eusebio Lorenzo Baleirón foi instituído en 1988 polo concello co obxectivo de contribuír á reafirmación da lírica galega e honrar ó poeta Eusebio Lorenzo Baleirón.[155][156]
Patrimonio natural
- As brañas de Dodro
- Véxase tamén: Brañas de Laíño.
As brañas de Dodro son o espazo húmido máis grande de Galicia[5] con 954,20 ha,[8] albergan unha gran riqueza fáunica, ambiental e ecolóxica.[5] Forman parte do sistema fluvial Ulla - Deza da Rede Natura 2000,[8] estando declaradas como zona especial de conservación.[6]
É o hábitat de máis de sesenta especies de aves, algunhas moi escasas ou destacadas, un bo feixe de plantas de elevado interese e, en xeral, unha importante reserva da biodiversidade.[157] Algunhas destas especies están incluídas no catálogo galego de especies ameazadas.[158]
Nas canaveiras do río Ulla aniña unha subespecie da escribenta das canaveiras (Emberiza schoeniclus subs. lusitánica),[87][159] encontramos tamén nas súas augas a anguía (Anguilla anguilla),[160] as dúas especies en perigo crítico de extinción. Na cunca do río habita a ameixa perlífera de río (Margaritifera margaritifera)[161][162] e unha especie de xunco, o Schoenoplectus pungens,[5][163][164] ambas en perigo de extinción. Hai outras especies ameazadas como a toupa de río (Galemys pyrenaicus), en situación vulnerable,[161][162] ó igual que o narciso (Narcissus cyclamineus)[165] e mais a lamprea (Petromyzon marinus).[166] Tamén se poden ver outras especies raras como a folosa acuática (Acrocephalus paludicola)[167] ou o picanzo vermello (Lanius collurio).[163]
Outras aves máis comúns son a fulepa das xunqueiras (Acrocephalus schoenobaenus), a aguia perdiceira (Aquila fasciatus), o gabián (Accipiter nisus), o cardeal (Pyrrhula pyrrhula) etc.[168][169] Aparecen especies de aves estacionais como o ouriolo (Oriolus oriolus), a bubela (Upupa epops), a rula (Streptopelia turtur) ou a garza mediana (Bubulcus ibis),[169] que ten o costume de pousarse a carón dos animais de pasto coma os bois, buscando os insectos que levantan estes animais ó pisar. Están presentes neste hábitat aluvial os anátidos, coma o lavanco, que é unha especie de parrulo moi común, ou a cerceta (Anas crecca).[170]
Nas augas do Ulla captúranse as lampreas (Petromyzon marinus), que remontan o curso do río e que se poden degustar como prato da gastronomía local,[171][172] xunto coas anguías.[173][174] Encontramos tamén a zamborca (Alosa alosa), que en Galicia só desova nos ríos Ulla, Umia e Miño, ou o salmón (Salmo salar).[8]
No referente ós mamíferos, está presente o porco bravo (Sus scrofa), prezado pola súa carne na gastronomía local, que se reproduce e agocha nas brañas e experimentou un incremento elevado da súa poboación nos últimos anos.[175] Outros mamíferos presentes son a londra (Lutra lutra),[176] a marta (Martes martes) ou a denociña (Mustela nivalis).[8]
Canto ás especies vexetais, medran aquí bosques aluviais de ameneiros (Alnus glutinosa), salgueiros (Salix atrocinerea) e freixos (Fraxinus excelsior). Hai sabugueiros (Sambucus nigra), espadanas (Thypha sp), xuncos (Juncus sp), herba salgueira (Lonicera periclymenum), mentraste (Mentha rotundifolia) o narciso (Narcissus cyclamineus) e xaras (Cistaceae), entre outras especies características do clima oceánico.[6]
Frei Martín Sarmiento menciona no século XVIII, nunha das súas viaxes, as brañas de Dodro. Aparecen no Diccionario geográfico universal (1829-1834) de Pascual Madoz como as "famosas brañas de Laíño" e tamén as encontramos nos poemas de Rosalía de Castro. Os seus produtos foron prezados en toda a Península Ibérica, destacando os bois de Laíño[lower-alpha 1] ou os tecidos de xunco. En Padrón, no século XVIII, había tecedores de liño, de la e de xunco; o xunco usábase para facer corozas, capas e polainas.[179]
En Bexo, preto do río Ulla, nas campías do Anguieiro, nace unha fonte de augas sulfurosas[180] coñecida como a fonte do Mineral.[181][182][183]
O PXOM de Dodro recollía unha franxa de protección de costas de 200 m dende a ribeira do Ulla, establecida como dominio público marítimo-terrestre pola demarcación de Costas de Galicia,[184] non obstante, por iniciativa do concello realizouse unha modificación puntual do PXOM referida ó solo rústico de protección de costas e mais ó núcleo de Imo[185] co fin de reducir á metade a franxa de protección de costas[186][187][188] para non contravir o disposto na Lei do Solo de Galicia.[186][189][190]
- Rutas de sendeirismo
Dodro ten ademais das brañas unha grande extensión de montes, nos que se poden desfrutar da paisaxe, os bosques e as vistas panorámicas do val do Ulla. Hai tres itinerarios circulares polos montes do concello: o da Cruz de Avelán, o de Vigo e o de Lestrobe, itinerarios de fácil acceso e ben comunicados entre si, polo que se poden variar os percorridos.[191] Descríbese tamén o itinerario circular de Imo e un percorrido polas brañas de Dodro.
- Ruta circular da Cruz de Avelán (7,65 km); de dificultade media-alta, que vai pola Cruz de Avelán, o muíño da Devesa e o petróglifo de Bouza Abadín atravesando os bosques de San Xoán de Laíño.[192]
- Ruta circular do Alto da Paxareira, en Vigo (4,3 km); de dificultade media, atravesando os bosques do monte Balouta, dende onde se poden contemplar panorámicas de Dodro, ademais das brañas e o río Ulla.[193]
- Ruta circular de Lestrobe (2,7 km); de dificultade media-baixa, que discorre polos espazos naturais e por lugares históricos e da etnografía do concello.[194]
- Ruta circular de Imo (8 km); de dificultade media baixa, que vai dende os hórreos da Lavandeira, por onda unha pedra coa a particularidade de que abanea,[195] os petróglifo de Bouza Abadín, a Cruz de Avelán e mais a Castro, de onde se contemplan vistas das brañas de Laíño.[196]
- Paseo polas brañas de Dodro (13 km); de dificultade baixa, comeza cunha subida ó monte Balouta para divisar o trazado do itinerario, continuando o paseo polas brañas á beira do río Ulla, por terreo chan e asfaltado ata a Veiga de Abaixo en Bexo, regresando de volta polo mesmo camiño.[197]
- Rutas literaias
- Ruta Pensa Nao; inspirada na novela de Anxo Angueira do mesmo título, no que se recrea o lugar ficticio de Sernanselle, que se identifica con Manselle, aldea de Dodro dende a que se enxergan as brañas de Laíño e o río Ulla e que fai un percorrido polos espazos naturais do concello.[3]
- Ruta Os días olvidados; leva o nome dun dos poemarios do autor e percorre os lugares nos que viviu o poeta Eusebio Lorenzo Baleirón.[198]
Etnografía
Dodro na cultura popular
- Poesía
Aparece Dodro plasmado na obra da poetisa Rosalía de Castro, nas estrofas de "Como chove mihudiño", poema de Cantares gallegos (1863):
- Como chove mihudiño, / Como mihudiño chove, / Como chove mihudiño, / Pó-la banda de Laiño, / Po-la banda de Lestrobe.
- Refraneiro
- Cantigueiro
- Aquelas nenas de Dodro / ben se poden alabar, / teñen ó señor San Campio / vestido de militar.[201]
- De Laíño deben ser / onde elas lavan a cara / calquera pode beber.[202][203]
- Eu de onde estou ben vexo / as rabizas en Teaio, / tamén vexo os meus amores / na arrechán de Araño.[204]
- Bravú
No tema "Nitramón 15 15 15", canción de rock bravú interpretada polo Pinto d'Herbón.
- No concello de Dodro hai un problema... / un problema que hai que ver! / as vacas de Laíño non van a Chanteclair[lower-alpha 2]!![206]
- Ritos e supersticións
- O río de San Lufo
- Véxase tamén: Río de San Lufo.
En Dodro tamén aparecen tradicións vinculadas a antigas supersticións, coma a do río de San Lufo, no que se somerxía os nenos que padecían algún mal tres veces, nas súas augas.[207][208]
A Vigo, e aquí a casa do Marqués de Abendaña e a súa data 1643; e antes está o río ou regato de San Lufo, porque río arriba está unha ermida de San Lufo. Hai aquí a superstición de bañar os nenos enfermos neste río. Lévanos con camisa, báñanos tres veces, e despois deixan ir a camisiña polo río e póñenlle outra nova. Se a camisiña flota, din ser sinal de que vivirá o neno, e se se vai ó fondo, que morrerá.[lower-alpha 3]Frei Martín Sarmiento, na súa viaxe de 1754.[209]
O ritual facíase nun meandro do río, augas arriba da ponte que dá acceso á aldea de Vigo. Acudía xente de lonxe a curar do aire[lower-alpha 4] os meniños e quedaban as beiras do río cheas de camisiñas brancas.[210]
Esta práctica reprodúcese con pequenas variacións noutros lugares. Cuevillas relata como en Tui se poñía nun cesto a roupa dos nenos enfermos e se botaba no río Miño cunha candea acendida.[207][210] Elixio Rivas describe un ritual semellante no río Mau, en Salamonde (Portugal), no que se botaba a camisa ó río dende o alto dunha fervenza dicíndo "na viagem para o mar a doença levarás que esta criança trás". Fernando Alonso Romero describe prácticas similares en Irlanda e na Bretaña francesa.[210]
A primeira referencia escrita sobre o río de San Lufo é de Martín Sarmiento na súa viaxe de 1754. Menciónao Pascual Madoz no Diccionario geográfico universal (1829-1834) como San Luf e aparece no catastro de Ensenada como San Lufe.[209]
Tradición oral
O concello conta cunha rica tracición oral.[211] A Asociación de veciños de San Xoán de Laíño no ano 1993 recolleu as historias transmitidas oralmente que aínda se conservan, facendo un inventario etnográfico da parroquia.[212] Hai lendas relacionadas co apóstolo Santiago, contos sobre códices (o Libro de San Cibrán) e encantamentos, outras falan dos mouros[104] e tamén as hai da Santa Compaña,[213] como noutros moitos lugares de Galicia.
- O apóstolo Santiago
Moitas das lendas están referidas ó Apóstolo. Os veciños asociaban as cazoletas que hai nos penedos de Bouza Abadín coas pegadas que deixou o cabalo do Apóstolo cando saltou por enriba do Ulla ata Cordeiro,[103] ó igual que as covas ou cazoletas da Pedra Redonda en Vigo, atribuídas tamén ó cabalo do Apóstolo.[214]
O 25 de xullo había temor a bañarse no río Ulla porque se dicía que podían afogar ata os máis avezados nadadores.[215]
- O castro de Bexo
A tradición oral relata o saqueo de Almanzor e fala dunha cadea que atravesaba o río Ulla dende o castro de Bexo ata as torres de Oeste para impedirlle o paso ós sarracenos. Contan que o castro era un lugar enfeitizado e que viñeron os frades do convento de Herbón a romper o maleficio.[216]
Festas e celebracións
- Festas patronais
- Festa de Santo Antonio Abade de Tallós; transcorre a fin de semana máis próxima ó 17 de xaneiro.[3][217]
- Festa de Santo Amaro e da Virxe do Belén de Bexo; na honra de Santo Amaro o 15 de xaneiro e da Virxe do Belén o 25 de xaneiro.[218]
- Festa de Santo Antonio de Teaio, o día 15 de xullo.[3]
- Festas do Carme de Bexo, na honra da Virxe do Carme; o venres e sábado seguintes ó 16 de xullo.[217]
- Festas do San Campio de Dodro, na honra de San Campio, San Roque e Santa Lucía; o domingo, luns e martes seguintes ó 15 de agosto.[3][219][220]
- Festa dos Aflixidos de Lestrobe, na honra da Virxe dos Aflixidos; o último domingo do mes de agosto e o luns e martes seguintes.[3][219][220]
- Festas de Imo e Castro en Imo, na honra de San Roque e da Virxe das Dores; o primeiro domingo de setembro e o luns seguinte.[3][219]
- Festa da Virxe do Leite de Laíño, na honra da Virxe do Leite e Bo Parto e San Roque; o domingo e luns seguintes ó 8 de setembro.[217][219]
- Festa de Manselle, na honra da Virxe das Dores, o último domingo do mes de setembro.[3]
- Outras festas
- Festivalo de Manselle; é un evento musical que se celebra anualmente a finais do verán na aldea de Manselle.[221] No ano 2020, para conmemorar o 25º aniversario da construción do valo de Manselle,[222][223] presentouse a reedición do poemario de Anxo Angueira O valo de Manselle (1996) que culminou coa celebración do Festivalo dese ano.[224][225]
- Festa do Carneiro; celebrouse en Dodro[226] coincidindo co último domingo de xuño[220] na Fonte Primeiral,[227] comezouse a celebrar en 1995[220] e deu paso á Feira rural de Dodro no ano 2008.[228]
- Romaría da Cruz de Avelán; celebrouse no contorno deste cruceiro de capela[219] a principios do mes de xuño.[3][229]
Símbolos
O escudo heráldico de Dodro foi aprobado polo Decreto 193/1995, do 16 de xuño (DOG nº 126, do 3 de xullo), da Xunta de Galicia onde di: [230]
Artigo único.-Aproba-lo escudo heráldico do Concello de Dodro, que quedará organizado do seguinte xeito: de ouro e sobre ondas de azur e prata, un piñeiro da súa cor, froitado do mesmo; bordura de goles, con oito vieiras de ouro. Ó timbre, coroa real pechada.
Sectores produtivos
A base económica corresponde preferentemente ó sector servizos, estando practicamente a metade da poboación empregada neste sector. Un terzo da poboación activa de Dodro está empregada na industria, un 20 % dedícase a construción, sendo a poboación que se dedica exclusivamente á agricultura e pesca unha porcentaxe pequena da poboación activa no concello de Dodro.[231]
O número de persoas que traballa no sector agrícola diminuíu considerablemente nos últimos anos ó igual que en moitos outros concellos de Galicia, sobre todo debido á reestruturación que está experimentando o sector agrícola.[232]
Tralas concentracións parcelarias[233] de Laíño, San Xián - San Xoán de Laíño (concluída no ano 1992)[87] e de Santa María de Dodro (concluída no ano 2008),[234] a agricultura local seguiu consistindo principalmente nun sistema minifundista de explotación directa, tradicional e familiar, pouco mecanizada e baseada na produción de diferentes cultivos destinados ó autoconsumo, por outra banda, moitas parcelas co paso dos anos foron ocupadas por distintas edificacións.[235] Os principais produtos agrícolas son a pataca, o millo, cultivos hortícolas, froitas[236] e viño,[237] e críanse porcos e mais galiñas para producir ovos, tratándose en xeral dun complemento para a economía doméstica.[238]
Canto ó sector forestal, no concello hai dúas comunidades de montes veciñais de man común;[239] a CMVMC da Cruz de Avelán, cunha superficie de 915 ha,[240][241] e a CMVMC de Balouta e Fontecova, con 615 ha,[242] polo que a superficie que ocupan os montes de man común representa o 41,5 % da superficie municipal.[242] O resto do monte está constituído por parcelas de propiedade particular, estes terreos foron sometidos a un proceso de concentración parcelaria[243][244][245][246] que concluíu no ano 2023.[247]
A gandería está orientada cara a produción cárnica; especializada no gando porcino aínda que tamén é importante o número de cabezas de gando bovino, e equino[248] que se mantén en réxime extensivo de semiliberdade nas zonas máis elevadas do municipio. Ademais destas explotacións gandeiras existe unha industria alimentaria implantada no concello orientada a produción cárnica de porcino,[249] bovino e avícola[250] e de produtos conxelados do mar.[251]
Canto ó paro rexistrado; había 105 persoas en situación de desemprego en outubro de 2023,[252] representando o 3,93 % da poboación activa.[253]
- Gráfico de sectores de produción no ano 2001: [231]
Sectores de produción en Dodro (2001). Servizos (47.58%) Industria (28.94%) Construción (18.37%) Pesca (4.39%) Agricultura (0.72%)
- Taxa de paro no concello en outubro de 2023: [252]
| Paro total | 105 (3,93 %) |
|---|---|
| menos de 25 anos | 5 |
| máis de 25 anos | 100 |
Infraestruturas
Infraestruturas de transporte
.jpg)
- Estradas: A estrada comarcal AC-305 une Padrón con Ribeira, comunica o concello coa estrada nacional N-550, coa autoestrada do Atlántico AP-9 e coa estación de ferrocarril de Padrón e con tódalas vilas da Península do Barbanza.[254]
- Autovías: A autovía do Barbanza AG-11 permite unha comunicación rápida coas cidades e vilas do Barbanza e con Padrón, na comarca do Sar. Dá acceso directo á autoestrada do Atlántico.[254]
- Liñas de alta velocidade: O eixe atlántico de alta velocidade, que une as cidades da Coruña, Santiago de Compostela, Pontevedra e Vigo, atravesa o concello.[255][256][257] A estación de Padrón-Barbanza situada na Escravitude é a máis próxima a Dodro.[258]
- Servizos de viaxeiros por estrada e autoestrada: A empresa Monbus comunica por estrada e autovía Dodro con Padrón e coas cidades de Ribeira e Santiago de Compostela e ás principais vilas do Barbanza.[259]
Infraestruturas enerxéticas
- Parques eólicos: No concello hai cinco aeroxeradores instalados[260][261] nos terreos da CMVMC da Cruz de Avelán,[262] pertencentes ó parque eólico Monte do Treito,[263] que comprende os concellos de Dodro, Lousame, Rois e Rianxo[264][265][266] e que se ergueron a carón dos petróglifos do monte Lomba das Pozas.[267]
- Gasodutos: O gasoduto Vilalba-Tui atravesa Galicia dende o nordeste ata o suroeste e pasa polo concello de Dodro, vén do concello de Padrón e cruza o río Ulla cara a Valga.[268] Durante as obras de desdobramento da vía rápida VG-1.1 esta condución foi modificada, cambiando o seu trazado, para poder cruzar a autovía AG-11.[269][270] Unha condución secundaria que chega ata Ribeira leva o gas a través da Península do Barbanza.[271][272][273][274]
Infraestruturas turísticas
No 2023 o concello contaba cos seguintes servizos turísticos: [275]
Hai un polideportivo en Dodro, a pista está adaptada para xogar baloncesto, voleibol, tenis e fútbol sala ou balonmán; as instalacións albergan ademais o ximnasio municipal. Hai varias pistas polideportivas ó aire libre distribuídas por todo o concello, mesmo unha pista de pádel municipal pechada de metacrilato e con piso de herba artificial en Lestrobe. O Campo de fútbol de Chenlo é de céspede artificial e xoga nel o CD Dodro.[279]
- CD Dodro: Equipo de fútbol que xoga no campo de Chenlo, naceu no ano 2000 como continuación do CD Bacelos, que á súa vez foi tamén a continuación do Laíño CF, histórico club de fútbol dodrés, que chegou a xogar na primeira autonómica e a gañar 3 Copas do Sar.
Educación
O CPI Eusebio Lorenzo Baleirón é o colexio público de Dodro.[280] Na década de 1970 construíronse as escolas unitarias de Bexo, Imo, Teaio, Traxeito, Laíño, Dodro e Lestrobe.[122] Actualmente só se imparte clase ós rapaces nas súas primeiras etapas de formación nas escolas de Bexo, Dodro, Chenlo e Lestrobe,[281] por mor da regresión demográfica.
En Vigo hai unha gardería para ós máis cativos que forma parte das escolas infantís da Xunta de Galicia.[282][283]
A escola de Tallós foi fundada pola Unión de residentes de Dodro na Arxentina, que seguiu pagando os gastos do mestre ata o ano 1956 e acolle actualmente a biblioteca municipal do concello.[122][284]
Detrás da parede da escola / antes do trebón / a nube pensa / no rapas que xoga / á estornela.
- Educación primaria e secundaria:
- CPI Eusebio Lorenzo Baleirón, colexio público de Dodro.
Casa da Cultura de Dodro.
- CPI Eusebio Lorenzo Baleirón, colexio público de Dodro.
- Educación infantil:
- Centro rural agrupado (CRA) de Dodro. Escolas unitarias de Bexo, Dodro, Laíño e Lestrobe, que integra ademais as escolas de educación infantil de Arretén, A Escravitude, Extramundi de Arriba e A Ponte no concello de Padrón.[lower-alpha 5]
- Educación preescolar:
- A galiña azul de Vigo, que pertence ás escolas infantís da Xunta de Galicia.
Sanidade e servizos sociais
O concello ten un centro de saúde en Lestrobe, que depende do Servizo Galego de Saúde,[288] e dúas farmacias,[289] unha en Tallós e outra en Lestrobe.
Conta ademais o concello cun centro de día para as persoas dependentes da terceira idade que acolle, trala súa rehabilitación, a casa reitoral de Laíño.[290]
A Casa consistorial está actualmente en Tallós, data do ano 1906 e malia que foi amañada e ampliada con posterioridade consérvase a fachada orixinal. Lestrobe e Vigo acolleron tamén a capitalidade municipal en tempos pretéritos. O primeiro alcalde do que hai constancia foi Domingo Manselle, alcalde a mediados do século XIX. Quen gobernou durante máis anos foi Fernando Vila Brión, dende 1979 ata o ano 2007.[291] Na actualidade ocupa a alcaldía Xabier Castro Tourís.[292]
Goberno municipal
Francisco Xabier Castro Touris, do PSdeG, é o alcalde dende xuño de 2019.[293] Conseguiu a alcaldía tras dúas maiorías absolutas do PP, a primeira delas nas eleccións municipais de 2011,[294] revalidada de novo nas eleccións municipais de 2015.[295]
Dodro contou con catro alcaldes dende que se instaurou a Constitución española de 1978, logo da transición: Fernando Vila Brión (UCD, 1979-1983; CP, 1983-1987; CPG, 1987-1991; PPdeG, 1991-2007), Arturo Díaz Díaz (PSdeG-PSOE, 2007-2011), Valentín Alfonsín Somoza (PPdeG, 2011- 2019) e Xabier Castro Tourís (PSdeG, 2019- ).
Grupos municipais
- Artigo principal: Eleccións municipais en Dodro.
O pleno do concello, tralas eleccións municipais de 2023, está composto por once edís, que se reparten do seguinte xeito; 3 para o PSdeG-PSOE, 3 para o Xente de Dodro, 2 para o PPdeG, 2 para Unidade Veciñal de Dodro e 1 para o BNG.[296] O goberno municipal está composto actualmente polos concelleiros do PSdeG, contando co apoio de Unidade Veciñal de Dodro e mais do BNG,[297] pasando á oposición Xente de Dodro e o PPdeG.
| Concelleiros | Votos | % | |
|---|---|---|---|
| PSdeG-PSOE | 3 | 501 | 27,40 % |
| Xente de Dodro | 3 | 432 | 23,63 % |
| PPdeG | 2 | 376 | 20,56 % |
| Unidade Veciñal de Dodro | 2 | 275 | 15,04 % |
| BNG | 1 | 234 | 12,80 % |
O goberno municipal, a 24 de xuño de 2023, estaba composto polos seguintes concelleiros: [298]
- Alcalde e concelleiro de Facenda, Emprego, Educación e Deportes: Xabier Castro Tourís.
- 1º Tenente de alcalde[299] e concelleiro de Ordenación do Territorio, Obras e Servizos, Cultura e Patrimonio: Ramón Abuín Gómez.
- 2º Tenente de alcalde[299] e concelleira de Servizos Sociais, Igualdade e Relacións Veciñais: María Teresa Batalla.
Cooperativas e mutualidades
En Dodro non hai nin houbo organizacións sindicais de ningún tipo,[lower-alpha 6] aínda que si houbo cooperativas gandeiras e mais sociedades de seguros mutuos de gando vacún e porcino en Vigo, Revixós e Lestrobe.[300]
A Cooperativa de Produtores de Laíño dedicábase á recollida do leite, que se levaba a vender a Santiago de Compostela e Vilagarcía de Arousa. O excedente dedicábase á produción de manteiga, leite en po e queixo.[177][301][302]
Canto ás asociacións de seguros mutuos de gando vacún e porcino, a primeira que se fundou foi a de Seguros mutuos de Vigo arredor de 1908, renovándose os cargos anualmente segundo a normativa vixente. Consérvanse poucos datos e case todos referidos á renovación dos cargos, hai algunha mención sobre gastos e pequenas incidencias. No ano 1929 constituíuse a sección de seguros mutuos de porcino en Vigo (para formar parte da mesma non se podía ter gando vacún) co obxectivo de proporcionar veterinario e menciñas, indemnización pola morte do gando e a recadación de cartos entre os socios para tales fins.
No 1920 fundouse a Sociedade de Revixós de gando porcino.[303] No 1923 creouse a Sociedade de seguros mutuos de Lestrobe de gando vacún e porcino co obxectivo de indemnizar as perdas de gando.[304] No ano 1932 constituíuse a Unión de Lestrobe (seguros mutuos de gando vacún e porcino) co propósito de indemnizar as perdas de reses entre os socios, ademais de veterinario e menciñas.[300]
- Artigo principal: Galería de imaxes de Dodro.
Dodro é un concello rural. As vinte e seis aldeas que configuran o municipio distribúense en 3 parroquias: San Xoán de Laíño, Laíño e Dodro, que ocupan os 36,1 km2 de superficie que ten o concello e que no ano 2022 albergaban 2 675 habitantes.
| Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias de Dodro | |
|---|---|
|
Dodro (Santa María) | Laíño (San Xián) | San Xoán de Laíño (San Xoán) |
- Artigo principal: Lugares de Dodro.
O concello non ten ningún núcleo de poboación importante. A estrada AC-305 atravesa o concello e a carón dela sitúanse os núcleos de poboación máis significativos, onde se concentra a maior parte da poboación. O núcleo de poboación de máis entidade é Lestrobe con 569 habitantes no ano 2022; logo hai aldeas como Imo con 324 ou Bexo con 244 que concentran boa parte da poboación.[23]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
