Puszcza Białowieska
puszcza w Polsce i na Białorusi / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Puszcza Białowieska?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Puszcza Białowieska – kompleks leśny o pow. ok. 1500 km² na pograniczu polsko-białoruskim.
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Typ |
przyrodniczy | ||
Spełniane kryterium |
VII | ||
Numer ref. | |||
Region[infobox 2] |
Europa i Ameryka Północna | ||
Historia wpisania na listę | |||
Wpisanie na listę |
1979 | ||
Dokonane zmiany |
1992, 2014 | ||
52°38′56,026″N 23°49′34,932″E | |||
| |||
Stanowi relikt pierwotnych krajobrazów leśnych na staroglacjalnych wysoczyznach morenowych, które dominowały w przeszłości na nizinach środkowopolskich i północnopodlaskich. W stosunku do innych obszarów leśnych Polski i Europy, puszczański i reliktowy charakter lasów podkreśla znaczny udział drzewostanów ponad stuletnich naturalnego pochodzenia, o zróżnicowanej strukturze warstwowej[1]. Zachowały się tam jedne z ostatnich większych fragmentów lasu pierwotnego nizin europejskich. Obok wilka i rysia żyje tam największa populacja wolnego żubra na świecie. Od roku 2010 Puszcza Białowieska należy do spisu ostoi ptaków IBA prowadzonego przez BirdLife International[2] oraz znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO od 1979 roku[3].
Rozległy masyw leśny, dzisiaj nazywany Puszczą Białowieską, składa się z czterech dawnych łączących się ze sobą puszcz. Zdecydowanie największą z nich jest położona centralnie historyczna Puszcza Białowieska. Jeszcze w XVI wieku przylegały do niej puszcze Jałowska, Błudowska, Czrniłowska i Łyskowska, łączące się z kolejnymi puszczami, tworząc kompleks lasów sięgający Pojezierza Suwalskiego na północy i wnikający w głąb dzisiejszego terytorium Białorusi aż do terenów Polesia. Przez ostatnie 300 lat sama Puszcza Białowieska uległa zmniejszeniu o ok. 45%[4].
Dzisiejszy kompleks leśny Puszczy Białowieskiej leży na pograniczu Polski i Białorusi, zajmując około 1500 km², z czego część polska zajmuje nieco ponad 42%[5][6]. Maksymalna rozciągłość drzewostanów to 55 km ze wschodu na zachód i 51 km z południa na północ[6]. Za geograficzny środek puszczy uznaje się miejscowość Białowieżę[7][8]. Położenie polskiej części kompleksu wyznaczają współrzędne 23°31′ – 24°21′ (E) długości geograficznej wschodniej i 52°29′ – 52°57′ (N) szerokości geograficznej północnej[6].
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski zajęte przez Puszcze Białowieską tereny leżą w Europie Wschodniej na Niżu Zachodniorosyjskim w podprowincji Wysoczyzn Podlasko-Białoruskich. W obrębie tej podprowincji należy ona do makroregionu Niziny Północnopodlaskiej i mezoregionu Równina Bielska. Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej puszcza należy do Dzielnicy Puszczy Białowieskiej w obrębie Krainy Mazursko-Podlaskiej[7].
Puszcza Białowieska zarządzana jest przez Nadleśnictwa: Białowieża, Hajnówka i Browsk w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Puszczy Białowieskiej”[9].
Drzewostany dzisiejszej Puszczy Białowieskiej rozwinęły się na obszarze staroglacjalnej wysoczyzny morenowej (tutaj w formie moreny dennej i ablacyjnej), uformowanej wskutek zanikania lądolodu środkowopolskiego[5][10]. W polskiej części puszczy wyróżnić można cztery zasadnicze typy krajobrazu, uwarunkowane geologicznie i związane ze specyficzną pokrywą glebową oraz roślinnością[10].
Dominującym i najbardziej typowym krajobrazem puszczy są płaskie równiny gliniastej moreny dennej zajmujące nieco ponad 40% powierzchni polskiej części kompleksu. Pokrywają je gleby brunatne, gleby płowe oraz opadowo-glejowe. Rosną tam lasy liściaste, głównie grądy subkontynentalne reprezentujące zespół Tilio-Carpinetum. Rozwijają się one w formie wilgotnej. Duże zróżnicowanie siedlisk oraz ich mozaikowość odpowiadają za wysoki stopień różnorodności biologicznej tych terenów. Zachowało się tam również stosunkowo dużo starych drzewostanów oraz drzewostanów o charakterze naturalnym[10].
Piaszczysto-żwirowe wzgórza i faliste tereny moreny ablacyjnej są drugą pod względem wielkości jednostką geologiczno-krajobrazową Puszczy, zajmując około 30% jej polskiej części. Są to obszary wododziałowe położone kilkanaście metrów wyżej względem omówionej wcześniej moreny dennej. Pokrywają je mezotroficzne odmiany gleb brunatnoziemnych oraz w nieco mniejszym stopniu gleby bielicoziemne. Pomimo dużego bogactwa florystycznego rosnące tam bory mieszane z niewielkimi płatami grądów wysokich cechują się niewielką zmiennością spowodowaną dość małym zróżnicowaniem siedlisk oraz głęboko zalegającym zwierciadłem wód gruntowych. Jedynie w miejscach o szczególnych warunkach rozwijają się reliktowe grądy wysokie oraz z rzadka świetliste dąbrowy, a już sporadycznie na stanowiskach pozbawionych drzew bogate i cenne florystycznie murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea. Obszary moreny ablacyjnej są stosunkowo najsilniej zmienionymi terenami puszczy, niski jest tam udział starodrzewów a dość wysoki udział drzewostanów przekształconych, w tym wtórnych zbiorowisk z brzozą. Najsilniej jest też rozbudowana infrastruktura komunikacyjna[10].
Krajobrazy równin akumulacji biogenicznej stanowią około 17% powierzchni polskiej części Puszczy i obejmują fragmenty terenu ukształtowane wskutek procesów erozyjno-denudacyjnych z udziałem wody[10].
Występują łęgi, głównie jesionowo-olszowe (Fraxino-Alnetum). Rozwijają się one w bliskości stałych lub okresowych cieków wodnych na glebach murszowych, glebach glejowych oraz na czarnych ziemiach. W formie bardziej rozległych płatów zachowały się na terenie Puszczy między innymi w dolinach Narewki, Hwoźnej, Leśnej i Łutowni. Natomiast w miejscach o ograniczonym przepływie wody, np. w zatorfionych fragmentach dolin oraz w podtopionych obniżeniach terenu powstałych na skutek wytapiania się pozostałości lodowca mogą rozwijać się takie zbiorowiska leśne jak pospolity ols (Carici elongatae-Alnetum) i rzadkie; subborealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohnii-Piceetum), subborealna brzezina bagienna (zb. Betula pubescens-Thelypteris palustris) czy bagienne lasy sosnowo-brzozowe[10].
Na skutek wielowiekowego użytkowania rolniczego znaczne fragmenty równin akumulacji biogenicznej uległy wylesieniu. Po przejęciu puszczańskich dolin leśnych przez Lasy Państwowe zaprzestano wypasu i koszeń. Zapoczątkowało to sukcesję roślinności. Na turzycowiska i wilgotne łąki zaczęły wkraczać zbiorowiska leśne. Początkowo zarośla wierzbowe, później zbiorowiska brzozy z olchą. Tym samym doliny puszczańskich rzek i także po części puszczańskich polan, stały się niedostępne dla wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Dzisiaj wykasza się duże obszary tych terenów, aby przywrócić żerowiska, zwłaszcza dla orlika krzykliwego (Aquila pomarina)[11].
Równiny piasków eolicznych i wydmy tworzące niewielkie (łącznie około 11% pow.) płaty w obrębie wysoczyzny morenowej (morena denna i ablacyjna) stanowią ubogie w składniki pokarmowe siedliska zajmowane przez bory sosnowe z klasy Vaccinio-Piceetea. Największą powierzchnię zajmują rozwijające się na glebach bielicowych i glejobielicowych wilgotne bory czernicowe (Vaccinio myrtilli-Pinetum). Na siedliskach umiarkowanie wilgotnych i na wydmach występują sosnowe bory brusznicowe (Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum), a sporadycznie również bory chrobotkowe. W miejscach takich jak obniżenia między wydmami oraz w nieckach deflacyjnych z zalegającymi płytkimi warstwami torfów wysokich rozwijają się bory bagienne, rzadziej zaś prawie pozbawione drzew torfowiska wysokie[10].
Słabo reprezentowane po polskiej stronie granicy torfowiska rozwinęły się w formie kompleksów torfowisk niskich, przejściowych i wysokich w skrajnie wschodniej, białoruskiej części puszczy tworząc tam specyficzny typ krajobrazu[12]. Ponadto na obszarze puszczy, wokół większych miejscowości znajdują się wylesione i użytkowane rolniczo tereny tradycyjnie zwane tam polanami, jedną z nich jest Polana Białowieska z Białowieżą pośrodku.
Puszcza Białowieska leży w dorzeczu Narwi i Bugu. Do głównych rzek puszczy zalicza się Narewkę, która zbiera wody ze wschodnich, centralnych i północnych obszarów Puszczy Białowieskiej i odprowadza je do Narwi. Najważniejsze dopływy Narewki to: Łutownia, Orłówka, Hwoźna, Braszcza i Jabłoniówka. Drugą co do wielkości rzeką jest Leśna Prawa, która zbiera wody z południowo-wschodniej części Puszczy Białowieskiej i odprowadza je do Bugu. Najważniejsze dopływy rzeki Leśnej to: Chwiszczej, Perebel i Przewłoka. Poza wyżej wymienionymi potokami, znajduje się tam szereg mniejszych strumieni i okresowych cieków w liczbie 78. W polskiej części Puszczy znajdują się trzy kompleksy sztucznych zbiorników wodnych: Topiło (16,7 ha), Białowieża (5 ha), Gnilec (3 ha).
Puszcza Białowieska leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, stosunkowo chłodnego i z dominacją wpływów kontynentalnych, w związku z czym w pewnych klasyfikacjach bywa on określany jako klimat leśny subkontynentalny strefy umiarkowanie chłodnej[7]. Według danych z Białowieskiego Parku Narodowego średnia roczna temperatura powietrza w latach 1955–2001 wynosiła 6,8 °C. Odnotowane temperatury mieściły się w zakresie od 34,5 do −38,7 °C (rekord zimna w 1950 r.). Średnia ilość opadów wynosi 633 mm na rok, z czego większość w sezonie wegetacyjnym, który względem Polski zachodniej jest krótszy o miesiąc i trwa 205 dni. Zima natomiast jest długa, z pokrywą śnieżną utrzymującą się średnio ponad 92 dni[6].
Rośliny zielne
Spośród roślin Puszczy Białowieskiej najliczniejszą grupą są rośliny naczyniowe, jest ich co najmniej 1020 gatunków, co stanowi w przybliżeniu połowę flory Polski niżowej[10]. Rosną również m.in. 54 gatunki wątrobowców Marchantiophyta oraz ponad 200 gatunków mchów Bryophyta – część z nich to relikty puszczańskie, których występowanie uzależnione jest od specyficznych warunków panujących w lasach naturalnych[6].
Do najliczniej reprezentowanych na terenie Puszczy rodzin roślin naczyniowych należą astrowate Asteraceae – 108 gat., trawy Poaceae – 85 gat., turzycowate Cyperaceae – 66 gat., różowate Rosaceae – 59 gat., bobowate Fabaceae – 54 gat., goździkowate Caryophyllaceae – 43 gat., trędownikowate Scrophulariaceae – 41 gat., jasnotowate Lamiaceae – 41 gat. i kapustowate Brassicaceae – 40 gatunków[6]. Występuje też 19 gatunków paproci Polypodiopsida, 7 gatunków skrzypów Sphenophyta i 6 gatunków widłaków Lycopodiophyta[6].
Flora drzew liczy 26 gatunków w tym 21 liściastych i 5 szpilkowych. Wiele z nich przybiera na terenie Puszczy rzadko gdzie indziej spotykane rozmiary i pokrój[6].
Część spotykanych roślin osiąga tam granice swoich areałów geograficznych. Przykładami mogą być dwa gatunki drzewiaste, dąb bezszypułkowy Quercus petraea i występująca na pojedynczym stanowisku w białoruskiej części Puszczy jodła pospolita Abies alba, osiągające tam północno-wschodnią granicę występowania[13].
Bogata flora Puszczy Białowieskiej obfituje w gatunki rzadkie, zagrożone i chronione[10]. Jednymi z najcenniejszych są często reliktowe na terenie Polski taksony pochodzenia północnego takie jak fiołek torfowy Viola epipsila, wełnianka delikatna Eriophorum gracile, zimoziół północny Linnaea borealis, brzoza niska Betula humilis, wierzba borówkolistna Salix myrtilloides, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus, wielosił błękitny Polemonium caeruleum, gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum czy niebielistka trwała Sweertia perennis[6][10][12]. Ciekawymi elementami flory Puszczy są też bogate populacje dwóch rzadkich gatunków paprotników – podejźrzona rutolistnego Botrychium multiidum i marunowego Botrychium matricariifolium oraz występowanie trzech gatunków chronionych dyrektywą siedliskową – sasanki otwatej Pulsatilla patens, leńca bezpodkwiatkowego Thesium ebracteatum i rzepika szczeciniastego Agrimonia pilosa[10][14][15].
Na terenie puszczy spotkać można też ponad 20 gatunków roślin z rodziny storczykowatych, niektóre z nich to: storzan bezlistny Epipogium aphyllum, listera sercowata Listera ovata, buławnik czerwony Cephalanthera rubra, kruszczyk błotny Epipactis palustris i gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea[6][10][12].
Około 40 procent gatunków roślin występujących w Puszczy Białowieskiej pojawiło się na skutek działalności człowieka – część spontanicznie, część natomiast została wprowadzona celowo lub zdziczała z upraw[6][13]. Wśród obcych względem pierwotnej flory leśnej taksonów wyróżnić można gatunki zasiedlające przede wszystkim siedliska całkowicie przekształcone, np. rośliny segetalne porastające pola uprawne na wylesionych polanach puszczańskich oraz gatunki wnikające do ekosystemów naturalnych[13][16]. W drugiej grupie liczne są apofity – taksony rodzimego pochodzenia, przenikające na sztuczne, stworzone przez człowieka mikrosiedliska, np. leśne drogi i ich pobocza. Na terenie Puszczy obecne są też gatunki obce geograficznie, zarówno pochodzące z innych rejonów kraju, jak i zawleczone lub celowo sprowadzone z odległych obszarów geograficznych. Do pierwszej grupy należą klon jawor (Acer pseudoplatanus) i zawleczona z południa Polski turzyca drżączkowata (Carex brizoides), a do drugiej – gatunki inwazyjne, jak pochodzące z Ameryki Północnej klon jesionolistny (Acer negundo), dąb czerwony (Quercus rubra) czy azjatycki niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora)[13].
Drzewa
- Osobny artykuł: Drzewostany Puszczy Białowieskiej.
W Puszczy Białowieskiej zachowały się ostatnie na nizinach północnopodlaskich fragmenty lasów o charakterze pierwotnym, występują też jednak drzewostany w mniejszym lub większym stopniu przekształcone oraz typowo antropogeniczne monokultury leśne[6][17][18]. Najlepiej zachowane naturalne drzewostany cechują się wielkim bogactwem gatunkowym, współwystępowaniem okazów drzew w różnym wieku, złożoną strukturą przestrzenną (wiele warstw drzewostanu) oraz obfitością martwego drewna[6]. Nadal zachodzą w nich na dużą skalę naturalne procesy biologiczne, takie jak rotacja wykrotowa drzew powodująca wykluczanie najstarszych lub osłabionych okazów i umożliwiająca stopniowe odnawianie się lasu bez ingerencji człowieka[17][19].
Antropogeniczne drzewostany jednogatunkowe występują głównie w borach i są pozostałością nasadzeń w okresie międzywojennym i powojennym. Obecnie na właściwych siedliskach, leśnicy starają się przebudowywać drzewostany na rzecz lasów dębowych z udziałem lipy, klonu i wiązu, najbardziej zbliżonych składem gatunkowym do lasów pierwotnych Puszczy Białowieskiej.
Z terenu Puszczy Białowieskiej wykazano ponad 30 różnych zespołów leśnych i zaroślowych, ich dokładna liczba zależna jest jednak od szczegółowego ujęcia poszczególnych jednostek[17][18]. Najszerzej rozpowszechnione są lasy grądowe reprezentujące zespół Tilio-Carpinetum[6][10]. Zajmują one blisko połowę powierzchni leśnej kompleksu i różnicują się na kilka zależnych od wilgotności i żyzności siedliska wariantów, niekiedy ujmowanych jako odrębne zespoły roślinne[6][17][18]. Budowane głównie przez iglaste gatunki drzew zbiorowiska borowe zajmują natomiast 37 procent, a związane z podmokłymi terenami liściaste i mieszane lasy bagienne, w tym olsy i łęgi niecałe 15 procent powierzchni Puszczy[6]. Zachowały się bardzo rzadkie w skali kraju zbiorowiska leśne, takie jak borealna świerczyna na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum czy dębniak turzycowy (zb. Quercus robur-Carex elongata) – okresowo podtapiany las bagienny o typowym dla olsów kępowo-dolinkowym ukształtowaniu podłoża, ale z drzewostanem budowanym przez dorodne dęby szypułkowe Quercus robur[6][17].
Wartościową cechą drzewostanów puszczańskich jest również zachowanie w wielu ich partiach naturalnej toposekwencji zbiorowisk roślinnych – ich wzajemnego układu w przestrzeni wymuszonego zróżnicowanymi warunkami siedliskowymi. Najlepiej jest to widoczne w dolinach cieków wodnych, gdzie można obserwować pasmowy układ różnych typów lasów począwszy od podtapianych łęgów po rozwijające się na suchych wyniesieniach bory sosnowe[6][17]. Charakterystykę zbiorowisk leśnych Puszczy Białowieskiej określa powyższy diagram, zaś mozaikowy układ zbiorowisk leśnych zdjęcie obok.
Średni wiek drzewostanów w polskiej części Puszczy Białowieskiej znacząco różni się w zależności od sposobu użytkowania i ochrony terenu – w obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego wynosi średnio 130 lat przy udziale drzewostanów ponad stuletnich na poziomie około 70 procent. W zagospodarowanej części kompleksu średni wiek drzewostanów wynosi 73 lata przy udziale lasów ponad stuletnich na poziomie około 30 procent[6].
Puszcza białowieska, ze względu na duże zróżnicowanie siedlisk oraz zachowanie naturalnych, niezniekształconych przez gospodarkę leśną drzewostanów obfitujących w martwe drewno w różnym stanie rozkładu, uznawana jest za jedną z najważniejszych ostoi grzybów na kontynencie europejskim. Występują liczne ginące relikty puszczańskie, a także duża grupa gatunków borealno-górskich i borealnych, często w różny sposób związanych z obecnością na tym terenie świerka. Pomimo niepełnych do tej pory badań szacuje się, że rośnie około 4000 gatunków grzybów, w tym 1500–2000 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Pełnią one niezmiernie ważną rolę ekosystemową wchodząc w mikoryzę z drzewami oraz rozkładając martwą materie organiczną[6][20]. Występuje tam również około 400 gatunków porostów[6].
Grzyby wielkoowocnikowe
Na terenie Puszczy Białowieskiej występują przedstawiciele różnych grup ekologicznych makrogrzybów. Bardzo cennymi z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności grupami są zasiedlające martwe drewno grzyby nadrewnowe oraz występujące na żywych drzewach grzyby nadrzewne. Ponadto wyróżnić można naziemne gatunki mikorytyczne i saprofityczne, gatunki naściółkowe (np. rozkładający ogonki liściowe liści klonów Lanzia luteovirescens), pasożyty roślin i innych grzybów, gatunki pirofilne zasiedlające węgiel drzewny w miejscach dawnych ognisk lub pożarów, a także gatunki rozkładające owocniki innych grzybów oraz odchody zwierzęce (najliczniej występujące na odchodach żubrów – co najmniej 38 gat.)[20].
Spośród wykazanych z terenu Puszczy grzybów wielkoowocnikowych blisko 400 figuruje na polskiej czerwonej liście grzybów zagrożonych, w tym 130 gatunków jako wymierające, 90 jako narażone na wymarcie, a 144 jako rzadkie. Występuje między innymi skrajnie rzadki i znany tylko z trzech stanowisk na świecie kolcowniczek białowieski opisany z terenu Białowieskiego Parku Narodowego w 1965 roku[20]. Ze względu na niezwykłe warunki środowiskowe na terenie Puszczy spotkać można też około 200 gatunków nie występujących nigdzie indziej w Polsce[6]. Są to między innymi związany z martwym drewnem wiązów żyłkowiec różowawy Rhodotus palmatus, rosnący na martwym drewnie świerkowym oranżowiec bladożółty Pycnoporellus alboluteus, jamkówka białobrązowa Antrodia albobrunnea, pierwoząb świerkowy Protohydmum piceicolum, jamkówka brudna Antrodia sordida, skórkobłonka biaława Amylocorticium cebennense, strzępkoząb kolczastoporowaty Hyphodontia latitans, ciemnoskórnik północny Boreostreum radiatum, woszczyneczka wielkopora Ceriporiopsis subvermispora i drobnoporek łzawiący Oligoporus guttulatus. Wiele z nich zachowało się już tylko na terenach wyłączonych z gospodarki leśnej[20].
Na terenie Puszczy występują też liczne chronione, ale szerzej rozsiedlone w Polsce gatunki, np. czarka szkarłatna Sarcoscypha cocinea, wachlarzowiec olbrzymi Meripilus giganteus, ozorek dębowy Fistulina hepatica, żagwica listkowata Grifola frondosa, siedzuń sosnowy Sparassis crispa, żagiew wielogłowa Polyporus umbellatus, pniarek różowy Fomitopsis rosea, soplówka bukowa Hericium coralloides oraz wytwarzające efektowne owocniki taksony z rodzaju gwiazdosz – czteropromienny Geastrum quadrifidum, długoszyjkowy G. pectinatum, potrójny G. triplex, brodawkowaty G. corollinum i frędzelkowany G. fimbriatum. Na obszarze Puszczy odnaleziono też stanowiska miękusza szafranowego Hapalopilus croceus i lepkozęba brązowawego Gloiodon strigosus, gatunków do niedawna uznawanych za wymarłe w Polsce[20].
Oprócz taksonów rzadkich i chronionych w Puszczy rosną również liczne gatunki pospolitych grzybów jadalnych, są to między innymi borowik szlachetny Boletus edulis, podgrzybek brunatny Xerocomus badius, pieprznik jadalny Cantharellus cibarius, mleczaj rydz Lactarius deliciosus, opieńka miodowa Armillaria mellea czy różne gatunki koźlarzy Leccinum ssp., a także wiele gatunków trujących grzybów kapeluszowych[20].
Porosty
Biota porostów Puszczy Białowieskiej liczy około 400 gatunków i uznawana jest za modelową dla obszarów leśnych Środkowej Europy. Obejmuje ona wiele rzadkich i ginących taksonów reliktowych z których część ma tam jedyne w kraju stanowiska[6][19].
Liczną i obfitującą w rzadkie gatunki grupę stanowią rozwijające się na martwym drewnie porosty epiksyliczne oraz porastające korę drzew porosty epifityczne. Często wykazują one dużą wybiórczość względem zasiedlanego gatunku drzewa, jak i rodzaju lasu. Dla ich ochrony konieczne jest zachowanie zasobów martwego drewna – w tym stojących martwych drzew oraz złomów, specyficznych warunków mikroklimatycznych typowych dla drzewostanów naturalnych oraz starych żywych drzew, których kora posiada inną strukturę (głębokie spękania) i właściwości chemiczno-fizyczne niż młodsze okazy tych samych gatunków. Na siedliskach piaszczystych, między innymi w suchych borach sosnowych, znaczącą rolę odgrywają również porosty naziemne. Głazy narzutowe, wychodnie skalne oraz sztuczne podłoża, takie jak betonowe konstrukcje, czy otynkowane budynki zasiedlane mogą być natomiast przez porosty naskalne[19].
Co najmniej od połowy XX wieku na terenie Puszczy obserwuje się zanikanie wielu gatunków porostów. Lokalnie może być ono skutkiem przekształceń drzewostanów związanych z gospodarką leśną, w skali całego kompleksu prawdopodobnie jest wynikiem wzrostu szkodliwego dla tych organizmów zanieczyszczenia powietrza. W Puszczy wyginęło między innymi 7 gatunków z rodzaju włostka Bryoria oraz 23 gatunki z rodzaju brodaczka Usnea, w tym obserwowana do lat pięćdziesiątych XX wieku brodaczka najdłuższa Usnea longissima, wytwarzająca tam niegdyś plechy nawet metrowej długości. Także obecnie stwierdza się stopniowe wycofywanie się kolejnych gatunków. Przykładami mogą być zmniejszanie liczebności oraz żywotności okazów granicznika płucnika Lobaria pulmonaria czy zanikanie populacji czasznika modrozielonego Icmadophila ericetorum, który jeszcze pod koniec XIX wieku pospolicie porastał martwe kłody dębowe, a dziś znany jest jedynie z dwóch stanowisk w Białowieskim Parku Narodowym[19].