Россиянең Европа өлеше

Россиянең Европа өлеше — Россиянең географик яктан Көнчыгыш Европага караган өлеше; Урал таулары, Казакъстан белән дәүләт чиге, Кума һәм Маныч елгалары белән чикләнгән.

Россиянең Европадагы территориясе

Сулда — Европа кыйтгасында ятучы территория, уңда — Азиядәгесе

Көнчыгыш Европаның чикләре:      Төньяк Европа      Көнбатыш Европа      Көнчыгыш Европа      Көньяк Европа

Үзенә Үзәк, Көньяк, Төньяк-Көнбатыш, Төньяк Кавказ, Крым^[1], шулай ук Идел буе федераль округынең бер өлешен (өлешчә Азиядә ятучы Башкортстан, Ырынбур өлкәсе һәм Пермь крае районнарыннан тыш).

География

Мәйданы якынча 3 960 000 км² (Россия территориясенең 23 % һәм Европа территориясенең якынча 40 %), Көнчыгыш Европа тигезлегендә ята.

Россиянең Европа өлеше Федерация субъектлары

Шулай ук карагыз: Россия Федерациясе субъектлары.

Илнең Европа өлешендә Россия Федерациясенең 55 субъекты урнашкан.

Федерация субъекты	Административ үзәге	Мәйданы, мең. км²[2]	Халык саны, мең кеше. (на 1.1.2010)	Рәсми портал
Үзәк федераль округы (тулаем)
Белгород өлкәсе	Белгород	27,1	1530,1[3]	губернатор и правительство 2013 елның 7 август көнендә архивланган. Белгородской области
Брянск өлкәсе	Брянск	34,9	1292,2[4]	администрация Брянской области
Владимир өлкәсе	Владимир	29,1	1430,1[5]	администрация 2009 елның 30 гыйнвар көнендә архивланган. Владимирской области
Воронеж өлкәсе	Воронеж	52,2	2261,6[6]	администрация 2008 елның 25 октябрь көнендә архивланган. Воронежской области
Иваново өлкәсе	Иваново	21,4	1066,6[7]	правительство 2007 елның 28 сентябрь көнендә архивланган. Ивановской области
Калуга өлкәсе	Калуга	29,8	1001,6[8]	органы государственной власти Калужской области
Кострома өлкәсе	Кострома	60,2	688,3[9]	администрация 2001 елның 1 февраль көнендә архивланган. Костромской области
Курск өлкәсе	Курск	30	1148,6[10]	администрация 2005 елның 15 декабрь көнендә архивланган. Курской области
Липецк өлкәсе	Липецк	24	1157,9[11]	администрация 2008 елның 1 июль көнендә архивланган. Липецкой области
Мәскәү	Мәскәү	1,081	10563,0[12]	правительство 2011 елның 25 февраль көнендә архивланган. города Москвы
Мәскәү өлкәсе	Мәскәү	45,8	6752,7[13]	органы государственной власти 2010 елның 26 сентябрь көнендә архивланган. Московской области
Орёл өлкәсе	Орёл	24,7	812,5[14]	администрация 2008 елның 22 август көнендә архивланган. Орловской области
Рязань өлкәсе	Рязань	39,6	1151,4[15]	правительство Рязанской области
Смоленск өлкәсе	Смоленск	49,8	966,0[16]	администрация Смоленской области
Тамбов өлкәсе	Тамбов	34,5	1088,4[17]	администрация 2016 елның 2 август көнендә архивланган. Тамбовской области
Тверь өлкәсе	Тверь	84,2	1360,3[18]	администрация 2011 елның 20 февраль көнендә архивланган. Тверской области
Тула өлкәсе	Тула	25,7	1540,4[19]	органов исполнительной власти Тульской области 2008 елның 18 декабрь көнендә архивланган.
Ярославль өлкәсе	Ярославль	36,2	1306,3[20]	администрация 2010 елның 20 июль көнендә архивланган. Ярославской области
Төньяк-Көнбатыш федераль округы (Калининград өлкәсеннән тыш)
Архангельск өлкәсе	Архангельск	589,9	1254,4[21]	администрация 2008 елның 13 сентябрь көнендә архивланган. Архангельской области
Вологда өлкәсе	Вологда	144,5	1213,6[22]	правительство 2011 елның 6 май көнендә архивланган. Вологодской области (русская версия)
Карелия Республикасы	Петрозаводск	180,5	684,2[23]	органы государственной власти Республики Карелия
Коми Республикасы	Сыктывкар	416,8	951,2[24]	органы государственной власти 2019 елның 30 сентябрь көнендә архивланган. Республики Коми
Ленинград өлкәсе	Петербург	85,9[25]	1629,6[26]	администрация Ленинградской области
Мурманск өлкәсе	Мурманск	144,9	836,7[27]	правительство 2020 елның 27 ноябрь көнендә архивланган. Мурманской области
Новгород өлкәсе	Бөек Новгород	54,5	640,6[28]	администрация 1999 елның 20 апрель көнендә архивланган. Новгородской области
Псков өлкәсе	Псков	55,4	688,6[29]	органы государственной власти 2009 елның 20 июнь көнендә архивланган. Псковской области
Петербург	Петербург	1,439	4600,3[30]	администрация Санкт-Петербурга
Ненец автономияле округы (Архангельск өлкәсе өлеше)	Нарьян-Мар	176,8	42,3[31]	администрация 2009 елның 1 декабрь көнендә архивланган. Ненецкого автономного округа
Көньяк федераль округы
Адыгея Республикасы	Майкоп	7,7	440,3	правительство 2015 елның 29 октябрь көнендә архивланган. Республики Адыгея
Әстерхан өлкәсе	Әстерхан	49	1007,1[32]	администрация 2014 елның 25 июнь көнендә архивланган. Астраханской области
Волгоград өлкәсе	Волгоград	112,9	2589,9[33]	правительство 2007 елның 3 гыйнвар көнендә архивланган. Волгоградской области
Калмыкия Республикасы	Әлиста	74,7	283,2[34]	правительство 2007 елның 21 март көнендә архивланган. Республики Калмыкия
Ростов өлкәсе	Ростов-на-Дону	101	4229,5[35]	администрация Ростовской области
Краснодар крае	Краснодар	75,4	5229,1	администрация 2012 елның 30 ноябрь көнендә архивланган. Краснодарского края
Кырым федераль округы[1]
Кырым Республикасы[1]	Акмәсҗит[1]	26,08	1975,505	правительство 2014 елның 17 август көнендә архивланган. Республики Крым
Акъяр[1]	Акъяр[1]	1,08	383,907	правительство 2014 елның 21 сентябрь көнендә архивланган. Севастополя
Төньяк Кавказ федераль округы[36][37]
Дагстан Республикасы	Махачкала	50,2	2977,4	администрация 2011 елның 12 май көнендә архивланган. Республики Дагестан
Ингушетия Республикасы	Магас	3,5	413,1	администрация 2014 елның 26 июль көнендә архивланган. Республики Ингушетия
Кабарда-Балкар Республикасы	Налчык	12,4	859,8	правительство 2015 елның 17 ноябрь көнендә архивланган. Кабардино-Балкарской Республики
Карачай-Чиркәс Республикасы	Черкесск	14,2	478,5	администрация 2013 елның 16 февраль көнендә архивланган. Карачаево-Черкесской Республики
Төньяк Осетия Республикасы	Владикавказ	7,9	712,9	администрация 2008 елның 13 апрель көнендә архивланган. Республики Северная Осетия — Алания
Ставрополь крае	Ставрополь	66,1	2786,1	правительство 2015 елның 29 ноябрь көнендә архивланган. Ставропольского Края
Чечня Республикасы	Грозный	16,0	1269,1	администрация 2003 елның 7 август көнендә архивланган. Чеченской Республики
Идел буе федераль округы (Уралдан көнбатышкарак)
Башкортстан Республикасы	Уфа	143	4072,3[38][39]	администрация 2011 елның 22 июль көнендә архивланган. Башкортостана
Киров өлкәсе	Киров	120,4	1391,1[40]	правительство 2007 елның 28 июль көнендә архивланган. Кировской области
Мари Ил Республикасы	Йошкар-Ола	23,4	698,2[41]	правительство 2008 елның 14 октябрь көнендә архивланган. Республики Марий Эл
Мордовия Республикасы	Саранск	26,1	826,5[42]	органы государственной власти 2007 елның 3 июль көнендә архивланган. Республики Мордовия
Түбән Новгород өлкәсе	Түбән Новгород	76,6	3323,6[43]	правительство Нижегородской области
Пенза өлкәсе	Пенза	43,4	1373,2[44]	правительство 2006 елның 10 декабрь көнендә архивланган. Пензенской области
Самар өлкәсе	Самар	53,6	3170,1[45]	правительство 2005 елның 12 февраль көнендә архивланган. Самарской области
Сарытау өлкәсе	Сарытау	101,2	2564,8[46]	правительство 2018 елның 30 декабрь көнендә архивланган. Саратовской области
Татарстан Республикасы	Казан	67,8	3778,5[47]	администрация 2003 елның 28 октябрь көнендә архивланган. Татарстана
Удмуртия Республикасы	Ижау	42,1	1526,3[48]	администрация президента и правительства 2018 елның 14 октябрь көнендә архивланган. Удмуртии
Сембер өлкәсе	Сембер	37,2	1298,6[49]	губернатор и правительство 2014 елның 18 декабрь көнендә архивланган. Ульяновской области
Чуашстан Республикасы	Чабаксар	18,3	1278,4[50]	органы государственной власти 2011 елның 23 сентябрь көнендә архивланган. Чувашии

Кайвакыт Россиянең Европа өлешенә шулай ук Балтыйк буена керүче махсус регион булган Калининград өлкәсен дә кертәләр.

Тарих

Халык

Шулай ук карагыз: Россия этник төркемнәре.

Россиянең Европа өлешендә яшәүчеләр ил халкының 78 % тәшкил итә, уртача тыгызлыгы 27 кеше/км².

Россиянең Европа өлеше җирле халыкларына түбәндәгеләр керә:

№	Этнос	Үзисемнәре һәм төркем атамалары[51]	Саннары кеше.[52]	%
1	руслар	затундренные крестьяне, индигирщики, каменщики, карымы, кержаки, колымские, колымчане, ленские старожилы, мезенцы, обские старожилы, походчане, русско-устьинцы, семейские, якутяне, ямские; казаклар, поморы	115 889 107	79,83
2	Татарлар	казанлы, казан татарлары, каринские (нократ татарлары, касыйм татарлары, мещерякләр, мишәрләр, мишэр, татар, татар телле типтәрләр, тептяри-татары); керәшен татарлары, себер татарлары, әстерхан татарлары	5 554 601	3,83
3	Украиннар	буковинцы, верховинцы, гуцулы, казаки с языком украинским	2 942 961	2,03
4	Башкортлар	башкорт, башкурт, башгирд, казаки с языком башкирским, тептяри-башкиры, тептяри с языком башкирским, мишари-башкиры	1 873 389	1,29
5	Чуашлар	вирьял, мижерь, чаваш	1 637 094	1,12
6	Чеченнар	нохчий, чаан; чеченцы-аккинцы	1 360 253	0,93
7	Мордва	каратаи, мордвины, мордовцы; мукшылар, эрзә	843 350	0,58
8	Аварлар	аварал, маарулал; андийцы, дидойцы (цезы) и другие андо-цезские народности[53] и арчинцы	814 473	0,56
9	арлар	вотяки, одморт, одмурт, удморт, укморт, урморт, уртморт	636 906	0,44
10	Чирмешләр	мар, мари, марий, черемисы; тау чирмешләре, көнчыгыш болын чирмешләре	604 298	0,42
11	Кабарда	кабарда телле адыгэлар, кабардей	519 958	0,36
12	Осетиннар	дигорон (дигорцы), ирон (иронцы), туалаг, туальцы,	514 875	0,35
13	Даргиләр	дарган, дарганти, урбуган; кайтаглар, кубачиннар	510 156	0,35
14	Комыклар	кумук	422 409	0,29
15	Ингушлар	галга	413 016	0,28
16	Ләзгиләр	ахтиннар, кюрегу, кюринлар, лезги, лезгияр	411 535	0,28
17	Коми	зыряннар, коми войтыр, коми-зыряннар, коми йоз, коми морт; коми-ижемнар	293 406	0,20
18	Карачайлар	карачай, карачайлыла, карачайлы	192 182	0,13
19	Лаклар	вулугуни, лак, лаки, лаккучу, тумал, яхолшу	156 545	0,11
20	Казаклар[54]	140 028	0,10
21	Адыгэлар	абадзехи, адыгэ телле адыгэлар, адыгэ телле бесленнар, бжедуги, мамхеги, махмеги, махмеглар	128 528	0,09
22	Коми-Пермьнар	коми-Пермь телле комилар, коми-Пермь телле коми мортлар, коми отир, пермяклар	125 235	0,09
23	Балкарлар	малкарлар, малкъарлыла, малкъарлы, таулу	108 426	0,07
24	Кареллар	карьяла, карьялайзет, карьялани, лаппи, ливвикёй, ливвики, ливгиляйне, людики, лююдикёй, карел телле лююдилайнелар	93 344	0,06
25	Мордва-эрзә[54]	терюханнар, эрзә	84 407	0,06
26	Чиркәсләр	чиркәс телле адыгэлар, кабарда-чиркәс телле бесленнар, бесленеи	60 517	0,04
27	Көнчыгыш болын чирмешләре[54]	ветлуга мариләре, көнчыгыш (урал мариләре, вутла мари, кожла марий, урман мариләре, болын мариләре, олык марий)	56 119	0,04
28	Мордва-мукшы[54]	мокша	49 624	0,03
29	Абазиннар	абаза, ашхаруа, ашхарлар, тапанта	37 942	0,03
30	Керәшеннәр[54]	крещеные, крещенцы, керәшен татарлары	24 668	0,02
31	Тау чирмешләре[54]	курык марий	18 515	0,01
32	Коми-ижемнар[54]	ижемнар, изьватас	15 607	0,01
33	Әстерхан татарлары[54]	алабугат татарлары, юрт татарлары	2 003	0,00
34	Саамнар	лопари, саами	1 991	0,00
35	Дигор осетиннары[54]	дигор, дигорон, дигорлар	607	0,00
36	Ижоралар	ижора, изури, ингры, карьяляйн	327	0,00
37	Ингерманландия финнары[54]	ингерманландцы, инкерилайнен	314	0,00
38	Ирон осетиннары[54]	ирон, иронцы, кудайраг, кударцы	97	0,00
39	Водь	вадьяко	73	0,00
Тулаем[55]	145 166 731	100,00

Шулай ук карагыз