II wojna światowa

II wojna światowa – największa wojna w dziejach, zaliczana do wojen totalnych, trwająca od 1 września 1939 roku do 2 września 1945 roku. Walki toczyły się głównie w Starym Świecie (Europie, Azji oraz Afryce) i na wszystkich oceanach, choć miała także epizody w Arktyce i Ameryce Północnej. Oprócz państw Europy, ich kolonii i państw Azji brały w niej udział także państwa obu Ameryk. Głównymi stronami konfliktu były:

• państwa Osi – Trzecia Rzesza Niemiecka, faszystowskie Włochy, Imperium Japońskie i ich sojusznicy, początkowo współpracujące także ze Związkiem Radzieckim (ZSRR);
• alianci – państwa koalicji antyhitlerowskiej, zapoczątkowanej przez Wielką Brytanię i Francję, do których dołączyły potem między innymi ZSRR, USA i Włochy.

Quick facts: Czas, Miejsce, Przyczyna, Wynik, Strony konfl... ▼

II wojna światowa

Od górnego lewego rogu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: żołnierze chińskiej Narodowej Armii Rewolucyjnej podczas bitwy o Wanjialing; australijska haubicoarmata 25-funtowa w Egipcie (1942); niemieckie bombowce nurkujące Junkers Ju 87 nad frontem wschodnim (zima 1943–1944); lądowanie w zatoce Lingayen; feldmarszałek Wilhelm Keitel podpisuje akt kapitulacji Niemiec; radziecka piechota w bitwie pod Stalingradem
Czas	1 września 1939 – 8 maja 1945 (Europa) 7 grudnia 1941 – 2 września 1945 (Daleki Wschód)
Miejsce	Europa, Azja, Afryka, Oceania, Arktyka, Ocean Atlantycki, Ocean Spokojny, Ocean Indyjski
Przyczyna	dążenia III Rzeszy, faszystowskich Włoch i ZSRR do hegemonii w Europie i obalenia siłą porządku międzynarodowego ustanowionego traktatem wersalskim; ambicje sojuszników Niemiec, a w szczególności Cesarstwa Japońskiego do uczestnictwa w zrewidowanym na swą korzyść międzynarodowym układzie sił kosztem europejskich mocarstw demokratycznych (Wielkiej Brytanii i Francji) oraz Stanów Zjednoczonych i ich terytoriów zamorskich w Azji i Afryce; dążenia ZSRR do kontrolowanej z Moskwy ekspansji militarnej systemu radzieckiego na gruzach zburzonego przez wojnę między państwami „kapitalistycznymi” systemu międzynarodowego.
Wynik	zwycięstwo aliantów; bipolarna dominacja dwóch mocarstw: Stanów Zjednoczonych i ZSRR; stworzenie ONZ; obalenie nazizmu w Niemczech i w Austrii; czterdziestoletni (aż do roku 1990) podział karny Niemiec i dziesięcioletni Austrii (jako krajów inicjujących wojnę i Holocaust) między Francję, Wielką Brytanię, Stany Zjednoczone i ZSRR; podzielenie państw Europy na Zachód kontrolowany przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Francję oraz na Wschód okupowany i zdominowany przez ZSRR, w konsekwencji zimna wojna; spekulacje nad przyznaniem Żydom niepodległego państwa i jego ostateczne ustanowienie w Palestynie jako państwa Izrael (1948)
Strony konfliktu
Alianci: (chronologicznie)  Polska[uwaga 1]  Wielka Brytania  Francja[uwaga 2]  Australia  Nowa Zelandia  Nowa Fundlandia  Nepal  Związek Południowej Afryki  Kanada  Dania  Norwegia  Belgia  Luksemburg  Holandia  Egipt  Grecja  Jugosławia[uwaga 3]  ZSRR[uwaga 4]  Tuwa[uwaga 5]  Mongolia  Panama  Kostaryka  Dominikana  Salwador  Haiti  Honduras  Nikaragua  Stany Zjednoczone  Chiny[uwaga 6]  Gwatemala  Kuba Koreański Rząd Tymczasowy  Czechosłowacja  Peru  Meksyk  Brazylia  Etiopia  Irak[uwaga 7]  Boliwia  Persja[uwaga 8]  Włochy[uwaga 9]  Kolumbia  Liberia  Rumunia[uwaga 10]  Bułgaria[uwaga 10]  San Marino  Albania[uwaga 10]  Węgry[uwaga 11] Bahawalpur  Ekwador  Paragwaj  Urugwaj  Wenezuela  Turcja  Liban  Arabia Saudyjska  Finlandia[uwaga 12]  Argentyna  Chile Państwa Osi: (chronologicznie)  III Rzesza  Protektorat Czech i Moraw  Wolne Miasto Gdańsk[uwaga 13]  Słowacja  ZSRR[uwaga 14]  Włochy[uwaga 15]  Włochy  Albania[uwaga 15]  Albania[uwaga 16]  Francja Vichy[uwaga 16]  Węgry[uwaga 17] Węgry  Rumunia[uwaga 16]  Bułgaria[uwaga 16]  Jugosławia[uwaga 18]  Chorwacja  Grecja[uwaga 16]  Czarnogóra[uwaga 16]  Finlandia[uwaga 16]  Serbia Nedicia[uwaga 16]  Irak[uwaga 19]  Persja[uwaga 20] Republika Łokocka[uwaga 15]  Ukraińska Powstańcza Armia[uwaga 21] Kolaboranci norwescy Kolaboranci białoruscy KONR Wojna na Pacyfiku  Japonia  Mandżukuo  Mengjiang Kolaboranci chińscy  Syjam  Azad Hind  Filipiny  Birma Laos  Kambodża  Wietnam
Dowódcy
Józef Stalin Gieorgij Żukow Iwan Bagramian Iwan Koniew Rodion Malinowski Aleksandr Nowikow Konstanty Rokossowski Borys Szaposznikow Siemion Timoszenko Aleksandr Wasilewski Nikołaj Watutin † Franklin Delano Roosevelt † Harry Truman George Marshall Dwight Eisenhower George Patton Henry Arnold Omar Bradley Douglas MacArthur Chester Nimitz Neville Chamberlain † Winston Churchill Alan Brooke Bernard Montgomery Harold Alexander Hugh Dowding Charles Portal Louis Mountbatten Czang Kaj-szek Mao Zedong Li Zongren Bai Chongxi Peng Dehuai Władysław Sikorski † Kazimierz Sosnkowski Władysław Anders Stanisław Maczek Tadeusz Komorowski Edward Śmigły-Rydz † Michał Rola-Żymierski Maurice Gamelin Maxime Weygand Charles de Gaulle Jean de Lattre de Tassigny Aleksandros Papagos Josip Broz Tito Adolf Hitler † Fedor von Bock † Karl Dönitz Heinz Guderian Heinrich Himmler Wilhelm Keitel Ewald von Kleist Günther von Kluge † Wilhelm von Leeb Wilhelm List Erich von Manstein Walther Model † Gerd von Rundstedt Erwin Rommel † Hermann Göring Albert Kesselring Walther von Brauchitsch Hirohito Hideki Tōjō Seishirō Itagaki Shunroku Hata Tomoyuki Yamashita Iwane Matsui Isoroku Yamamoto † Chūichi Nagumo † Hajime Sugiyama Benito Mussolini † Pietro Badoglio Rodolfo Graziani Ugo Cavallero † Giovanni Messe Italo Gariboldi Carl Gustaf Mannerheim Karl Lennart Oesch Ion Antonescu Petre Dumitrescu Constantin Constantinescu Miklós Horthy Gusztáv Jány Borys III † Viktor Pavičić † Marko Mesić Jozef Tiso Augustín Malár † Philippe Pétain François Darlan † Milan Nedić Milan Aćimović Tanasije Dinić Vidkun Quisling Radosław Ostrowski Franciszek Kuszel Andriej Własow
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku

W wojnie uczestniczyło 1,7 mld ludzi, w tym 110 mln ludzi z bronią[1]. Zginęły w niej dziesiątki milionów osób; według różnych szacunków od 50[2] do 78[3] milionów. Rekordowe liczby to skutek między innymi ludobójstw, przede wszystkim holokaustu, pochłaniających miliony ludzkich istnień.

Wojna wybuchła 1 września 1939 roku, kiedy III Rzesza zaatakowała Polskę. W odpowiedzi Wielka Brytania i Francja postawiły Niemcom ultimatum w sprawie bezzwłocznego wycofania wojsk z Polski. Zostało ono zignorowane, przez co 3 września oba państwa wypowiedziały wojnę Rzeszy. Do walk przystąpił następnie ZSRR; 17 września zaatakował Polskę – zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia tego samego roku – a 28 września podpisał z Rzeszą traktat o granicach i przyjaźni. Sowieci prowadzili również wojnę zimową przeciw Finlandii, okupowali kraje bałtyckie i zajęli część Rumunii. Początkowo Niemcy odnosiły sukcesy, nie tylko likwidując państwo polskie, ale zajmując też Beneluks, część Skandynawii i Francji, z pozostałej tworząc kolaborancki rząd Vichy. Przełom nastąpił 22 czerwca 1941 roku, kiedy III Rzesza zaatakowała ZSRR. Dziejopisarstwo radzieckie i rosyjskie nazywa to początkiem tzw. wielkiej wojny ojczyźnianej, ponieważ neguje ono udział ZSRR w wojnie po stronie Osi w latach 1939–1941^{[potrzebny przypis]}. Dalszy przełom nastąpił, kiedy 7 grudnia 1941 roku Japonia zaatakowała Hawaje i wypowiedziała tak wojnę USA. Tym sposobem Stany Zjednoczone również przystąpiły do walki przeciw Osi, a 11 grudnia III Rzesza także wypowiedziała im wojnę. Finalnie państwa faszystowskie przegrały: we Włoszech obalono reżim Mussoliniego, Niemcy podzielono na cztery strefy okupacyjne, a Japonia została spacyfikowana przez USA przy pomocy broni jądrowej.

Konflikt ten zakończyły:

• podpisanie 7 maja 1945 roku w Reims aktu bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy, z wejściem w życie 8 maja 1945 roku – zamknął on walki w Europie;
• powtórzona kapitulacja III Rzeszy w Berlinie, która nastąpiła 8 maja według czasu miejscowego. Według czasu moskiewskiego był to już 9 maja, dlatego właśnie na tę datę ustanowiono radziecko-rosyjski Dzień Zwycięstwa;
• akt bezwarunkowej kapitulacji Japonii podpisany 2 września 1945 roku na pokładzie pancernika USS „Missouri” w Zatoce Tokijskiej. Zamknął on wojnę definitywnie, choć poszczególne jednostki – zwłaszcza japońskie – kontynuowały opór na nieznaczną skalę.

Mimo to Japonia nigdy nie podpisała traktatu pokojowego ze Związkiem Radzieckim ani z Rosją, nie uznając zajęcia przez te państwa Wysp Kurylskich.

 Osobne artykuły: Kapitulacja III Rzeszy i kapitulacja Japonii.

Główne skutki II wojny światowej to:

• ucieczka części nazistów z Europy – zwłaszcza do Argentyny – oraz denazyfikacja Niemiec, Austrii i reszty Europy, m.in. przez procesy norymberskie;
• zmiana granic:
  • na gruzach III Rzeszy powstały dwa państwa, znane jako Niemcy Zachodnie (RFN, niem. BRD) i Niemcy Wschodnie (NRD, niem. DDR). Zajęły mniejszy obszar niż Niemcy przedwojenne, tracąc terytorium na rzecz Polski i ZSRR, a tamtejszą ludność niemiecką wysiedlono;
  • państwo Stalina oprócz obwodu królewieckiego zdobyło także polskie Kresy Wschodnie, kraje bałtyckie i Kuryle;
  • zagłada Żydów nasiliła też syjonizm, przez co utworzono Izrael;
  • przyspieszono dekolonizację Azji i Afryki;
• wzrost potęgi USA i ZSRR, który doprowadził do zimnej wojny między blokami ich sojuszników i stref wpływu. Granicę tych obozów w Europie nazwano żelazną kurtyną;
• działania na rzecz pokoju, praw człowieka i mającej je chronić demokracji: zastąpienie Ligi Narodów przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ), powołanie Rady Europy i wspólnot europejskich, z których w latach 90. utworzono Unię Europejską. Pojednanie państw zachodnich – związane też ze zjednoczeniem przeciw komunistom – bywa nazywane łacińskim terminem Pax Americana.

II wojna światowa to temat niezliczonych dzieł kultury – opracowań naukowych oraz utworów artystycznych jak teksty, prace wizualne, muzyka i gry. Niektóre z nich wyróżniono najwyższymi laurami jak literacka Nagroda Nobla czy Oskary.