Opole
miasto w województwie opolskim / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Opole?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
OpoleⓘOpole (niem. Oppeln, śl. Ôpole, dś. Uppeln, łac. Oppolia[4]) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, siedziba władz województwa opolskiego i powiatu opolskiego. Historyczna stolica Górnego Śląska. Dwudzieste siódme co do wielkości populacji miasto w Polsce (126 755 mieszkańców na koniec grudnia 2021 roku)[5]. Pod względem powierzchni piętnaste (149 km²).
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
miasto na prawach powiatu | |||||
Stare Miasto, most Groszowy, pl. Ignacego Daszyńskiego, kościół Matki Boskiej Bolesnej i św. Wojciecha, kamienice przy ul. 1 Maja, most Piastowski | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Aglomeracja | |||||
Data założenia |
X wiek | ||||
Prawa miejskie |
1217 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
149[1] km² | ||||
Wysokość |
151–187 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
77 | ||||
Kod pocztowy |
45-001 do 45-960 | ||||
Tablice rejestracyjne |
OP | ||||
50°39′53″N 17°55′37″E | |||||
TERC (TERYT) |
1661011 | ||||
SIMC |
0965016 | ||||
Hasło promocyjne: Przebojowe Opole[3] | |||||
Urząd miejski Rynek-Ratusz45-015 Opole | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Opole leży na Nizinie Śląskiej, w Pradolinie Wrocławskiej i Równinie Opolskiej, nad Odrą, w odległości około 270 km od Warszawy i około 40 km od granicy z Czechami.
Jedno z najstarszych miast w Polsce, lokowane na prawie magdeburskim przed 1217 przez Kazimierza I opolskiego, prawnuka Bolesława III Krzywoustego. W czasach średniowiecza i renesansu Opole było centrem handlu dzięki jego położeniu na kilku szlakach handlowych. Miasto było stolicą księstwa opolsko-raciborskiego. Szybka rozbudowa miasta była też spowodowana powstaniem rejencji opolskiej w 1816. Pierwsza linia kolejowa łącząca Opole z Brzegiem i Wrocławiem została otwarta w 1845, a pierwsze zakłady produkcyjne powstały w 1859, co znacznie przyczyniło się do znaczenia regionalnego miasta. W okresie PRL nastąpił gwałtowny rozwój Opola. W tym czasie liczba ludności wzrosła ponad trzykrotnie. Zbudowano szereg zakładów przemysłowych, wzniesiono nowe dzielnice mieszkaniowe.
Od 28 czerwca 1950 jest stolicą województwa opolskiego[6] i jego głównym ośrodkiem gospodarczym, naukowym, kulturalnym i administracyjnym. Od 1999 siedziba władz ziemskiego powiatu opolskiego. Opole wraz z powiatem opolskim i krapkowickim tworzy aglomerację opolską, zamieszkałą przez ponad 315 tys. osób[7][8].
Opole znajduje się w południowo-zachodniej Polsce, w środkowej części województwa opolskiego. Miasto położone na Górnym Śląsku, na obszarze dwóch mezoregionów fizjograficznych: zachodnia część na Pradolinie Wrocławskiej, a wschodnia na Równinie Opolskiej. Te dwa obszary są częściami makroregionu Nizina Śląska.
Opole położone jest w dolinie rzeki Odry, a także w dolinach mniejszych cieków.
Według danych z 2022 powierzchnia miasta wynosi 149 km².
Opole stanowi centralną część aglomeracji opolskiej. Miasto graniczy z 8 gminami powiatu opolskiego.
Stosunki wodne
Przez Opole przepływa druga co do wielkości rzeka Polski, Odra. W okolicach dzielnicy Groszowice oraz w centrum miasta, koryto rzeki uformowało się w szerokie zakola. Poza tym nie występują na niej meandry i duże zakręty. Już na południowym krańcu miasta wpływa do niej niewielki ciek wodny, Lutnia, biorący początek kilka kilometrów na wschód, w okolicach wsi Przywory. Kolejnym prawym dopływem Odry jest nieco większa Czarnka, która wpływa do rzeki w Groszowicach. Innymi dopływami są lewostronne Prószkowski Potok i Olszanka, a prawym dopływem w dzielnicy Czarnowąsy jest rzeka Mała Panew. W mieście znajdziemy również liczne kanały. W okolicy dzielnicy Nowa Wieś Królewska Odra rozdwaja się. Jej główne koryto płynie początkowo na północny wschód, a kanał Ulgi – na północny zachód. Niebawem rzeka ponownie się dzieli, część jej wody trafia do Młynówki, starego koryta rzeki zwanego mylnie kanałem. Młynówka płynie przez centrum historyczne miasta, a z głównym korytem rzeki łączy się jeszcze w Śródmieściu, Kanał Ulgi wpływa do Odry dopiero w okolicy Zakrzowa, będącego jedną z północnych dzielnic miasta. Odra wraz z jej odnogami tworzą dwie wyspy: Bolko oraz Pasiekę. Na pierwszej z nich znajdziemy także Kanał Wiński, który ma mniejsze znaczenie. Spośród zbiorników wodnych, na terenie Opola do większych należą zbiorniki poeksploatacyjne: Bolko oraz Kamionka, znajdujące się w Nowej Wsi Królewskiej, Kamionka Piast w okolicy ulic Armii Krajowej i Tadeusza Rejtana, a także Silesia przy ulicy Luboszyckiej. Niewielkie zbiorniki wodne występują także na Wyspie Bolko, na wschód od Groszowic i na terenie Zakrzowa. Na wyspie Pasieka znajduje się natomiast Staw Zamkowy[9][10].
Klimat
Klimatogram dla Opola | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
34
1
-5
|
30
-3
-4
|
31
7
-1
|
38
13
3
|
67
19
8
|
76
22
11
|
83
24
12
|
80
23
12
|
50
19
9
|
41
14
5
|
42
7
1
|
39
3
-2
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatury w °C Opad całkowity w mm Źródło: Climate-data[11] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Opole znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego. Według uaktualnionej klasyfikacji Köppena-Geigera miasto leży w strefie Cfb – klimatu oceanicznego[9].
Na warunki klimatyczne Opola wpływ mają naturalne czynniki geograficzne, jak ukształtowanie terenu i wysokość nad poziomem morza, odległość od dużych akwenów (w tym przypadku Oceanu Atlantyckiego) oraz sąsiedztwo kontynentu azjatyckiego.
Średnia temperatura roczna wynosi +8,4 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Opola wynoszą 611 mm. Dominują wiatry zachodnie[11].
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 1.9 | 3.5 | 8.1 | 15.9 | 20.6 | 23.5 | 25.5 | 25.2 | 19.9 | 14.3 | 8.8 | 3.0 | 14,2 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | -1.0 | 0.0 | 3.6 | 9.8 | 14.6 | 17.7 | 19.6 | 19.3 | 14.2 | 9.7 | 5.4 | 0.3 | 9,4 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | -3.9 | -3.2 | -0.3 | 3.9 | 8.8 | 12.1 | 14.2 | 13.8 | 9.1 | 5.7 | 2.3 | -2.4 | 5,0 |
Opady [mm] | 34 | 30 | 31 | 38 | 67 | 76 | 83 | 80 | 50 | 41 | 42 | 39 | 611 |
Średnia liczba dni z opadami | 20.3 | 17.5 | 17.1 | 11.1 | 12.9 | 12.2 | 14.4 | 10.3 | 11.7 | 13.2 | 15.4 | 19.5 | 175,6 |
Wilgotność [%] | 84.8 | 81.7 | 76.1 | 68.6 | 70.9 | 71.3 | 72.1 | 73.4 | 77.7 | 81.9 | 84.8 | 86.4 | 77,5 |
Źródło: [12] 2020-03-29 |
Fauna
Dzięki zróżnicowanemu krajobrazowi, na terenie Opola spotkać można wiele gatunków zwierząt. Spośród bezkręgowców istotną grupą są motyle. Występują tu zarówno gatunki pospolite, takie jak bielinek kapustnik, latolistek cytrynek, modraszek ikar, rusałka pawik, dostojka latonia, przestrojnik trawnik, czy karłątek kniejnik, jak i te rzadziej spotykane: szlaczkoń sylwetnik, ogończyk wiązowiec, modraszek malczyk, modraszek argiades oraz przeplatka cinksia, a także chronione: paź królowej, modraszek telejus, modraszek nausitous i mieniak strużnik. Motyle występują głównie na wschodnich obrzeżach miasta, w okolicy dzielnic Grudzice oraz Kolonia Gosławicka. Świat bezkręgowców reprezentują w Opolu także pająki, m.in.: tygrzyki paskowane. W Opolu istnieją bardzo dobre warunki do osiedlania się ptaków. Możliwość taką daje Odra z licznymi kanałami, a także szereg zalanych kamieniołomów, zlokalizowanych w różnych częściach miasta. W okolicy jednego z nich, w Groszowicach, a także w żwirowni w Malinie, stwierdzono obecność perkoza dwuczubego, wodnika, perkoza rdzawoszyjego, rybitwy rzecznej, zausznika oraz bąka. Bączek gniazduje jedynie w okolicy obwodnicy, nieopodal miejscowości Kępa, ewentualnie w Malinie, jednak dawniej można go było spotkać także w Groszowicach. Na północnych, południowych i zachodnich obrzeżach miasta (Malina, Groszowice, Półwieś, Wójtowa Wieś, Wróblin) obserwuje się także bociany białe. Na terenie Groszowic i Maliny występuje także łabędź niemy, brzegówka, cyranka oraz błotniak stawowy. Na łąkach w okolicy Gosławic można spotkać błotniaka łąkowego, na północy Opola bardzo rzadką kanię rudą, a w lasach na południu krogulca. W całym mieście żyją pustułki. Nieliczne przepiórki pojawiają się w okolicach Szczepanowic, Sławic, Bierkowic, Maliny, Grotowic oraz Kolonii Gosławickiej. Na obrzeżach Opola, w dolinach rzek i na podmokłych łąkach, można spotkać derkacza, natomiast na północy i południu stolicy województwa krwawodzioba. W dawnym kamieniołomie na granicy Groszowic i Nowej Wsi Królewskiej znajduje się wielka kolonia mew śmieszek, licząca kilkaset gniazd. Na terenie miasta zlokalizowane są także dwa stanowiska płomykówki: w Śródmieściu i Gosławicach. Wyspa Bolko i Pasieka jest kolejnym sporym siedliskiem ptaków. Żyją tu między innymi: zimorodek, remiz, dziwonia, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł syryjski, dzięcioł zielony oraz dzięcioł średni. Na licznych osiedlach (Armii Krajowej, Metalchem, Zaodrze, Malinka, Kolonia Gosławicka) występuje w dużych ilościach dzierlatka. Nad Kanałem Ulgi, a także w okolicach Kolonii Gosławickiej gniazduje kląskawka, świerszczak, czy strumieniówka. Na terenie całego miasta pojawiają się też gawrony.
Wśród ptaków przebywających okresowo na terenie Opola znajdziemy pojawiające się nad Odrą liczne odmiany kaczek: lodówkę, ogorzałkę, szlachara. Ponadto przez miasto migrują rybołów, łabędź niemy, bielik, krzyżówka, czernica, łyska, głowienka, mewa pospolita, czajka, bernikla kanadyjska oraz mandarynka. Na miejskim wysypisku odpadów obserwuje się wiele gatunków mew, np.: mewy srebrzyste, mewy żółtonogie, śmieszki, czy mewy białogłowe. W opolskich rzekach, kanałach i jeziorach licznie występują również ryby: płoć, ukleja, lin, jazgarz, okoń oraz szczupak.
Na terenach podmokłych spotkać można żaby – żabę trawną, wodną, oraz ropuchy – ropuchę szarą i zieloną. Występuje tu także rzekotka drzewna, a w okolicach obwodnicy kumak nizinny. W dolinie Odry bardzo rzadko obserwuje się płazy ogoniaste: traszkę zwyczajną i traszkę grzebieniastą. Spośród gadów często spotykane są jaszczurki: zwinkę oraz padalca, a także jadowitą żmiję zygzakowatą. Na wyspie Bolko występują natomiast zaskrońce. Na terenie miasta pojawiają się ssaki owadożerne: rzęsorek rzeczek, ryjówka aksamitna, zębiełek, kret oraz jeż. Spotyka się tu też nietoperze, a także (na obrzeżach) dziki, sarny i zające[13].
Flora
W Opolu występują 23 gatunki roślin chronionych prawem. Jednym z ich głównych skupisk jest wyspa Bolko. Znaleźć można tu barwinka pospolitego, listerę jajowatą, grążela żółtego, śniedka baldaszkowatego oraz śnieżyczkę przebiśnieg. W okolicy Chabrów pojawia się kruszczyk błotny, a w Gosławicach centuria pospolita. We wschodniej części miasta rosną wawrzynek wilczełyko, buławnik mieczolistny, kruszczyk szerokolistny, oraz podkolan biały, natomiast w Grotowicach grążel żółty i zimowit jesienny. Ponadto nad zalanymi kamieniołomami w Nowej Wsi Królewskiej spotykamy bobrka trójlistkowego, goździka pysznego oraz kukułkę szerokolistną, a nad Kamionką Piast wilżynę ciernistą. Na terenie miasta występuje wiele gatunków rzadkich, choć nieobjętych ochroną. Nad Kamionką Piast rośnie centuria nadobna, w okolicy Grudzic cieszynianka wiosenna, a w Groszowicach i na osiedlu Chabry dymnica drobnokwiatowa. Spora liczba gatunków występuje na Wyspie Bolko, np.: czosnek niedźwiedzi. Potwierdzona jest także obecność dziewięciornika błotnego, ostrożnia siwego oraz lepiężnika różowego w Nowej Wsi Królewskiej. Na kilku stanowiskach pojawia się farbownik polny: w Szczepanowicach, na Zaodrzu, w Kolonii Gosławickiej, Groszowicach, czy Malinie. Na południowym wschodzie rośnie kurzyślad błękitny, lepiężnik biały, nasięźrzał pospolity, ośmiał mniejszy, pępawa różyczkolistna, niezapominajka różnobarwna, kąkol polny i kiksja oszczepowata. W Gosławicach rośnie kiksja zgiętoostrogowa, a także miłek letni[14].
Lasy
Na terenie Opola występuje stosunkowo mała ilość lasów. Największą powierzchnię zajmują bory mieszane i sosnowe. Występują one np. w okolicy Grotowic. Grądy i łęgi spotykane są w okolicach Grudzic i na Wyspie Bolko. W Grudzicach pojawiają się także dąbrowy. Niewielkie płaty lasu znajdują się też nad Odrą w Groszowicach oraz na granicy Groszowic i Nowej Wsi Królewskiej[14][15].
Grzyby
Na terenie Opola występują cztery gatunki grzybów chronionych i dwa rzadko występujące. Na północno-wschodnich obrzeżach miasta pojawia się czarka szkarłatna oraz gwiazdosz potrójny, w północnej części Wyspy Bolko purchawica olbrzymia, a na terenie Kolonii Gosławickiej smardz jadalny. Smardza półwolnego spotkać można na Pasiece i na Wyspie Bolko, natomiast w okolicach Grudzic sromotnika bezwstydnego[16].
Ochrona przyrody
W Opolu znajduje się 30 pomników przyrody. Pierwsze z nich ustanowiono w roku 2000 (lipa drobnolistna przy ul. Oświęcimskiej, dąb szypułkowy na Wyspie Bolko, klon polny i buk pospolity przy ul. Piastowskiej). Następne obiekty uznano za pomniki w 2001. Były to: miłorząb dwuklapowy i dąb szypułkowy przy ulicy Strzelców Bytomskich, dąb szypułkowy przy ul. Norberta Barlickiego, platany klonolistne przy ul. Niedziałkowskiego, ul. Piastowskiej oraz dwa na Placu Wolności, a także wiąz szypułkowy na rogu ulic Mozarta i Żwirki i Wigury. Cztery lata później kolejne dwanaście drzew otrzymało tytuł pomnika przyrody: dwa platany klonolistne przy ul. Barlickiego, tulipanowiec amerykański i jesion wyniosły przy ul. Piastowskiej, kolejne platany klonolistne (jeden przy ul. Wojciecha Korfantego, trzy przy ul. Wrocławskiej oraz jeden przy ul. Odrowążów), dwa dęby szypułkowe: jeden przy ul. Strzelców Bytomskich, drugi w Parku Pasieka, oraz wiąz szypułkowy przy ul. Oleskiej. W 2011 r. ustanowiono dwa pomniki przyrody w Parku Pasieka: platan klonolistny oraz dąb szypułkowy, a rok później dąb szypułkowy odmiany stożkowatej przy ul. Ozimskiej[17].
- Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Opolu.
W Opolu istnieje także wiele terenów objętych ochroną. Są to: Obszar Chronionego Krajobrazu „Las Grudzicki”, użytki ekologiczne „Dolina Strugi Lutnia”, „Grudzicki Grąd” i „Łąki w Nowej Wsi Królewskiej”, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe „Kamionka w Groszowicach”, „Kamionka Piast”, „Kamionka Odra”, „Żwirownie w Malinie” oraz „Dolina Odry”, a także stanowiska dokumentacyjne „Groszowickie Skały” i „Skarpa w Malinie”[18].
Do symboli Opola należą:
- herb Opola
- flaga Opola
- hejnał Opola
- sztandar Miasta Opola
- pieczęć Opola
Wygląd symboli sankcjonuje Statut Miasta Opola wraz z załącznikami[19].
Nazwa miasta Opole pochodzi od nazwy jednej z najstarszych jednostek terytorialnych Słowian w środkowej Europie – tzw. „opola”[21][22]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę miejscowości zanotowaną w dokumencie z 1160 roku O pole podając jej znaczenie „Hauptort des Ortsverbandes”, czyli po polsku „Główna miejscowość związku miejscowości”[22].
Opola były tworzone jeszcze w plemiennych czasach przedpaństwowych, od połowy 1. tysiąclecia n.e. Termin ten określał nazwę lokalnego terytorium, na którym mieszkała wspólnota sąsiedzka wspólnie broniąca się przed wrogiem. „O-pole” oznaczało społeczność sąsiedzko-lokalną zamieszkującą wokół pasa pól uprawnych i pastwisk, czyli na około pola, które stanowiły podstawę ich bytu[23]. Organizacja opolna przetrwała do późnego średniowiecza. Opola były podokręgami kasztelanii i stanowiły najniższą jednostką administracyjno-podatkową w Polsce średniowiecznej. Bulla z 1136 r. wymienia wśród miejscowości należących do arcybiskupa w okolicach Żnina ludną wieś o nazwie Opole[24]. W Polsce oprócz miasta Opole od tej nazwy wywodzą się także takie nazwy własne miejscowości jak miasto Opole Lubelskie w woj. lubelskim, wieś Opole w woj. lubelskim, wieś Opole-Świerczyna w województwie mazowieckim, wsie Stare Opole i Nowe Opole w województwie mazowieckim, wieś Opole w woj. łódzkim, region pod nazwą Opole na Ukrainie oraz inne nazwy geograficzne.
W 1232 roku w łacińskim dokumencie księcia śląskiego, krakowskiego i wielkopolskiego Henryka II Pobożnego wydanym w Opolu miejscowość wymieniona jest w formie Opol[25], pod taką samą nazwą występuje w spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym Bolesława opolskiego z dnia 1 września 1310 roku[26].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Oppol. Dokument wymienia również wsie lokowane na prawie polskim iure polonico, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i obecnie stanowią jego części albo dzielnice: Gosławice – Goslavitz, Bierkowice we fragmencie Bircovicz solvitur decima more polonico, Nowa Wieś Królewska w formie Nova villa oraz wieś Okół we fragmencie Ocoli villa monachorum de Domo Dei solvitur decima more polonico[27]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Oppolia[28].
W 1750 roku nazwa Opole wymieniona została w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[29]. Z kolei w alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie jako polska nazwa podana jest Oppolie we fragmencie Oppolie, polnische Benenung der Regierungs u. Kreisstadt Oppeln[30]. Nazwę Opole w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[31].
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[32]