Актини

Астини нь химийн элемент, атомын дугаар нь 89, химийн тэмдэглэгээ нь Ac.

Актини, ₈₉Ac

Актини
Дуудлага	/akʰˈtʰini/
Гадаад байдал	мөнгөлөг цагаан, цэнхэр гэрлээр гэрэлтдэг;[1] заримдаа алтан цутгамалтай[2]
Жингийн тоо	[227]
Үелэх систем дэх Актини
Устөрөгч Гели Лити Берилли Бор (химийн элемент) Нүүрстөрөгч Азот Хүчилтөрөгч Фтор Неон Натри Магни Хөнгөн цагаан Цахиур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Кальци Сканди Титан Ванади Хром Манган Төмөр (химийн элемент) Кобальт Никель Зэс Цайр Галли Германи Хүнцэл Селени Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мөнгө (химийн элемент) Кадми Инди Цагаан тугалга Сурьма Теллур Иод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодим Неодим Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Цагаан алт Алт Мөнгөн ус Талли Хар тугалга Висмут Полони Астат Радон Франци Ради Актини Тори Протактини Уран Нептуни Плутони Америци Кюри Беркли Калифорни (химийн элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон La ↑ Ac ↓ — ради ← актини → тори
Атомын дугаар (Z)	89
Бүлэг	f-блокийн бүлгүүд (дугааргүй)
Үе	7-р үе
Блок	f-блок
Электрон байгуулалт	[Rn] 6d1 7s2
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 32, 18, 9, 2
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	1500 K ​(1227 °C, ​2240 °F) (тооцоолсон)[2]
Буцлах температур	3500±300 K ​(3200±300 °C, ​5800±500 °F) (экстраполяци)[2]
Нягт (т.т.)	10 г/см3
Хайлах энтальп	14 кЖ/моль
Уурших энтальп	400 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	27.2 Ж/(моль·K)
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: +3 +2[3]
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.1
Ионжилтын энерги	1-р: 499 кЖ/моль 2-р: 1170 кЖ/моль 3-р: 1900 кЖ/моль (илүү үзэх)
Ковалент радиус	215 пм
Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууд актини элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	ялзралаас
Талст бүтэц	​тал-төвтэй куб (ттк) (cF4)
Торны тогтмол	a = 531.5 пм (20 °C)[4]
Дулаан дамжуулалт	12 Вт/(м⋅K)
CAS дугаар	7440-34-8
Түүх
Нэрийн үүсэл	Эртний Грек ακτίς, "цацраг" эсвэл "туяа" гэсэн үгнээс
Нээсэн	Фридрих Оскар Гизель (1902)
Анх ялгасан	Жозеф Ститес, Муррелл Салуцки, Боб Стоун (1955)
Нэр өгсөн	Андре-Луи Дебьерн (1899)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү з
Гол изотопууд[5] Задрал дэлбэг байдал хагас задрал (t1/2) хэлбэр бүтээгдэхүүн 225Ac мөр 9.919 ө α 221Fr 226Ac хиймэл 29.37 ц β− 226Th ε 226Ra α 222Fr 227Ac мөр 21.772 ж β− 227Th α 223Fr 228Ac мөр 6.15 ц β− 228Th
Ангилал: Актини үзэх · хэлэлцэх · засах | эх сурвалж

Актини нь мөнгөлөг саарал өнгөтэй, цацраг идэвхит элемент. Химийн шинж чанарын хувьд Лантантай төстэй.

Актини (²²⁷Ac) нь маш бага хэмжээтэйгээр ураны хүдэрт агуулагдана. Нэг тонн ураны хүдэрт граммын аравны нэгтэй тэнцүү хэмжээгээр агуулагддаг байна.

Хэрэглээ

Радигаас 150 дахин илүү цацраг идэвхит чанартай учир нейтроны эх үүсвэр болгон ашиглана. Үүнээс өөрөөр тэр болгон ашиглагдахгүй.

Түүх

Актиниг анх 1899 онд Францын химич Андрей-Луис Деберн ураны хүдрээс ялгаж авчээ. Уг гарган авсан элемент нь титантай төстэй (1899)^[6], мөн торитой төстэй болохыг тэмдэглэсэн байдаг (1890)^[7]. Харин Фредрих Гейсел актиниг Дебернээс хамааралгүйгээр 1902 онд ялган авч, лантантай төстэйг тодорхойлон ^[8] 1904 онд "еманиум" гэж нэрлэсэн байна^[9]. 1904 онд дээр дурьдсан элементүүдийн шинж чанарыг нарийвчласны үндсэн дээр Дебернийг анх уг шинэ элементийг нээсэн гэж тооцжээ^[10][11].

Актини гэдэг үг нь Грекийн "цацраг" гэсэн утгатай aktis, aktinos үгнээс гаралтай.

Тархалт

Актини нь ураны хүдэрт бага хэмжээгээр агуулагдана. Гэхдээ цөмийн реакторт ²²⁶радигаас үүснэ. Агуулга нь миллиграм хүрэх нь бий.

Изотопи

Актини нь байгальд тааралддаг ²²⁷Ac гэсэн нэг цацраг идэвхит изотопитой. Энэ изотопийн хагас задралын хугацаа нь 21.77 жил. Бусад 36 изотопиудынх нь хагас задралын хугацаа богино бөгөөд эдгээрээс арай урт нь ²²⁵Ac 10 өдөр, ²²⁶Ac 29.37 цаг байна. Үлдэх бусад изотопийнх нь хагас задралын хугацаа бүгд 10 цагаас богино, ихэвчлэн 1 минут байдаг. Хамгийн бага хагас задралын хугацаатай изотопи нь ²¹⁷Ac 69 наносекунд болно.

Актинигийн изотопиудын атом масс нь 206 (²⁰⁶Ac) - 236 (²³⁶Ac) байна.

Сөрөг тал

²²⁷Ac нь цацраг идэвхит чанар маш өндөр (плутонигоос илүү их аюултай) тул хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлнө.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Актини – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Актини – Викимедиа дуу дүрсний сан

• WebElements.com - Actinium
• Los Alamos National Laboratory - Actinium
• NLM Hazardous Substances Databank – Actinium, Radioactive