Теллур

Теллур [tʰɛˈluːɐ̯] (лат. теллус „дэлхий“) нь дэс дугаар 52, Те тэмдэглэгээтэй химийн элемент юм. Үелэх системийн зургаадугаар үндсэн бүлэг буюу 16-р бүлэг, 5-р үеийн халькогенуудад ордог. Байгальд байх тархацын хувьд алттай ойролцоогоос гадна алттай химийн нэгдэл үүсгэсэн байгалийн эрдэс байдлаар ч бас байна. Талсжсан теллур нь харагдах байдлын хувьд цагаан тугалга, сурьматай адил, мөнгөлөг цагаан, гялтганасан металлын өнгөтэй байна. Механик ачаалалд бутрамтгай шинж чанартай учраас амархан нунтаглаж болно. Металл бишүүдтэй химийн нэгдэл үүсгэх үеийн шинж чанараараа хүхэр, селенид дөхөх ба хайлшинд болон интерметаллын нэгдэлд хүчтэй (хагас-)металлын шинж чанарыг үзүүлдэг.

Теллур, ₅₂Te

Теллур
Дуудлага	/tʰeɮʊr/
Гадаад байдал	мөнгөлөг гялалзсан саарал (талст), бор хар нунтаг (аморф)
Стандарт атомын жин Ar°(Te)
	7002127600000000000♠127.60±0.03[1] 7002127600000000000♠127.60±0.03 (товчлогдсон)[2]
Үелэх систем дэх Теллур
Устөрөгч Гели Лити Берилли Бор (химийн элемент) Нүүрстөрөгч Азот Хүчилтөрөгч Фтор Неон Натри Магни Хөнгөн цагаан Цахиур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Кальци Сканди Титан Ванади Хром Манган Төмөр (химийн элемент) Кобальт Никель Зэс Цайр Галли Германи Хүнцэл Селени Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мөнгө (химийн элемент) Кадми Инди Цагаан тугалга Сурьма Теллур Иод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодим Неодим Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Цагаан алт Алт Мөнгөн ус Талли Хар тугалга Висмут Полони Астат Радон Франци Ради Актини Тори Протактини Уран Нептуни Плутони Америци Кюри Беркли Калифорни (химийн элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон Se ↑ Te ↓ Po сурьма ← теллур → иод
Атомын дугаар (Z)	52
Бүлэг	16-р бүлэг (халкоген)
Үе	5-р үе
Блок	p-блок
Электрон байгуулалт	[Kr] 4d10 5s2 5p4
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 18, 6
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	722.66 K ​(449.51 °C, ​841.12 °F)
Буцлах температур	1261 K ​(988 °C, ​1810 °F)
Нягт (20° C)	6.237 г/см3[3]
шингэн үед (х.т.)	5.70 г/см3
Хайлах энтальп	17.49 кЖ/моль
Уурших энтальп	114.1 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	25.73 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к T (K)   (775) (888) 1042 1266
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: −2, +2, +4, +6 −1,? 0,? +1,? +3,? +5[4]
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 2.1
Ионжилтын энерги	1-р: 869.3 кЖ/моль 2-р: 1790 кЖ/моль 3-р: 2698 кЖ/моль
Атомын радиус	эмпирик: 140 пм
Ковалент радиус	138±4 пм
Ван дер Ваальсийн радиус	206 пм
Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууд теллур элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	​гексагонал[5] (hP3)
Торны тогтмолууд	a = 445.59 пм c = 592.75 пм (20 °C)[3]
Дулааны тэлэлт	6995189999999999999♠19.0×10−6/K (20 °C)[a]
Дулаан дамжуулалт	1.97–3.38 Вт/(м⋅K)
Соронзон чанар	дисоронзон[6]
Моляр соронзон мэдрэмж	3004605000000000000♠−39.5×10−6 см3/моль (298 K)[7]
Юнгийн модуль	43 ГПа
Хөдөлгөх модуль	16 ГПа
Эзлэхүүний модуль	65 ГПа
Дууны хурд нимгэн саваа	2610 м/с (20 °C)
Моосын хатуулаг	2.25
Бринеллийн хатуулаг	180–270 МПа
CAS дугаар	13494-80-9
Түүх
Нэрийн үүсэл	Ромын дэлхийн бурхан Tellus нэрээр
Нээсэн	Франц Йозеф Мюллер фон Райхенштайн (1782)
Анх ялгасан	Мартин Хайнриx Клапрот
Хамгийн тогвортой изотопууд ү з
Гол изотопууд[8] Задрал дэлбэг байдал хагас задрал (t1/2) хэлбэр бүтээгдэхүүн 120Te 0.09% тогтвортой 121Te хиймэл 7001193100000000000♠19.31 ө ε 121Sb 122Te 2.55% тогтвортой 123Te 0.89% тогтвортой 124Te 4.74% тогтвортой 125Te 7.07% тогтвортой 126Te 18.8% тогтвортой 127Te хиймэл 7000935000000000000♠9.35 ц β− 127I 128Te 31.7% 7024225000000000000♠2.25×1024 ж β−β− 128Xe 129Te хиймэл 7001696000000000000♠69.6 мин β− 129I 130Te 34.1% 7020790000000000000♠7.9×1020 ж β−β− 130Xe
Ангилал: Теллур үзэх · хэлэлцэх · засах | эх сурвалж

Түүх

Тархац

Теллурид	Дителлурид	Холимог халькогенид	Te(IV)-эрдэс
Гессит Ag2Te	Калаверит AuTe2 (моноклин)	Нагягит (навчин хүдэр) AuPb(Pb,Sb,Bi)Te2–3S6	Теллурит TeO2 (орторомбо)
Алтаит PbTe	Сильванит (Au,Ag)Te2	Тетрадимит Bi2Te2S	Цеманнит Mg0,5ZnFe[TeO3]3•4,5 H2O

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Теллур – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Теллур – Викимедиа дуу дүрсний сан

• Теллурын мэдээлэл ба олдворт газрын тухай mindat.org хуудас дээр