Фосфор

Фосфор нь P тэмдэг, 15 атомын дугаар бүхий химийн элемент. Маш өндөр химийн идэвхтэй учир цэвэр байдлаараа олддоггүй. Газрын гадаргын массын 0.5%-ийг эзэлдэг. Мөн фосфор 3 дүрс хувиралтай байдаг ба эдгээр нь хар, цагаан, улаан юм. Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг нь цагаан болон улаан.

Фосфор, ₁₅P

Фосфорын хэлбэрүүд Улаан фосфор Лав шиг цагаан Цайвар улаан Хар улаан, ягаан Хар
Фосфор
Дуудлага	/fɔːsfɔr/ /pʰɔːspʰɔr/
Аллотропууд	цагаан, улаан, ягаан, хар болон бусад (Фосфорын аллотропуудыг үзэх)
Гадаад байдал	цагаан, улаан, нил ягаан нь лав, хар нь металл өнгөтэй
Стандарт атомын жин Ar°(P)
	30.973761998±0.000000005[1] 30.974±0.001 (товчлогдсон)[2]
Тархац
Дэлхийн царцдасд	5.2 (цахиур = 100)
Үелэх систем дэх Фосфор
Устөрөгч Гели Лити Берилли Бор (химийн элемент) Нүүрстөрөгч Азот Хүчилтөрөгч Фтор Неон Натри Магни Хөнгөн цагаан Цахиур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Кальци Сканди Титан Ванади Хром Манган Төмөр (химийн элемент) Кобальт Никель Зэс Цайр Галли Германи Хүнцэл Селени Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мөнгө (химийн элемент) Кадми Инди Цагаан тугалга Сурьма Теллур Иод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодим Неодим Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Цагаан алт Алт Мөнгөн ус Талли Хар тугалга Висмут Полони Астат Радон Франци Ради Актини Тори Протактини Уран Нептуни Плутони Америци Кюри Беркли Калифорни (химийн элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон N ↑ P ↓ As цахиур ← фосфор → хүхэр
Атомын дугаар (Z)	15
Бүлэг	15-р бүлэг (пниктоген)
Үе	3-р үе
Блок	p-блок
Электрон байгуулалт	[Ne] 3s2 3p3
Давхарга бүрт	2, 8, 5
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	цагаан: 317.3 K ​(44.15 °C, ​111.5 °F) улаан: ∼860 K (∼590 °C, ∼1090 °F)[3]
Буцлах температур	цагаан: 553.7 K ​(280.5 °C, ​536.9 °F)
Уурших температур	улаан: ≈689.2–863 K ​(≈416–590 °C, ​≈780.8–1094 °F) ягаан: 893 K (620 °C, 1148 °F)
Нягт (т.т.)	цагаан: 1.823 г/см3 улаан: ≈2.2–2.34 г/см3 ягаан: 2.36 г/см3 хар: 2.69 г/см3
Хайлах энтальп	цагаан: 0.66 кЖ/моль
Уурших энтальп	цагаан: 51.9 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	цагаан: 23.824 Ж/(моль·K)
Уурын даралт (цагаан) P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к T (K) 279 307 342 388 453 549
уурын даралт (улаан) P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к T (K) 455 489 529 576 635 704
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: −3, +3, +5 −2,[4] −1,[4] 0,[5] +1,[4][6] +2,[4] +4[4]
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 2.19
Ионжилтын энерги	1-р: 1011.8 кЖ/моль 2-р: 1907 кЖ/моль 3-р: 2914.1 кЖ/моль (илүү үзэх)
Ковалент радиус	107±3 пм
Ван дер Ваальсийн радиус	180 пм
Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууд фосфор элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	α-цагаан: ​бие-төвтэй куб (бтк) (cI232)
Торны тогтмол	a = 1.869 нм (20 °C)[7]
Талст бүтэц	хар: ​орторомб (oS8)
Торны тогтмолууд	a = 0.33137 нм b = 1.0477 нм c = 0.43755 нм (20 °C)[7]
Дулаан дамжуулалт	цагаан: 0.236 Вт/(м⋅K) хар: 12.1 Вт/(м⋅K)
Соронзон чанар	цагаан, улаан, ягаан, хар: дисоронзон[8]
Моляр соронзон мэдрэмж	−20.8×10−6 см3/моль (293 K)[9]
Эзлэхүүний модуль	цагаан: 5 ГПа улаан: 11 ГПа
CAS дугаар	7723-14-0 (улаан) 12185-10-3 (цагаан)
Түүх
Нэрийн үүсэл	Грекийн 'гэрэл тээгч' гэсэн утгатай Φωσφόρος үгнээс
Нээсэн	Хенниг Бранд (1669)
Элемент гэж тогтоосон	Антуан Лавуазье[10] (1777)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү з
Гол изотопууд[11] Задрал дэлбэг байдал хагас задрал (t1/2) хэлбэр бүтээгдэхүүн 31P 100% тогтвортой 32P мөр 14.269 d β− 32S 33P мөр 25.35 d β− 33S
Ангилал: Фосфор үзэх · хэлэлцэх · засах | эх сурвалж

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Фосфор – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Фосфор – Викимедиа дуу дүрсний сан