Циркони

Циркони нь химийн элемент тэмдэглэгээ нь Zr, атомын дугаар 40, атом масс нь 91,224.

Циркони, ₄₀Zr

Циркони
Дуудлага	/tsʰirkʰɔːn/
Гадаад байдал	мөнгөлөг цагаан
Стандарт атомын жин Ar°(Zr)
	91.222±0.003[1] 91.222±0.003 (товчлогдсон)[2]
Үелэх систем дэх Циркони
Устөрөгч Гели Лити Берилли Бор (химийн элемент) Нүүрстөрөгч Азот Хүчилтөрөгч Фтор Неон Натри Магни Хөнгөн цагаан Цахиур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Кальци Сканди Титан Ванади Хром Манган Төмөр (химийн элемент) Кобальт Никель Зэс Цайр Галли Германи Хүнцэл Селени Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мөнгө (химийн элемент) Кадми Инди Цагаан тугалга Сурьма Теллур Иод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодим Неодим Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Цагаан алт Алт Мөнгөн ус Талли Хар тугалга Висмут Полони Астат Радон Франци Ради Актини Тори Протактини Уран Нептуни Плутони Америци Кюри Беркли Калифорни (химийн элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон Ti ↑ Zr ↓ Hf иттри ← циркони → ниоби
Атомын дугаар (Z)	40
Бүлэг	4-р бүлэг
Үе	5-р үе
Блок	d-блок
Электрон байгуулалт	[Kr] 4d2 5s2
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 10, 2
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	2125 K ​(1852 °C, ​3365 °F)
Буцлах температур	4650 K ​(4377 °C, ​7911 °F)
Нягт (20° C)	6.505 г/см3[3]
шингэн үед (х.т.)	5.8 г/см3
Хайлах энтальп	14 кЖ/моль
Уурших энтальп	591 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	25.36 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к T (K) 2639 2891 3197 3575 4053 4678
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: +4 −2,[4] 0,[5] +1,[6] +2,[7][8] +3[6]
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.33
Ионжилтын энерги	1-р: 640.1 кЖ/моль 2-р: 1270 кЖ/моль 3-р: 2218 кЖ/моль
Атомын радиус	эмпирик: 160 пм
Ковалент радиус	175±7 пм
Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууд циркони элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	​гексагонал нягт бүтэцтэй (гнб) (hP2)
Торны тогтмолууд	a = 323.22 пм c = 514.79 пм (20 °C)[3]
Дулааны тэлэлт	5.69×10−6/K (20 °C)[3][a]
Дулаан дамжуулалт	22.6 Вт/(м⋅K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	421 nΩ⋅м (20 °C)
Соронзон чанар	парасоронзон[9]
Юнгийн модуль	88 ГПа
Хөдөлгөх модуль	33 ГПа
Эзлэхүүний модуль	91.1 ГПа
Дууны хурд нимгэн саваа	3800 м/с (20 °C)
Пуассоны коэффициент	0.34
Моосын хатуулаг	5.0
Викерсийн хатуулаг	820–1800 МПа
Бринеллийн хатуулаг	638–1880 МПа
CAS дугаар	7440-67-7
Түүх
Нэрийн үүсэл	"Алтан өнгөтэй" гэсэн утгатай zargun زرگون, zircon үгнээс.
Нээсэн	Мартин Хайнриx Клапрот (1789)
Анх ялгасан	Йёнс Якоб Берцелиус (1824)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү з
Гол изотопууд[10] Задрал дэлбэг байдал хагас задрал (t1/2) хэлбэр бүтээгдэхүүн 88Zr хиймэл 83.4 ө ε 88Y 89Zr хиймэл 78.36 ц β+ 89Y 90Zr 51.5% тогтвортой 91Zr 11.2% тогтвортой 92Zr 17.1% тогтвортой 93Zr мөр 1.61×106 ж β− 93Nb 94Zr 17.4% тогтвортой 95Zr хиймэл 64.032 ө β− 95Nb 96Zr 2.80% 2.34×1019 ж β−β− 96Mo
Ангилал: Циркони үзэх · хэлэлцэх · засах | эх сурвалж

Циркони ба Гафни

Титантай хамт IV бүлгийн хажуугийн дэд бүлэгт циркони ба гафни байрладаг. 1879 онд титаныг нээхээс хэдэн жилийн өмнө М. Клапрот цирконийг нээсэн. Эрдэс цирконы нэрээр түүнийг нэрлэжээ. Циркони нь ховор бус харин "сарнимал" элемент юм. Дэлхийн царцдаст зэс, хартугалга, цайраас илүү хэмжээтэй агуулагдах боловч маш их сарнимал тархалттай учраас үйлдвэрлэхэд маш үнэтэйн улмаас удаан хугацаанд түүний хэрэгцээг хязгаарлаж байв. Өөр нэг сарнимал элемент бол гафни юм. Түүнийг голландын Дирк Костер (1889-1950) Унгарын Дьёрдь Хевеши (1885-1966) нар 1923 онд цирконын хольц байдлаар байхад нь олж нээжээ. Гафнийг анх "Дани" гэж нэрлэж байсан бөгөөд хожим нь Копенхагены эртний нэрээр гафни гэж нэрлэжээ. Циркони ба гафнийн химийн шинж ерөнхийдөө титантай төстэй боловч 2 үндсэн ялгаа бий.

1. Энэ хоёр металлын хувьд зөвхөн ганц исэлдлийн зэрэгтэй (+4)
2. Циркони ба гафни нь титантай харьцуулахад химийн идэвх сул. Тэднийг зөвхөн концентрацитай азотын хүчил ба хайлуурын хүчлийн холимогт уусгадаг.

Zr+4HNO3+7HF=H3ZrF7+4NO2+4H2O

Циркони болон гафни нь мөнгөлөг цагаан өнгөтэй, хатуу муу хайлдаг (1855-2220градус) Цирконыг иодтой урвалд оруулахад цирконын иодид ZrI4 гэдэг ойролцоогоор 430градуст хялбар нэрэгддэг, шар өнгөтэй, талст бодис үүсдэг. Цирконын оксид ZrO2 маш муу хайлдаг (2700градуст) ба өндөр температурт идэвхгүй. Иттрийн оксид болон кальцийг хольж түүнийг галд тэсвэртэй материал болгон хэрэглэх ба хамгаалалтын нимгэн бүрхүүл хэлбэрээр үйлдвэрт, мөн муу хайлдаг, бат бөх шил үйлдвэрлэхэд тус тус ашигладаг. Мөн цирконыг цөмийн техникт, химийн үйлдвэрт түүнчлэн мэс заслын үед хэрэглэдэг яс бэхэлдэг ялтас, боолтыг хүртэл цирконигоор хийдэг.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Циркони – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Циркони – Викимедиа дуу дүрсний сан