Радон

Радон [ˈʁaːdɔn, мөн: ʁaˈdoːn] (радитай адил латинаар радиус „цацраг“, түүний цацраг идэвхт шинж чанараас шалтгаалан) нь цацраг идэвхт химийн элемент юм. Дэс дугаар 86, элементийн тэмдэглэгээ Rn. Үелэх системийн 8-р үндсэн бүлэг буюу 18-р IUPAC-бүлэгт байрлах ба инертийн хийнд орно.

Радон, ₈₆Rn

Радон
Дуудлага	/raˈtɔn/
Гадаад байдал	өнгөгүй хий
Жингийн тоо	[222]
Үелэх систем дэх Радон
Устөрөгч Гели Лити Берилли Бор (химийн элемент) Нүүрстөрөгч Азот Хүчилтөрөгч Фтор Неон Натри Магни Хөнгөн цагаан Цахиур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Кальци Сканди Титан Ванади Хром Манган Төмөр (химийн элемент) Кобальт Никель Зэс Цайр Галли Германи Хүнцэл Селени Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мөнгө (химийн элемент) Кадми Инди Цагаан тугалга Сурьма Теллур Иод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодим Неодим Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Цагаан алт Алт Мөнгөн ус Талли Хар тугалга Висмут Полони Астат Радон Франци Ради Актини Тори Протактини Уран Нептуни Плутони Америци Кюри Беркли Калифорни (химийн элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон Xe ↑ Rn ↓ Og астат ← радон → франци
Атомын дугаар (Z)	86
Бүлэг	18-р бүлэг (инерт хий)
Үе	6-р үе
Блок	p-блок
Электрон байгуулалт	[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p6
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 32, 18, 8
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хий
Хайлах температур	202 K ​(−71 °C, ​−96 °F)
Буцлах температур	211.5 K ​(−61.7 °C, ​−79.1 °F)
Нягт (СТД-д)	9.73 г/Л
шингэн үед (б.т.)	4.4 г/см3
Критик цэг	377 K, 6.28 МПа[1]
Хайлах энтальп	3.247 кЖ/моль
Уурших энтальп	18.10 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	5R/2 = 20.786 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к T (K) 110 121 134 152 176 211
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: (байхгүй) +2,[2] +6[2]
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 2.2
Ионжилтын энерги	1-р: 1037 кЖ/моль
Ковалент радиус	150 пм
Ван дер Ваальсийн радиус	220 пм
Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууд радон элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	ялзралаас
Талст бүтэц	​тал-төвтэй куб (ттк) (таамагласан)
Дулаан дамжуулалт	3.61X10-3  Вт/(м⋅K)
Соронзон чанар	соронзон бус
CAS дугаар	10043-92-2
Түүх
Нэрийн үүсэл	Радийн задралаар ялгардаг учраас "радийн ялгаралт"-ийг богиноссон
Нээсэн	Эрнест Резерфорд, Роберт Оуэнс (1899)
Анх ялгасан	Уильям Рамзай and Роберт Уайтлоу-Грей (1910)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү з
Гол изотопууд[3] Задрал дэлбэг байдал хагас задрал (t1/2) хэлбэр бүтээгдэхүүн 210Rn хиймэл 2.4 ц α96% 206Po β+4% 210At 211Rn хиймэл 14.6 ц β+72.6% 211At α27.4% 207Po 220Rn мөр 55.6 с α 216Po 222Rn мөр 3.8215 ө α 218Po
Ангилал: Радон үзэх · хэлэлцэх · засах | эх сурвалж

Радоны бүх изотопууд нь цацраг идэвхтэй. Хамгийн тогтвортой изотоп нь ²²²Rn бөгөөд хагас задралын хугацаа нь 3,8 хоног байдаг. Радид хагас задрал явагдсаны үр дүнд радон үүснэ. Радоны ²¹⁹Rn und ²²⁰Rn гэсэн хоёр байгалийн изотопууд байдаг ба заримдаа түүнийг нэрлэж ирсэн түүхэн хоёр, гурав дахь нэрээр нь актинон (An) эсвэл торон (Tn) хэмээн нэрлэх нь бий. Үүнээс гадна ахиад хоёр байгалийн изотопууд байдаг ба эдгээр нь төрөл бүрийн шалтгаанаар дэлхийн гадарга дээр байдаггүй байна. Энэхүү харьцангуй элбэг тохиолдог гурван изотоп нь задгай орчинтой харьцуулахад агааржуулалт муутай өрөөнд ихээр хуримтлагддаг учраас эрүүл мэндэд аюул учруулах боломжтойгоос гадна радоны хүнд муугаар нөлөөлөх нөлөөлөл нь нэлээд өндөр юм. Радоны аюулын үндсэн эх сурвалж нь радон өөрөө биш харин түүний задралын бүтээгдэхүүнүүд бөгөөд үүн дотроос альфа задралаар үүсэх полонийн изотоп нь хамгийн их хортой нөлөөтэй. Радон нь дэлхийн гадаргуу дээрх нийт цацраг идэвхт цацрагийн ихэнх хувийг эзэлдэг (жишээ нь германд нэг хүнд оногдох дундаж эффектив тунгийн хэмжээ 1,1 мЗв) бол түүний дараа хөрсний ялгарах цацраг ба агаар мандлын цацраг орно. Жишээ нь хүнсний бүтээгдэхүүнд байгалиасаа байх цацраг идэвxт бодисын хэмжээ нь жилд 0,1 мЗв орчим байна.

Түүх

Радоныг 1900 онд Фрийдрих Эрнст Дорн анх нээжээ.^[4] Дорн шинэ элементээ Ради-Эманаци (эманаци „цацралт“; „Радигаас цацрагч“) хэмээн нэрлэв. 1908 онд Уильям Рамзай, Роберт Вайтлоу Грэй нар тус хийн нягтыг тогтоохын тулд их хэмжээгээр ялган, тусгаарлан гаргаж авчээ. Шөнөөр гэрэлтэж байсан учраас тэд энэ элементээ латин хэлний nitens „гэрэлтэгч“ гэх нэрийг сонгон Нитон гэж нэрлэжээ. 1923 онд Ради-Эманаци болон Нитон гэх нэрнүүдийг Радоноор сольсон аж.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Радон – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Радон – Викимедиа дуу дүрсний сан

• Radon and radon publications at the United States Environmental Protection Agency
• Radon (UmweltWissen – Bayerisches Landesamt für Umwelt; PDF-Datei; 377 kB)