Тытан

Тытан (па-лацінску: Titanium) Ti — хімічны элемэнт IV групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 22. Атамная маса 47,867^[2]. Срабрыста-белы мэтал, падобны з выгляду на сталь. Упершыню адкрыты ў 1795 годзе Марцінам Г. Клапротам^[3]. Клапрот высьветліў, што мінэрал руціл зьяўляецца прыродным вокіслам мэтала^[4], які ён назваў у гонар тытанаў.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Тытан (неадназначнасьць).

Сканд ← Тытан → Ванад Ti ↓ Zr 22Ti Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
сьветла-шэры мэтал
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Тытан, Ti, 22
Катэгорыя элемэнту	Мэталы
Група, пэрыяд, блёк	IV, 4, p
Адносная атамная маса	47,867 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ar]3d²4s²[1]
Электронаў у абалонцы	2 8 10 2
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Мэтал
Шчыльнасьць (пры п. т.)	4,51 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	1660 °C, 3020 °F
Тэмпэратура кіпеньня	3287 °C, 5949 °F
Структура крышталічнай краты	гексаганальная структура
Электрычны супор	0,576·10-6Ω·м
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	-1, 0, +2, +3, +4
Электраадмоўнасьць	1,32 (Шкала Паўлінка)
Кавалентны радыюс	132 пм
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду 46Ti 8,25% Зьяўляецца стабільным. 47Ti 7,44% Зьяўляецца стабільным. 48Ti 73,72% Зьяўляецца стабільным. 49Ti 5,41% Зьяўляецца стабільным. 50Ti 5,18% Зьяўляецца стабільным.
п а р

Прыродныя крыніцы

Адно з самых распаўсюджаных у зямной кары рэчываў — 10-е месца сярод іншых элемэнтаў (0,57% паводле масы). Адносіцца да рассеяных элемэнтаў і не ўтварае буйных радовішчаў^[5]. Радовішчы ў Аўстраліі, Канадзе, Нарвэгіі, ЗША, Расеі, Індыі, Бразыліі, Украіне. Асноўныя прыродныя злучэньні — TiO₂ (руціл, брукіт; анатаз); FeTiO₃ (ільмяніт); FeTiO₃×nFe₃O₄ (тытанамагнетыт)^[6], CaTiO₃ (пераўскіт)^[5]. Таксама сустракаецца ў мэтэарытах^[7].

Прымяненьне

Авія-, ракета-, суднабудаўніцтва. Выраб тытанавых бялілаў — найлепшай белай фарбы. Некаторыя сплавы ўжываюцца ў хірургіі для пратэзаваньня суставаў. Сплавам на аснове TiNi уласьцівы эфэкт памяці, вырабы зь іх могуць пасьля дэфармацыі аднаўляць зыходную форму пры нагрэве. Нітрыд тытана ўяўляе сабой хімічна вельмі інэртны агнеўпорны матэрыял, які выкарыстоўваецца для вырабу цігляў, сопел для распыленьня мэталаў, устойлівых да карозіі пакрыцьцяў і да т. п.^[8]