Азот

Азот, N (па-грэцку: ázōos — «безжыцьцёвы»; па-лацінску: Nitrogenium, па-грэцку: nitron — «натуральная сода, салетра») — хімічны элемэнт V групы пэрыядычнай сыстэмы з атамным нумарам 7 і атамнай масай 14,0067. Быў упершыню выяўлены і вылучаны шатляндзкім лекарам Дэніелам Рэзэрфордам у 1772 годзе, незважаючы на тое, што Карл Вільгэльм Шээле і Гэнры Кавэндыш незалежна адзін ад аднаго таксама выявілі яго прыкладна ў той жа час. Рэзэрфорд, як правіла, лічыцца першаадкрывальнікам таму што ягоная праца была апублікаваная першай. Назва «азот» была прапанаваная францускім хімікам Антуанам Лявуазье.

C ← Азот → O N ↓ P 7N Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
газа бяз колеру
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Азот, N, 7
Катэгорыя элемэнту	Немэталы
Група, пэрыяд, блёк	15, 2, p
Адносная атамная маса	14,0067 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	2s²2p³
Электронаў у абалонцы	5
Фізычныя ўласьцівасьці
Колер	бяз колеру
Фаза	газа
Шчыльнасьць (пры п. т.)	1,165×10-3 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	63,29 K, -209,86 °C, −345,8 °F
Тэмпэратура кіпеньня	77,4 K, -195,8 °C, −320,4 °F
Крытычны пункт	126,2 K, 3,9 МПа
Структура крышталічнай краты	hexagonal close-packed
Цеплаправоднасьць	(300 K) 0,02598 Вт·м−1·K−1
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	-3,3,5
Электраадмоўнасьць	3,05
Атамны радыюс	71 пм
Кавалентны радыюс	70 пм
Радыюс Ван дэр Ваальса	154 пм
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду 13N {сын.} 9,96 хв. ${\displaystyle \beta ^{+}}$ 1,19 13C 14N 99,64 % N зьяўляецца стабільным пры 7 нэўтронах 15N 0,36 % N зьяўляецца стабільным пры 8 нэўтронах 16N {сын.} 7,13 сек. ${\displaystyle \beta ^{-},}$ ${\displaystyle \gamma }$ 4,27 6,129 16O
п а р

Азот зьяўляецца самым лёгкім чальцом групы 15 пэрыядычнай табліцы элемэнтаў і зьяўляецца адным з самых распаўсюджаных элемэнтаў у Сусьвеце. Пры стандартнай тэмпэратуры і ціску, два атамы элемэнту зьвязваюцца адзін з адным, утвараючы дыазот, то бок свадобны азот — двухатамны газ бяз колеру і паху з формулай N₂. Дыазот складае каля 78% аб’ёму атмасфэры Зямлі, што робіць яго найбольш распаўсюджаным нязьвязаным элемэнтам. Азот зьмяшчацца ва ўсіх арганізмах, у асноўным у амінакісьлях, нуклійных кісьлях (ДНК і РНК), а таксама ў малекулах адэназынатрыфасфату (АТФ). Чалавечае цела зьмяшчае каля 3% азоту паводле масы, і зьяўляецца чацьвёртым самым распаўсюджаным элемэнтам у арганізме пасьля кіслароду, вугляроду і вадароду. Азотны цыкль апісвае рух элемэнту азоту з паветра, у біясфэру і арганічныя злучэньні, а затым назад у атмасфэру.

Прыродныя крыніцы

Прамысловае значэньне з прыродных крыніцаў мае толькі атмасфэрны азот і радовішчы двух яго мінэралаў — натравая (чылійская) NaNO₃ і калевая (індыйская) KNO₃ салетры.

Выкарыстаньне

Звыш 3/4 прамысловага азоту выкарыстоўваецца для сынтэзу аміяку, які служыць зыходным рэчывам у вытворчасьці азотавага квасу, угнаеньняў, фарбаў, лекавых прэпаратаў, выбуховых рэчываў.

Свабодны газападобны азот выкарыстоўваецца і ў якасьці інэртнага асяродзьдзя пры атрыманьні сынтэтычных валокнаў, чыстых мэталаў і сплаваў.

Вадкі азот патрэбны для стварэньня нізкіх тэмпэратураў у крыягеннай тэхніцы.

У хімічнай прамысловасьці азот азот выкарыстоўваецца для абароны ад затляненьня і іншых рэакцый рэчываў. Азот уваходзіць у сумесі газаў, якія моцна ўзаемадзейнічаюць. Азот зьяўляецца добрым правадніком для адводу цяпла і дазваляе аддзяляць хімічныя злучэньні, каб паменшыць небясьпеку пажараў ці выбухаў. У харчовай прамысловасьці азот выкарыстоўваецца для захаваньня прадуктаў ад затляненьня, зьяўленьня цьвілі і насякомых. Вадкі азот выкарыстоўваецца для халоднай сушкі і ў халадзільных устаноўках. У электрычнай прамысловасьці азот выкарыстоўваецца для недапушчэньня затляненьня і іншых хімічных рэакцый, у вытворчасьці ізаляцыі кабэляў і для абароны рухавікоў. Азот знаходзіць прымяненьне ў мэталюргічнай прамысловасьці для зваркі і паяньня, у якіх ён недапушчае затляненьня, карбюрацыі і дэкарбюрацыі. Дзякуючы там, што азот мала ўступае ў хімічныя рэакцыі, ён выкарыстоўваецца ў вытворчасьці пеністых ці элястычнай гумы, плястыкаў і элястамэраў. У мэдыцыне хуткая замарозка вадкім азотам можа выкарыстоўвацца для захаваньня крыві, шпіку, тканін, бактэрый і кнуры^[1].