Цынк

Цынк^[1][2] (во́лава^[3]; лац. zincum) — сінявата-белы мэтал.

Ня варта блытаць з волавам — мяккім сінявата-шэрым мэталам.

Медзь ← Цынк → Галь Zn ↓ Cd 30Zn Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Цынк, Zn, 30
Катэгорыя элемэнту	Пераходныя мэталы
Група, пэрыяд, блёк	12, 4, d
Адносная атамная маса	65,38 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ar] 3d10 4s2
Электронаў у абалонцы	2 8 18 2
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	7,140 г·см−3
Шчыльнасьць вадкасьці пры т. пл.	6,57 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	692,68 K, 419,53 °C, 787,15 °F
Тэмпэратура кіпеньня	1180 K, 907 °C, 1665 °F
Цеплаёмістасьць	(25 °C) 25,390 Дж·моль−1·K−1
Структура крышталічнай краты	hexagonal close-packed
Магнэтызм	дыямагнетык
Электрычны супор	6,01·10-8Ω·м
Электрычны супор	(0 °C) 5,48·10-8Ω·м
Цеплаправоднасьць	(300 K) 118 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	30,2 мкм/(м·K)
Хуткасьць гуку	4210 м/с
Модуль Юнга	108 ГПа
Цьвёрдасьць Моаса	2,5
Цьвёрдасьць Брынэля	412 МПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	1, 2
Электраадмоўнасьць	1,65
Энэргіі іянізацыі	1-я: 906,4 кДж·моль−1
	2-я: 1733,3 кДж·моль−1
Кавалентны радыюс	125 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7440-66-6
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду 64Zn 48,63 >=7,0·1020 гадоў 64Zn зьяўляецца стабільным пры 34 нэўтронах 66Zn 27,90 66Zn зьяўляецца стабільным пры 36 нэўтронах 67Zn 4,10 67Zn зьяўляецца стабільным пры 37 нэўтронах 68Zn 18,75 68Zn зьяўляецца стабільным пры 38 нэўтронах 70Zn 0,62 >=2,3·1017 гадоў 70Zn зьяўляецца стабільным пры 40 нэўтронах
п а р

Хімічны элемэнт II групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 30. Хімічны знак — Zn. Уваходзіць у якасьці мікраэлемэнта ў склад вузаў. Утрыманьне цынку ў зямной кары складае 0,0078% па масе (23-е месца). Вядома больш за 70 мінэралаў цынка. Найважнейшыя зь іх: сфалерыт (цынкавая падманка) — кубічная мадыфікацыя ZnS, яго сьветлая разнастайнасьць — клеяфан, чорная — марматыт; вюрцыт — гексаганальная мадыфікацыя ZnS; сьмітсаніт ZnCO₃; каламін Zn₄(OH)₂Si₂O₇·H₂O; цынкіт ZnO; вілеміт Zn₂SiO₄; франклініт ZnFe₂O₄. Мінэралы цынка звычайна асацыююцца зь мінэраламі Pb і Cu у полімэталічных рудах^[4]. Са старажытнасьці цынкавыя руды выкарыстоўваліся для вырабу латуні (сумесь медзі з цынкам), але не ўсьведамлялася, што цынк зьяўляецца асобным элемэнтам. Латунь выкарыстоўвалася яшчэ 2500 гадоў таму, была шырока распаўсюджанай у Старажытным Рыме, дзе яе выкарыстоўвалі для вырабу манэтаў і дэкаратыўных вырабаў. Лічыцца, што цынк упершыню быў выдзелены ў 1400-я ў Індыі шляхам награваньня мінэрала ZnCO₃. У 1746 годзе цынк быў незалежна выдзелены нямецкім навукоўцам Андрэасам Марграфам (Andreas Marggraf) шляхам награваньня мінэрала ZnCO₃ з крэйдай. Сёньня асноўным шляхам атрыманьня цынку зьяўляецца электроліз воднага рашчыну сульфату цынка (ZnSO₄). Слова "цынк" паходзіць ад нямецкага "zink", што значыць "цына". Чаму элемэнт быў так названы, невядома.

Прыродныя крыніцы

Найбуйнейшыя радовішчы цынкавых руд — у КНР, Аўстраліі, Пэру, Расеі, Бэльгіі, Швэцыі. Таксама цынк здабываецца ў Алясцы, Тэнэсі, Мізуры ды іншых штатах ЗША^[5]. Адным з найбуйнейшых пастаўшчыкоў цынкавых руд зьяўляецца Канада. Кошт цынку ў студзені 2002 году складаў каля 90 даляраў ЗША за кг. Мэталічны цынк чысьцінёй 99,9999% каштуе каля 5 даляраў ЗША за грам.

Прымяненьне

Прыкладна траціна цынку выкарыстоўваецца для абароны сталі ад карозіі (цынкаваньня ці гальванізацыі). Выраб сплаваў (зь медзьдзю — латунь, з алюмінам, медзьдзю і магніем — тыпаграфскія сплавы), пакрыцьцё стартавых канструкцыяў для запуску ракет, мэдычныя і касмэтычныя прэпараты. Латунь, напэўна, самы вядомы сплаў цынка. Ён утрымлівае ад 55% да 95% медзі. Латунь шырока ўжываецца сёньня для вырабу музычных інструмантаў, мэтызаў і іншых вырабаў, якія павінны быць устойлівымі да карозіі. З цынку часам вырабляюць цьвікі. Мэталічны цынк таксама выкарыстоўваецца для вырабу батарэек і пакрыцьця даху. Ужываецца для вырабу грабніц (напрыклад, грабніцы Соф’і Слуцкай).

У харчаваньні

Сутачная патрэба дарослага чалавека ў цынку складае 0,2 міліграм/кіляграм масы цела, а падлетка — 0,3 мг на 1 кг масы цела. Нястачу ў харчаваньні дапамагаюць пераадолець пшанічныя крупы, буракі, цыбуля, зяленіва, мяса (ялавічына і птушка), курыныя яйкі^[6].

Від ежы	Зьмяшчэньне цынку (мг/кг)
Вустрыцы	270
Высеўкі, прарослае зерне пшаніцы	130—202
Грыбы	75—140
Рыба, ялавічная печань	30—85
Пшанічная мука, сачавіцы, сушаныя дрожджы	20—50

Таксама ў 100 грамах наступных відаў ежы зьмяшчалася наступная доля дзённай нормы цынку: гарбузовае насеньне — 69 %, кунжут — 63 %, какава — 45 %, кэш'ю — 37 % і белая фасоля — 22 %^[7].