Вадарод

Вадаро́д таксама во́днік, вадатво́р^[2] — хімічны элемэнт з парадкавым нумарам 1, скарочаны сымбаль элемэнту — H (ад лацінскага hydrogenium «утваральнік вады»; ад старажытнагрэцкага ύδρω «вада» і γίγνομαι «станавіцца», «узьнікаць», «утварацца»). У пэрыядычнай сыстэме элемэнтаў вадарод займае месца ў першым пэрыядзе першай групы і стаіць такім чынам на першым месцы. Пры пакаёвай тэмпэратуры і атмасфэрным ціску вадарод — газ без колеру і паху. Упершыню выдзелены ў 1766 годзе Гэнры Кавэндышам, хоць яшчэ ў 1671 назіраўся Робэртам Бойлем^[3]. Назву элемэнту даў Антуан Лявуазье.

Вадарод → Гель H ↓ Li 1H Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
газ бяз колеру Схематычная выява атаму вадароду
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Вадарод, H, 1
Катэгорыя элемэнту	Немэталы
Група, пэрыяд, блёк	1 (IA), 1, s
Адносная атамная маса	1,00794 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	1s1
Электронаў у абалонцы	1
Фізычныя ўласьцівасьці
Колер	бяз колеру
Фаза	Газ
Шчыльнасьць (пры п. т.)	8,988×10-5 г·см−3
Шчыльнасьць вадкасьці пры т. пл.	каля 0,088 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	14,01 K, -259,14 °C, -434,45 °F
Тэмпэратура кіпеньня	20,28 K, -252,87 °C, -423,17 °F
Крытычны пункт	33,24 K, 1,297 МПа
Удзельная цеплыня плаўленьня	0,117 кДж·моль−1
Удзельная цеплыня плаўленьня	(атамная) 0,558 кДж·моль−1
Удзельная цеплыня выпарваньня	0,891 кДж·моль−1
Цеплаёмістасьць	(25 °C) 28,83 Дж·моль−1·K−1
Насычаная пара
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T/K 6,8 7,9 9,4
Структура крышталічнай краты	hexagonal close-packed
Магнэтызм	diamagnetic
Цеплаправоднасьць	(300 K) 0,1805[1]-0,1815 Вт·м−1·K−1
Хуткасьць гуку	1261 м/с пры 298,15 K - 1314 м/с
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	+1, 0, -1
Электраадмоўнасьць	2,1 (Шкала Паўлінка)
Энэргіі іянізацыі	1-я: 1312 кДж·моль−1
Атамны радыюс (разл.)	25 (53) пм
Кавалентны радыюс	37 пм
Радыюс Ван дэр Ваальса	120 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	1333-74-0
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы вадароду
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду 1H 99,9885% H зьяўляецца стабільным пры 0 нэўтронаў 2H 0,0115% H зьяўляецца стабільным пры 1 нэўтроне 3H 10-15 % 12,32 г β- 0,019 ³He 4H {сын.} 9,93696×10-23 с n 2,910 3H 5H {сын.} 8,01930×10-23 с 2n k.A. 4H 6H {сын.} 3,26500×10-22 с n k.A. ³H 7H {сын.} 29×10-23 г 2n (?) k.A. k.A.
п а р

Вадарод
Агульная інфармацыя
Судачыненьні масы ў абалонцы Зямлі	0,15[1]-0,88%
Фізычныя зьвесткі
Хімічная структура пры нармальных умовах	Дыгідраген H2
Малярны аб'ём	22,42 · 10-3 м³/(моль H2)
Магнетычная сусцэптыбілітычнасьць	9,9 · 10-9
Энтальфія рэакцыі (H2 + ½ O2 -> H2O)	285.9 кДж/(моль H2)
Газавы ціск	209 kПа пры 23 K (p-Вадарод)
Удзельная цеплаёмістасьць	14304 Дж/(кг · K)
Шчыльнасьць энэргіі на м³	10,7 МДж/м³
Шчыльнасьць энэргіі на кг	120 МДж/кг
індэкс пераламленьня	1.000132 (газ) 1.12 (вадкасьць)
Хімічныя якасьці
Аксыды (Алькалічнасьць)	H2O (амфатэрны)
Нармальны патэнцыял	0 В (H+ + e- → H)
NMR-якасьці
1H ²H ³H Сьпін ядра 1/2 1 1/2 гама / рад/ Т 2,675 · 108 4,106 · 107 2,853 · 108 Адчувальнасьць 1 0,00965 1,21 Лармафрэквентнасьць пры B = 4,7 Т 200 МГц 30,7 МГц 213 МГц
Па магчымасьці выкарыстоўваецца агульнапрынятая міжнародная сыстэма адзінак СІ. Пры адсутнасьці іншых заўваг маюць сілу стандартныя ўмовы.

Вадарод зьяўляецца самым лёгкім і самым распаўсюджаным хімічным элемэнтам Сусьвету (каля 90% паводле масы), Сонца, але не Зямлі (усяго 0,14% паводле масы). Багата вадароду ўваходзіць у склад вады акіянаў, ледавікоў, рэк, азёраў і атмасфэры. Зьяўляецца крыніцай энэргіі для зорак, якія «спальваюць» вадарод з выдзяленьнем вялікай колькасьці энэргіі. Вадкі вадарод пры зьмешваньні з вадкім тленам — добрае ракетнае паліва. Вадарод уваходзіць у склад вады і большасьці арганічных злучэньняў. Усе тканіны жывёл, расьлін, а таксама нафта ўтрымліваюць вадарод. Вадарод мае важнае значэньне для прамысловасьці. Ён разам з азотам пры працяканьні працэсу Габэра (Haber process) утварае аміяк, які выкарыстоўваецца ў якасьці ўгнаеньня. Таксама вадарод уваходзіць у склад цыклагексану ды мэтанолу, якія неабходныя для вырабу плястмас і лекаў. З-за сваёй лёгкасьці вадарод раней выкарыстоўваўся для напаўненьня дырыжабляў, але ён выклікаў пажары і быў заменены на гель. Вадарод — адзін з кандыдатаў на статус экалягічнага паліва будучыні, бо ён атрымліваецца з вады і ператвараецца ў ваду пры атляняньні. Часта сьцьвярджаецца, што больш за ўсё хімічных злучэньняў утварае вуглярод, але вадарод уваходзіць амаль ва ўсе злучэньні вугляроду і ўступае ў хімічныя рэакцыі з большасьцю хімічных элемэнтаў (за выключэньнем некаторых інэртных газаў). Магчыма, што больш за ўсё злучэньняў утварае менавіта вадарод. У цьвёрдым стане мае гексаганальную структуру.

Hydrogen Spectrum Test

Cамы лёгкі ізатоп вадароду «прот» (¹H) складаецца ўсяго з аднаго пратона. Газ з дэўтэру (²H₂, часта пішацца D₂), цяжкага ізатопу вадароду, быў вынайдзены ў 1931 амэрыканскім хімікам Гэральдам Урэй (Harold Urey). Дэўтэр зьяўляецца складнікам цяжкай вады. Яшчэ цяжэйшы ізатоп вадароду трыт (³H ці T) радыяактыўны і зазнае β^- распад з ператварэньнем у гель ³He. Асобныя імёны для ізатопаў вадароду тлумачацца істотнымі адрозьненьнямі ў іхніх уласьцівасьцях.