Иттри

Иттри (Латин: Yttrium) нь Y гэж тэмдэглэгддэг, 39 гэсэн атомын дугаар бүхий химийн элемент юм. Мөнгөлөг-металлаг шилжих металл болох тус элемент нь химийн шинж чанарынхаа хувьд лантанидуудтай төстэй бөгөөд "газрын ховор элементүүдийн" нэгд тооцогддог^[8]. Иттри нь бараг бүх тохиолдолд газрын ховор эрдэс дэх лантанидуудтай хослосон хэлбэрээр олддог бөгөөд чөлөөт элемент хэлбэрээр байгальд тохиолдохгүй. Түүний цорын ганц тогтвортой изотопи болох ⁸⁹Y нь мөн байгальд орших цорын ганц изотопи юм.

Иттри, ₃₉Y

Иттри
Дуудлага	/itʰri/
Гадаад байдал	мөнгөлөг цагаан
Стандарт атомын жин Ar°(Y)
	88.905838±0.000002[1] 88.906±0.001 (товчлогдсон)[2]
Үелэх систем дэх Иттри
Устөрөгч Гели Лити Берилли Бор (химийн элемент) Нүүрстөрөгч Азот Хүчилтөрөгч Фтор Неон Натри Магни Хөнгөн цагаан Цахиур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Кальци Сканди Титан Ванади Хром Манган Төмөр (химийн элемент) Кобальт Никель Зэс Цайр Галли Германи Хүнцэл Селени Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мөнгө (химийн элемент) Кадми Инди Цагаан тугалга Сурьма Теллур Иод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодим Неодим Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Цагаан алт Алт Мөнгөн ус Талли Хар тугалга Висмут Полони Астат Радон Франци Ради Актини Тори Протактини Уран Нептуни Плутони Америци Кюри Беркли Калифорни (химийн элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон Sc ↑ Y ↓ Lu стронци ← иттри → циркони
Атомын дугаар (Z)	39
Бүлэг	3-р бүлэг
Үе	5-р үе
Блок	d-блок
Электрон байгуулалт	[Kr] 4d1 5s2
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 9, 2
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	1799 K ​(1526 °C, ​2779 °F)
Буцлах температур	3203 K ​(2930 °C, ​5306 °F)
Нягт (20° C)	4.469 г/см3[3]
шингэн үед (х.т.)	4.24 г/см3
Хайлах энтальп	11.42 кЖ/моль
Уурших энтальп	363 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	26.53 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к T (K) 1883 2075 (2320) (2627) (3036) (3607)
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: +3 0,[4] +1,? +2[5]
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.22
Ионжилтын энерги	1-р: 600 кЖ/моль 2-р: 1180 кЖ/моль 3-р: 1980 кЖ/моль
Атомын радиус	эмпирик: 180 пм
Ковалент радиус	190±7 пм
Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууд иттри элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	​гексагонал нягт бүтэцтэй (гнб) (hP2)
Торны тогтмолууд	a = 364.83 пм c = 573.17 пм (20 °C)[3]
Дулааны тэлэлт	11.21×10−6/K (20 °C)[3][a]
Дулаан дамжуулалт	17.2 Вт/(м⋅K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	α, поли: 596 nΩ⋅м (ө.т.)
Соронзон чанар	парасоронзон[6]
Моляр соронзон мэдрэмж	+2.15×10−6 см3/моль (2928 K)[7]
Юнгийн модуль	63.5 ГПа
Хөдөлгөх модуль	25.6 ГПа
Эзлэхүүний модуль	41.2 ГПа
Дууны хурд нимгэн саваа	3300 м/с (20 °C)
Пуассоны коэффициент	0.243
Бринеллийн хатуулаг	200–589 МПа
CAS дугаар	7440-65-5
Түүх
Нэрийн үүсэл	Иттербю (Швед) болон эрдэс иттербитийн (гадолинит) нэрээр
Нээсэн	Юхан Гадолин (1794)
Анх ялгасан	Фридрих Вёлер (1838)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү з
Гол изотопууд Задрал дэлбэг байдал хагас задрал (t1/2) хэлбэр бүтээгдэхүүн 87Y хиймэл 79.8 ц ε 87Sr 88Y хиймэл 106.63 ө ε 88Sr 89Y 100% тогтвортой 90Y хиймэл 64.05 ц β− 90Zr 91Y хиймэл 58.51 ө β− 91Zr
Ангилал: Иттри үзэх · хэлэлцэх · засах | эх сурвалж

1787 онд Карл Аксель Аррхениус Шведийн Иттербигийн ойролцоо шинэ эрдэс олж, түүнийгээ уг тосгоны нэрээр иттербит хэмээн нэрлэжээ. Ёхан Гадолин 1789 онд Аррхениусын олсон дээжээс иттрийн хүчлийг нээн илрүүлсэн^[9] бөгөөд Андерс Густаф Экеберг шинэ нээгдсэн хүчлийг иттриа гэж нэрлэжээ. Харин иттри элементийг 1828 онд Фридрих Вёлер ялган авч чадсан байна^[10].

Зурагтын катодын туяат хоолой (CRT) дэлгэц болон шингэн кристал дэлгэцний улаан өнгийг гаргадаг люминофорыг хийхэд ашиглах нь иттрийн хамгийн чухал хэрэглээ юм^[11]. Түүнчлэн электрод, электролит, электрон шүүлтүүр, лазер болон хэт дамжуулагчдыг үйлдвэрлэхэд ашиглагдахаас гадна төрөл бүрийн анагаах ухааны хэрэглээ, мөн янз бүрийн материалын шинж чанарыг тодруулахад хэрэглэдэг. Иттрийн биологийн үүрэг мэдэгдээгүй байгаа бөгөөд иттрийн нэгдэлд өртөх нь хүнд уушигны өвчлөл үүсгэнэ^[12].

Номзүй

• Daane, A. H. (1968). "Yttrium". In Hampel, Clifford A. (ed.). The Encyclopedia of the Chemical Elements. New York: Reinhold Book Corporation. х. 810–821. LCCN 68-29938.
• Emsley, John (2001). "Yttrium". Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements. Oxford, England, UK: Oxford University Press. х. 495–498. ISBN 0-19-850340-7.
• Gadolin, Johan (1794). "Undersökning af en svart tung Stenart ifrån Ytterby Stenbrott i Roslagen". Kongl. Vetenskaps Academiens Nya Handlingar. 15: 137–155.
• Greenwood, N. N. (1997). Chemistry of the Elements (2nd хэвлэл). Oxford: Butterworth-Heinemann. ISBN 0-7506-3365-4. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Stwertka, Albert (1998). "Yttrium". Guide to the Elements (Revised хэвлэл). Oxford University Press. х. 115–116. ISBN 0-19-508083-1.
• van der Krogt, Peter (2005-05-05). "39 Yttrium". Elementymology & Elements Multidict. Татаж авсан: 2008-08-06.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Иттри – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Иттри – Викимедиа дуу дүрсний сан