Цына

Цы́на^[4][5][6] (цын, волава^[7]; лац. stannum) — серабрыста-белы мэтал.

Ня варта блытаць з волавам — мяккім сінявата-шэрым мэталам.

Інд ← Цына → Антымон Ge ↑ Sn ↓ Pb 50Sn Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
срэбна-белы, мяккі мэтал
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Цына, Sn, 50
Катэгорыя элемэнту	Мэталы
Група, пэрыяд, блёк	IV (14), 5, p
Адносная атамная маса	118,710 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Kr] 4d10 5s2 5p2
Электронаў у абалонцы	2, 8, 18, 18, 4
Фізычныя ўласьцівасьці
Колер	срэбны, шэры
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	7,310[1] г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	231,93[1] °C
Тэмпэратура кіпеньня	2270[2] °C
Уласьцівасьці атама
Атамны радыюс	172[3] пм
п а р

Хімічны элемэнт IV (14) групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 50. Хімічны знак — Sn. Цына паказвае хімічнае падабенства з абодвума суседнімі элемэнтамі ў групе пэрыядычнай табліцы, германам і волавам, і мае дзвьве магчымыя ступені затляненьня. Цына мае 10 стабільных ізатопаў — найбольшую колькасьць стабільных ізатопаў з усіх элемэнтаў пэрыядычнай табліцы. Цыну атрымліваюць галоўным чынам зь мінэральнага касытэрыту, дзе яна маецца ў выглядзе дыаксыду цыны (SnO₂). Цыная вядомая са старажытнасьці і выкарыстоўвалася ў складзе бронзы ад 3 тысячагодзьдзя да н. э.^[8] Цына існуе ў двух алятропных мадыфікацыях. Структура крышталічнай краты ў белай (β)-мадыфікацыі тэтраганальная.

Прыродныя крыніцы

Паводле розных крыніц цына зьяўляецца 49-м або 50-м^[9] самым распаўсюджаным элемэнтам (4,0×10^-7 % паводле масы ў сусьвеце^[10]). Па распаўсюджанасьці ў зямной кары займае 47-е месца і складае 2,2×10^-4 %^[3]. У самародным стане практычна не сустракаецца, знаходзяць цыну пераважна ў выглядзе мінэралаў касытэрыта (SnO₂) і станіна (Cu₂FeSnS₄). Галоўныя пастаўшчыкі цыны на сусьветны рынак — Балівія, Інданэзія, Малайзія, Расея, Казахстан, Нігерыя.

Прымяненьне

Каля паловы ўсёй здабыванай цыны ідзе на выраб белай бляхі (ліставое жалеза, пакрытае цынаю), зь якой вырабляюць кансэрвавыя банкі. Чыстую цыну прымяняюць у электрычных кандэнсатарах.

Існуюць шматлікія сплавы цыны: зь медзьдзю — бронза, зь бісмутам, кадмам — шматлікія прыпоі, з медзьдзю і антымонам — бабіты (сплавы для падшыпнікаў).