Шывамăш

Шывамăш (вырăсла водород) — хими элеменчĕсен периодикăллă системинчи пĕрремĕш тата чи çăмăл элемент. Çутçанталăкра анлă сарăлнă. Молекули икĕ атомран тăрать: Н₂. Атомĕнче пĕр протон. ¹H изотопăн палăрăмĕсемпе усă курса, ЯМР-спектроскопи меслечĕпе, органикăллă япалалăхсен анализĕсене ирттереççĕ.

Hydrogen Spectrum Test

Элементсен периодла тытăмĕ H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕлле металсем	Сĕлтĕлле-çĕрле металсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Металлоидсем	Инертлă газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

Шывамăш / Hydrogenium (H)
Атом номерĕ	1
Ансат япалалăхăн курăмĕ	тĕссĕр, тутăсăр тата шăршсăр газ
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	1,00794 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	79 пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	1311,3 кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	1s1
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	32 пм
Ион радиусĕ	54 (−1 e) пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	2,20
Электрод потенциалĕ
Оксидлав капашĕсем	1, −1
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	0,0000899 (при 273K (0 °C)) г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	14,235[1] Дж/(K·моль)
Ăшăяраслăх	0,1815 Вт/(м·K)
Шăрану температури	14,01 K
Шăраннин пайлавла ăшши	0,117 кДж/моль
Вĕрев температури	20,28 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	0,904 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	14,1 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	гексагоналлă
Решетке периочĕ	a=3,780 c=6,167 Å
c/a танлашăнни	1,631
Дебай температури	110 K

Шывамашĕн хăшпĕр изотопĕсен пайăр ячĕсем пур: ¹H — протий (Н), ²H — дейтери (D) тата ³H — трити (T).

H	1
1,00794
1s1
Водород

Истори

Шывамăш атăмĕн схеми

Палăртăвĕ пулса тăни

Хими пахалăхĕсем

Металмаррисемпе хутшăнни

Чĕртсе ярсан е платинă катализаторĕ çӳмĕнче йӳçамăшпе пĕрлешĕнет.

O₂ + 2H₂ → 2H₂O, реакцийĕ сирпĕнӳпе иртет.

Шывамăшĕн иккĕ капĕпе йӳçлĕамăшĕн пĕр капĕ пĕрлешнине кĕмсĕртӳ газĕ теççĕ.

Ăшăтнă чухне шывамăш каялла таврăнмалла кӳкĕртпе хутшăнни:

S + H₂ ⇄ H₂S

Азотпа — ăшăтнă чух, çӳллĕ пусăмлă катализатор (тимĕр) пулăшнипе:

N₂ + 3H₂ → 2NH₃

Галогенсемпе галогеншывамăшсене туса хурать:

F₂ + H₂ → 2HF, реакцийĕ сирпĕнӳпе тĕттĕмре пур температурăра та пулса иртет,

Cl₂ + H₂ → 2HCl, реакцийĕ сирпĕнӳпе, çутă çĕртре кăна, пулса иртет.

Хăрăмпа вĕри ăшăтнă чухне хутшăнать:

C + 2H₂ → CH₄

Сĕлтĕ тата сĕлтĕ çĕр металлĕсемпе хутшăнни

Шывамăш хастар металлсемпе хутшăнса гидридсем туса хурать:

Na + H₂ → 2NaH

Ca + H₂ → CaH₂

Гидридсем — тăвар евĕр, хытă япала, çăмăллăн шывра уйрăлса ирĕлеççĕ:

CaH₂ + 2H₂O → Ca(OH)₂ + 2H₂ ↑

Металсен оксичĕсемпе (яланах тенĕ пекех, d-элеменчĕсемпе) хутшăнни

Оксидсем металлсене таран чĕрĕлеççĕ:

CuO + H₂ → Cu + H₂O

Fe₂O₃ + 3H₂ → 2Fe + 3H₂O

WO₃ + 3H₂ → W + 3H₂O

Усă курмалли

• Шывамăш энергетики

Атомлă шывамăшĕпе Атом-шывамăшне пĕçерсе çыпăçтарни чухне усă кураççĕ. Водорда вакуумра пысăк ток парсан нейтронсем çуралаççĕ.

Изотопĕсем

Тĕп статья: Водород изотопĕсем