Иод

Иод, йод (çĕнĕлат. iodum ав.гр. ἰοειδής, iodes — хĕрлĕ-кăвак) — Элементсен периодикăллă системин 53-мĕш элеменчĕ.

Элементсен периодла тытăмĕ H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕлле металсем	Сĕлтĕлле-çĕрле металсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Металлоидсем	Инертлă газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

Иод / Iodum (I)
Атом номерĕ	53
Ансат япалалăхăн курăмĕ
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	126,90447 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	n/a пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	1 008,3 (10,45) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[Kr] 4d10 5s2 5p5
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	133 пм
Ион радиусĕ	(+7e) 50 (-1e) 220 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	2,66
Электрод потенциалĕ	0
Оксидлав капашĕсем	7, 5, 3, 1, -1
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	4,93 г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	54,44[1] Дж/(K·моль)
Ăшăяраслăх	(0,45) Вт/(м·K)
Шăрану температури	386,7 K
Шăраннин пайлавла ăшши	15,52 (I-I) кДж/моль
Вĕрев температури	457,5 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	41,95 (I-I) кДж/моль
Моль калăпăшĕ	25,7 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	орторомбла
Решетке периочĕ	7,720 Å
c/a танлашăнни	n/a
Дебай температури	n/a K

I	53
126,90447
5s25p5
Иод

Медицинăра, биологире çак япалана ахаль йод (тĕслĕх: «йод шывĕн шĕвекĕ») теççĕ, Менделеев таблицинче тата хими литературинче иод палăртупа усă кураççĕ.

Истори

J симвăла I çине анчахрах, XX ĕмĕрĕн 50-мĕш çулĕсенче , куçарнă.

Çутçанталăкра тупăнни

Çутçанталăкра ирĕклĕн те тĕл пулать, минерал, анчах та тупни сайра пулать, —Везувийĕн, Вулкано (Итали) термăллă çăлкуçсенче, тĕслĕхрен. Çуçăнталăкри иодидсен янтă пуррисем 15 млн тоннă, вĕсенчен 99 % Чилипе Японире. Халĕ çак çĕршывсенче питĕ иода нумай тупăçлаççĕ, тĕслĕхрен, чили Atacama Minerals компани çул тăршшипе 720 тоннă иода кăларать.

Физика пахалăхĕсем

Пăсĕ хĕрлĕ-кăвак тĕсĕллĕ.

Изотопĕсем

Тĕп статья: иод изотопĕсем

Чи пĕлтерĕшлисем ¹²⁵I тата ¹³¹I. Вĕсем атом бомби сирпĕтсен тата атомла реактор ĕçленĕ чухне нумай пулаççĕ. Тата куизотопсене медицинăра анлă усă кураççĕ.

Хими пахалăхĕсем

Аккумуляторсене хатĕрлени

Лити-иод электромобиль аккумуляторĕнче пурлă авăрланă электродра (йӳçтерекен) иода ĕçе кĕртеççĕ.

Лазерлă термотĕшĕллĕ синтез

Хăш иод-органика хутăшĕсене иодăн пăлханчăк атăмĕсемçинче ĕçлекен çав тери хăват газ лазерĕсенче усă кураççĕ.

Радиоэлектронла промăçлăх

Юлашки çулсенче иода шĕвек кристаллă дисплейсене тунă чух чылай ĕçе кĕртеççĕ.

Иодпа усă курни

2005 çулта тĕнчере 25,5 пин тоннă усă курнă.