Хром

Хром — хими элеменчĕсен таблицин 24-мĕш элеменчĕ, атăм йывăрăшĕ 51,996, синкер-хурçă тĕслĕ металл.

Элементсен периодла тытăмĕ H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕлле металсем	Сĕлтĕлле-çĕрле металсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Металлоидсем	Инертлă газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

Хром

Хром / Chromium (Cr)
Атом номерĕ	24
Ансат япалалăхăн курăмĕ	200px кăвакрах шурă тĕслĕ хытă метал
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	51,9961 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	130 пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	652,4 (6,76) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[Ar] 3d5 4s1
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	118 пм
Ион радиусĕ	(+6e)52 (+3e)63 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	1,66
Электрод потенциалĕ	-0.74
Оксидлав капашĕсем	6, 3, 2, 0
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	7,18 г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	23,3[1] Дж/(K·моль)
Ăшăяраслăх	93,9 Вт/(м·K)
Шăрану температури	2130 K
Шăраннин пайлавла ăшши	21 кДж/моль
Вĕрев температури	2945 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	342 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	7,23 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	кубла калăпăшĕпе центрăрланă
Решетке периочĕ	2,885 Å
c/a танлашăнни	—
Дебай температури	460 K

Cr	24
51,9961
[Ar]3d54s1
Хром

Кун-çулĕ

1766 çулта Екатеринбург çывăхĕнче минерал тупнă, ăна «çĕпер хĕрлĕ тăхланĕ» ят панă, PbCrO₄. Хальхи ячĕ — крокоит. 1797 çулта франци химикĕ Л. Н. Воклен унтан çĕнĕ йывăр шăранакан металла (Воклен ун чухне хром карбидне кăларнă пулмалла) уйăрса кăларнă пулнă.

Этимологи

Элеменчĕ ятне грек χρῶμα — тĕс, сăрă палăртусенчен илнĕ пулас — хăйĕн сыпăнăвĕсем тĕрлĕ сăрлă пулнирен.

Физикăпа хими пахалăхĕсем

Ирĕклĕхре — çутă кăвак металл кубăллă калăпăш-тĕпĕленнĕ чĕнтĕрлĕ, а = 0,28845 нм. 39 °C температуринче парамагнитлă тăрăмрен антиферромагнитлă (Неель пăнчи) тăрăма куçать.

Сывлăшра тăнăç. 300 °C чух амфотерлă пахалăхсемлĕ симĕс тĕслĕ хром (III) оксидне Cr₂O₃ хăварса çунать.

Cr₂O₃ селтĕсемпе шăрантарса хромитсем тăваççĕ:

Cr₂O₃ + 2NaOH → 2NaCrO₂ + H₂O.

Хĕртмен хром(III) оксичĕ çăмăллăн сĕлтĕллĕ тата кислоталлă шĕвексенче арканать:

Cr₂O₃ + 6НСl → 2CrСl₃ + 3Н₂О.

Изотопĕсем

Тĕп статья: Хром изотопĕсем

Тупăçĕ

РФ хромăн тĕп çĕруправĕсем Уралта (Донские тата Сарановское).

Туса кăларни

Хром çутçанталăкра ытларах хромлă тимĕрлĕх пек тĕл пулать Fe(CrO₂)₂ (тимĕр хромичĕ). Ăна феррохромран электрокăмакасенче кокспа çĕнетсе тăваççĕ:

FeO•Cr₂O₃ + 4C → Fe + 2Cr + 4CO↑

Феррохрома легированных хурçă тунă чух усă кураççĕ.

Тап-таса хром тăвас тесе, çакăн пек хутăштарса япаласене çыхăнтараççĕ:

1) тимĕр хромитне натри карбоначĕпе хутăштарса сывлăшра шăрантараççĕ (кальциленнĕ сода):

4Fe(CrO₂)₂ + 8Na₂CO₃ + 7O₂ → 8Na₂CrO₄ + 2Fe₂O₃ + 8CO₂↑

2) натри хроматне (шывра) ирĕлтереççĕ те ăна йӳçĕелĕ тимĕртен уйăраççĕ;

3) йӳçĕклесе тата хытаркаласа (кристаллизацилесе)хромата дихромата куçараççĕ;

4) таса хром оксидне дихромата кăмракпа çĕнелетсе тăваççĕ:

Na₂Cr₂O₇ + 2C → Cr₂O₃ + Na₂CO₃ + CO↑

• ултă валентлă хрома виç валентлине çитиччен шĕвеке куçарса çĕнетесси;

• водородăн ионĕсем хĕлхемленсе газ евĕр водорода тухни;

• ултă валентлă хромлă ионсем хĕлхемленсе металлă хрома тухни;

Cr₂O₇²⁻ + 14Н⁺ + 12е⁻ = 2Сr + 7H₂O

5) алюминотерми меслечĕпе металлă хром туса кăлараççĕ:

Cr₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Cr + 130 ккал

6) электролиз меслечĕпе электролитикăллă хрома хром ангидричĕнчен кӳкĕрт йӳçĕкĕллĕ шывра туса кăлараççĕ. Çакăн чух катодсем çинче 3 ĕç пулăмĕсем иртеççĕ:

Усă курни

Çавăн пекех пăхăр

• Хромтау