Хассий

Хасси (лат. Hassium), Hs, — 108-мĕш хими элеменчĕ

Хасси/Hassium (Hs)
Атом номерĕ	108
Ансат япалалăхăн курăмĕ
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	[269] а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	[Rn]5f146d67s2 кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	пм
Ион радиусĕ	пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)
Электрод потенциалĕ
Оксидлав капашĕсем
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	Дж/(K·моль)
Ăшăяраслăх	Вт/(м·K)
Шăрану температури	K
Шăраннин пайлавла ăшши	кДж/моль
Вĕрев температури	K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	кДж/моль
Моль калăпăшĕ	см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ
Решетке периочĕ	n/a Å
c/a танлашăнни
Дебай температури	{{{24}}} K

Элементсен периодла тытăмĕ H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕлле металсем	Сĕлтĕлле-çĕрле металсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Металлоидсем	Инертлă газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

Hs	108
[269]
[Rn]5f146d67s2
Хасси

Истори

108-мĕш элемента тупни çинчен 1970-мĕш çулăн пуçламăшĕнче пĕлтернĕ. В. В. Чердынцев ертсе пыракан экспедици Челекен çурутравĕ патĕнчи молибденит минералĕ çинчи трексене тĕпчесе çутçанталакра 108-мĕш элементăн 267-мĕш изотопне тупнă тесе хăюллăн пĕлтернĕ. Ун çинчен Наука и жизнь» (02/1970), «Атомная энергия» (11/1970,^[1]) журналсенче пичетленĕ. 1970-мĕш çулхи çу уйăхĕнче ку хупара В.И.Вернадски ячĕллĕ геохимии тата П.Л.Капица ячĕллĕ физика проблемисен нститутĕнчесенче сӳтсе явнă. Каярах шанчăклăхне çирĕплетмен тесе элемента тупнине туннă ^[2],^[3],^[4]. 1984-мĕш çулта Дармштадри йывăр ионсене тĕпчекен центăрта (ним. Gesellschaft für Schwerionenforschung, GSI) UNILAC хăвăртлатакан çинче (²⁰⁸Pb) хура тăхлана ⁵⁸Fe) ионсемпе персе 3 ²⁶⁵Hs тĕшне синтезланă. Вĕсене α-арканун сăнчăрне тишкерсе шанчăклăн уйăрнă^[5].

Вĕсене пăхăнмасăр, çав вăхăтрах Дубнари ОИЯИ институтĕнче çак реакцинех тишкернĕ. Унта ²⁵³Es 3 α-аркануне сăнаса ²⁶⁵Hs синтезланă тесе шутланă. ^[6]. Дубнари меслет ²⁶⁵Hs тĕшшин аркануне сăнама пултарайман пирки ИЮПАКăн ĕс ушкăнĕ 1993-мĕш çулта 108-мĕш элемента уçнинче Дармштадт ушкăнĕн тӳпи тĕп вырăн йышăннине палăртнă. ^[7].

Ячĕ

Малтанах, «элемента çутçанталăкра тупсан», ăна сергени (sergenium, Sg) ят панă (ку вăхăтра сиборги ят пулман) ят панă - Аслă пурçăн çулĕ çинчи Серика хула ятĕнчен. Анчах элемента тупнине çирĕплетеймен пирки ку ята урăх аса илмен. Элемента синтезлани ăнăçлă пулнă хыççăн ăна оттогани (ottohahnium, Oh) ят парасшăн пулнă. (Отто Ган — атомсем арканнине уçакан ăсчахсенчен пĕри).

1994-мĕш çулта ИЮПАК хушаматпа кăна элемент ятне парас йăлапа гани (hahnium, Hn)^[8] ят сĕннĕ. Анчах 1997-мĕш çулта хăйĕн сĕнÿне пăрахаçласа хасси^[9] в честь немецкой земли Гессен (Hassia — латинское название средневекового княжества Гессен, центром которого был Дармштадт)^[10] ят çирĕплетнĕ.. Hassia- латинла ĕлĕххи нимĕçсен Гессен кнеçлĕхĕн ячĕ.

Изотопĕсем

Тĕп статья: Хасси изотопĕсем

Изотоп	Масса	Çурма аркану тапхăрĕ[11]	Аркану меслечĕ
264Hs	264	≈0,8 мç	α-аркану 260Sg таран; спонталлă пайлану
265Hs	265	2,0+0,3−0,2 мç	α-аркану 261Sg таран
266Hs	266	2,3+1,3−0,6 мç	α-аркану 262Sg таран
267Hs	267	52+13−8 мс	α-аркану 263Sg таран
269Hs	269	9,7+9,7−3,3 ç	α-аркану 265Sg таран
270Hs	270	3,6+0,8−1,4 ç[11]; ≈22 с[12]	α-аркану 266Sg таран
275Hs	275	0,15+0,27−0,06 ç	α-аркану 271Sg таран