Турызм у Беларусі

Туры́зм у Белару́сі (падарожніцтва па Беларусі; франц. tour — прагулка) — падарожжы ў вольны час па Беларусі ў якасьці адпачынку.

У Беларусі ладзілі 11 відаў падарожніцтва: 1) этнаграфічнае, 2) вясковае, 3) экалягічнае, 4) паломніцкае, 5) вайскова-гістарычнае, 6) прамысловае, 7) актыўна-спартовае, 8) лекавальнае, 9) аздараўленчае, 10) крамнае, 11) гастранамічнае.

Віды

«Фэстываль нацыянальных культураў» у Горадні (2018 год)

• Этнаграфічнае. Найбольшы лік гасьцей прыцягвалі 9 фэстываляў традыцыйнай культуры: 1) «Кліч Палесься» у Прыпяцкім нацыянальным парку (Гомельская вобласьць), 2) «Камяніца» ў Менскім раёне, 3) «Аўцюкі» ў Каленкавіцкім раёне (Гомельская вобласьць), 4) «Заборскі фэст» у Расонскім раёне (Віцебская вобласьць), 5) «Напеў зямлі маёй» у Менскай вобласьці, 6) «Вянок сяброўства» ў Бабруйску (Магілёўская вобласьць), 7) «Фэстываль нацыянальных культураў» у Горадні, 8) «Берагіня» ў Рудабелцы (Гомельская вобласьць), 9) «Александрыя зьбірае сяброў» на Купальле ў Шклоўскім раёне (Магілёўская вобласьць). Асаблівую папулярнасьць здабылі яшчэ 5 кулінарных фэстаў: 1) «Мотальскія прысмакі» ў Янаўскім раёне (Берасьцейская вобласьць), 2) «Цукеркавы фэст» ў Івянцы (Валожынскі раён), 3) «Жураўлі і журавіны Мёрскага краю» ў Віцебскай вобласьці, 4) «Дзень агурка» ў Шклове (Магілёўская вобласьць), 5) «Вішнёвы фэстываль» ў Глыбокім (Віцебская вобласьць)^[1].
• Вясковае. На 2021 год у Беларусі налічвалася звыш 2000 сельскіх сядзібаў, якія прымалі падарожнікаў. Істотная іх частка месьцілася ў ваколіцах 3-х нацыянальных паркаў: 1) «Белавеская пушча» на захадзе Берасьцейскай і Гарадзенскай вобласьцяў, 2) «Нарачанскі» ў Мядзельскім раёне (Менская вобласьць), 3) «Прыпяцкі» на поўдні Гомельскай вобласьці. Кожную 3-ю нядзелю траўня такія сядзібы ладзілі Дзень адчыненых дзьвярэй. Яны прапаноўвалі 3 віды забаўляльнага адпачынку: 1) актыўны — у выглядзе катаньня на лодках, рыбалкі і паляваньня, 2) сямейны — купаньне ў возеры і выраб сувэніраў, 3) традыцыйна-побытавы — параньне ў лазьні і выпечку хлеба, развучваньне танцаў і сьпеваў, удзел у абрадах Калядаў, Купальля і Масьленіцы, а таксама ў традыцыйным вясельлі^[2].

Зубар у заасадзе Буйнічаў (Магілёўскі раён, 2011 год)

• Экалягічнае. Найбольш гасьцей зьбіралі пазнавальныя падарожжы з забавамі, якія прапаноўвалі Бярэзінскі запаведнік у Віцебскай і Менскай абласьцях ды 4 нацыянальныя паркі Беларусі: 1) «Белавеская пушча», 2) «Браслаўскія азёры» ў Віцебскай вобласьці, 3) «Нарачанскі», 4) «Прыпяцкі». Для назіраньня за птушкамі замежныя падарожнікі прыяжджалі ў Бярэзінскі запаведнік і Прыпяцкі нацыянальны парк, дзе магчыма было пабачыць да сотні відаў птушак. Найбольш папулярнымі былі маршруты, якія спалучалі некалькі спосабаў перамяшчэньня — пехам і роварам, на конях і аўтамабілі, катэрам і байдаркай. Найбольшым попытамі карысталіся: 1) «Таямніцы Ўбарцкага Палесься», 2) «Прырода і гісторыя Гомельскага краю» (175 км), 3) «Водная экскурсія па рацэч Пціч», 4) «Чэрыкаўскі экатур» на 3 дні, 5) «Лясная запаведная сьцежка» ў Бярэзінскім запаведніку, 6) «У краі мітаў» тамсама ў Бярэзінскім запаведніку, 7) «Зубрагадавальнік» у Прыпяцкім нацыянальным парку (4 км), 8) «Валожынскія гасьцінцы» (150 км), 9) «Аптэкарскі сад» у Нарачанскім нацыянальным парку, 10) «Міты і легенды Краю жыватворных крыніцаў» (250 км). Сярод іншага, высокай наведвальнасьцю адзначаўся заасад плошчай 120 гектараў у Буйнічах на поўдзень ад Магілёва, дзе на амаль 200 дзікіх жывёлаў было магчыма паглядзець з адкрытага цягніка^[3].

Паломнікі ў Спаса-Эўфрасіньнеўскім манастыры Полацку (2009 год)

• Паломніцкае. Штогод некалькі тысячаў паломнікаў зьбіраюцца ў Полацку 5 чэрвеня на дзень памяці Эўфрасіньні Полацкай і наведваюць Спаса-Эўфрасіньнеўскі манастыр, дзе захоўваецца адноўлены крыж Эўфрасіньні Полацкай. Іншымі мясьцінамі паломніцтва ёсьць яшчэ 9 манастыроў: 1) манастыр Усьпеньня Багародзіцы ў Жыровічах (Слонімскі раён), 2) Магілёўскі Мікольскі манастыр, 3) Пустынскі манастыр Усьпеньня Багародзіцы ў Амсьціслаўскім раёне (Магілёўская вобласьць), 4) манастыр Раства Багародзіцы ў Горадні, 5) Куцеінскі Богаяўленскі манастыр у Воршы (Віцебская вобласьць), 6) Сьвята-Елісееўскі Лаўрышаўскі манастыр у Наваградзкім раёне (Гарадзенская вобласьць), 7) Сьвята-Духаў манастыр у Віцебску, 8) Юравіцкі манастыр Раства Багародзіцы ў Каленкавіцкім раёне (Гомельская вобласьць), 9) Хмелеўскі манастыр Перамяненьня Гасподняга ў Жабінкаўскім раёне (Берасьцейская вобласьць). Штогод на пачатку ліпеня некалькі тысячаў мясцовых і замежных паломнікаў наведваюць касьцёл Унебаўзяцьця Дзевы Марыі ў Будславе (Мядзельскі раён), дзе захоўваецца Будслаўскі абраз Маці Божай. Таксама шматлікія паломнікі прыяжджалі да яшчэ 6 абразоў Маці Божай у: 1) Тракелі (Вярэнаўскі раён), 2) Лагішын Пінскага раёну (Каралевы Палесься), 3) Гудагай (Астравецкі раён), 4) Горадню (Маці Божай Кангрэгацкай або Студэнцкай), 5) Берасьце (Берасьцейскай Маці-Выратавальніцы), 6) Браслаў (Каралевы Азёр). Месцам паломніцтва старавераў быў горад Ветка на ўсходзе Гомельскай вобласьці. Таксама дзейнічала 11 фэстаў, у тым ліку 4 міжнародныя: 1) «Калоскі дабравест» у Горадні, 2) «Званы Сафіі» ў Полацку (Віцебская вобласьць), 3) «Пакроўскі кірмаш», 4) «Менскі баль праваслаўнай моладзі», 5) «Адыгітрыя» ў Віцебску, 6) «Гомельскі праваслаўны фэстываль», 7) «Менскі фэстываль праваслаўнай моладзі», 8) «Велікодны куліч», 9) «Магутны Божа» ў Магілёве, 10) «Магніфікат» у Глыбокім (Віцебская вобласьць), 11) «Будслаўскі фэст» у Мядзельскім раёне^[4].

Фэстываль «Спадчына стагодзьдзяў» у Мірскім замку (2013 год)

• Вайскова-гістарычнае. У местах і каля муроў замкаў ладзілі фэсты сярэднявечнай гісторыі, якія спалучалі з рыцарскімі турнірамі. Найбольш вядомымі, у тым ліку 6-ю міжнароднымі, сярод іх былі: 1) «Гальшанскі замак» у Ашмянскім раёне ў траўні, 2) «Фэстываль славянскіх баявых мастацтваў» у Горадні ў траўні, 3) «Рубон» у Полацку ў траўні, 4) «Спадчына стагодзьдзяў» у Мірскім замку ў чэрвені, 5) «Амсьціслаўскі рыцарскі фэст» у Магілёўскай вобласьці ў ліпені, 6) «Наш Грунвальд» у «Дудутках» (Пціч, Пухавіцкі раён) ў ліпені, 7) «Крэўскі замак» у Смаргонскім раёне ў жніўні, 8) «Белы замак» у Астрашыцкім Гарадку (Менскі раён) ў жніўні, 9) «Меч Лідзкага замку» ў Гарадзенскай вобласьці ў верасьні, 10) «Наваградзкі замак» у Гарадзенскай вобласьці ў верасьні, 11) «Менск старажытны» ў верасьні^[5].

Дзень адчыненых дзьвярэй на «БелАЗе» (Жодзін, 2007 год)

• Прамысловае. Экскурсіі на сваіх вытворчасьцях прапаноўвалі машынабудаўнічыя прадпрыемствы «Беларускі аўтамабільны завод» і «Менскі трактарны завод», кандытарскія і малочныя заводы, бровары і хлебазаводы, фабрыкі сувэніраў і цацак. У Баранавічах дзейнічаў маршрут з наведваньнем заводаў касмэтыкі і мэблі, станкоў і тэктылю. Рачны круіз «Белая Русь» па Прыпяці улучаў наведваньне трыкатажнай фабрыкі «Палесьсе» ў Пінску і «Тураўскага малочнага камбінату» ў Жыткавіцкім раёне^[6].

Аматарскі спуск па лыжнай трасе ў «Сілічах» (Лагойскі раён, 2007 год)

• Актыўна-спартовае. Найбольшае пашырэньне мелі: 1) рыбалка, 2) лыжны спорт, 3) паляваньне. Для рыбалкі найчасьцей абіралі Віцебскую вобласьць, дзе налічвалася звыш 2800 азёр. Найбольш папулярным месцам у рыбакоў быў Нацыянальны парк «Браслаўскія азёры», дзе вадзілася звыш 30 відаў рыбы, у тым ліку вугор, шчупак, эўрапейскі сом, акунь і плотка. Зь 2010 году ў Быхаўскім раёне (Грудзічына) на беразе Чыгірынскага вадасховішча штогод ладзілі музычна-спартовае сьвята «Вялікая бард-рыбалка», якое ўлучала выступы выканаўцаў бардаўскай песьні^[7]. Для гарналыжнага спорту выкарыстоўвалі курорты: «Сілічы» ў Лагойскім раёне і «Лагойск», «Сонечная даліна» на беразе Менскага мора, «Мазыр» у Гомельскай вобласьці і «Раўбічы» на поўначы Менскага раёну^[8]. Найбольш папулярным было паляваньне на такія віды дзічыны, як алень, воўк, дзік, заяц, курапатка, перапёлка і цецярук.
• Лекавальнае. За 2010—2015 гады лік замежных атрымальнікаў лекарскай дапамогі ў Беларусі вырас са 100 000 да 160 000 чалавек. На лячэньне прыяжджалі грамадзяне звыш 100 краінаў, сярод якіх найбольш з Расеі і Ўкраіны, Казахстану і Азэрбайджану, Малдовы і Грузіі, Сырыі і Нямеччыны, Ізраілю і Італіі, Кіпру і Емэну. Найбольш запатрабаванымі былі лекарскія паслугі ў 12 галінах: 1) анкалёгія, 2) анкагематалёгія, 3) траўматалёгія, 4) афтальмалёгія, 5) акушэрства, 6) гінэкалёгія, 7) стаматалёгія, 8) нэўрахірургія, 9) кардыялёгія, 10) кардыяхірургія, 11) спэлеалячэньне, 12) мэдычная рэабілітацыя^[9].
• Аздараўленчае. На 2021 год у Беларусі дзейнічала 102 дамы адпачынку і 76 здраўніцаў, 22 аздараўленчыя цэнтры і 13 дзіцячых рэабілітацыйных цэнтраў. Гэтыя ўстановы прапаноўвалі аздараўленьне ад хваробаў па 14 напрамках: 1) кровазварот, 2) страваваньне, 3) нэрвовая сыстэма, 4) касьцёва-цяглічная сыстэма і злучальная тканка, 5) дыхальныя шляхі, 6) жаночыя плоцевыя органы, 7) брулеплоцевыя органы, 8) сэрца-судзінная сыстэма, 9) эндакрынная сыстэма, 10) апорна-рухальны апарат, 11) скура, 12) зрок, 13) абмен рэчываў, 14) агульнатэрапэўтычны. Гразелячэньне было найбольш даўняй галіной дзейнасьці для здраўніцаў Беларусі. Мінэральную ваду і ваду з араматычным алеем выкарыстоўвалі ў арашэньні і ваннах, душы і інгаляцыях, лекавым піцьці і прамываньні. Большасьць здраўніцаў Беларусі мела ўласныя крыніцы і падземныя сьвідравіны мінэральнай вады, а таксама сапрапэлевую і тарфяную гразь. У некаторых здраўніцах аказвалі да 200 лекавых паслугаў. У іх дзейнічала крыясаўна, лазьня і масажны кабінэт, а таксама лячылі пчоламі і п'яўкамі ды праводзілі іголкаўколваньне. У большасьці здраўніцаў выкарыстоўвалі ванны з марской вадой і сольлю, танізавальныя абгортваньні і спа-капсулы. Здраўніцы «Азёрны» у Азёрах (Гарадзенскі раён), «Прыазёрны» ў Нарачы (Мядзельскі раён) і «Юнацтва» ў Ждановічах (Менскі раён) мелі спа-салёны. Найбольшымі курортамі Беларусі былі Нарач і Ждановічы, Рагачоў у Гомельскай вобласьці і Ўшачы ў Віцебскай вобласьці. Найбольш папулярнымі з малых курортаў былі Бабруйск у Магілёўскай вобласьці, Лётцы ў Віцебскім раёне і Чонкі ў Гомельскім раёне. На курортах вакол Нарачы месьцілася 7 здраўніцаў і 4 аздараўленчыя установы, у тым ліку дзіцячыя летнікі «Зубраня» і «Русалачка»^[10].
• Крамнае. Найчасьцей замежныя падарожніцы і падарожнікі набывалі ў Беларусі адзеньне і абутак, галянтарэю і касмэтыку, хатні тэкстыль і посуд, цукеркі і шакаляд, а таксама алькаголь і сувэніры^[11]. Найбольшай папулярнасьцю карысталася бялізна «Мілавіца» і льняное адзеньне «Аршанскага льнокамбінату» (Віцебская вобласьць), тэрмабялізна і трыкатажныя сукенкі «Купалінка» (Салігорск) і «Сьвітанак» (Жодзін), а таксама шарсьцяныя жакеты і сьвітэры «Алеся» і «Палесьсе» (Пінск). Сярод іншага, замежнікі закупалі адзеньне такіх беларускіх дызайнэраў, як Іван Айплатаў, сёстры Парфяновіч, Людміла Тараканава, Людміла Лабкова, Алена Цакаленка, Вольга Кучарэнка-Лабурдава, Наташа Цуран, Тацяна Сычова і Апці Эзіеў, а таксама дзіцячае адзеньне «Аранжавы вярблюд». У абутку іншаземцы аддавалі перавагі віцебскім фабрыкам «Белвэст» і «Марко». Папулярнасьцю карысталіся ільняны абутак «Лідзкай абутковай фабрыкі» і валёнкі Сьмілавіцкай валюшна-лямцавай фабрыкі (Ігуменскі раён). Таксама закупалі прафэсійную касмэтыку «Вітэкс», адэкалёны і туалетную ваду «Дыліс касмэтык», гадзіньнікі «Прамень» Менскага гадзіньнікавага заводу, залатыя пярсьцёнкі і завушніцы «Крышталь» (Гомель) і «Зорка» з брыльянтамі. Сярод іншага, папулярнасьцю карыстаўся посуд з парцаляны «Добрускага парцалянавага заводу» (Гомельская вобласьць) і з крышталю ад шклозаводу «Нёман» у Бярозаўцы (Лідзкі раён)^[12].
• Гастранамічнае. Найбольш папулярнымі сярод падарожніц і падарожнікаў страўнямі традыцыйнай беларускай кухні былі: сетка рэстаранаў народнай кухні «Васількі», карчма ў Строчыцах (Азярцо, Менскі раён), хутар Ёдзішкі ў Браслаўскім раёне (Віцебская вобласьць) і сядзіба Рынькаўка ў Берасьцейскім раёне (Цюхінічы). Сярод іншага, шмат гасьцей сваімі пачастункамі прыцягвалі сельская сядзіба «Сьвет пчолаў» у Валожынскім раёне (вёска Барок Вішнеўскага сельсавету) і смаўжовая фэрма «Ратаў» у Даўгінаве (Вялейскі раён)^[13]. У Менску іншаземцы найбольш упадабалі: 1) майстэрню «Прайм-шакаляд» на Кальварыйскай вуліцы, д. 21; 2) Дом перніка на Паўночным завулку, д. 11; 3) Музэй піваварства «Аліварыя» на вуліцы Кісялёва, д. 30, корп. 3^[14].

Перавозкі

Асноўны артыкул: Шляхі зносін Беларусі

• Чыгуначныя. Беларуская чыгунка ахоплівала маршрутнай сеткай звыш 2100 паселішчаў краіны, куды дастаўляла 4-ма лініямі цягнікоў: 1) Гарадзкія — зьвязвалі абласныя цэнтры і Менск з гарадамі-спадарожнікамі, 2) Рэгіянальныя — між гарадамі адной вобласьці, 3) Міжрэгіянальныя — між абласнымі цэнтрамі, 4) Міжнародныя — зьвязвалі Беларусь зь іншымі краінамі. Квіткі на цягнік было магчыма заказаць анлайн і па тэлефоне з афармленьнем у касе або з дастаўкай у Гомлі, Магілёве і Менску, а таксама набыць асабіста ў касе на станцыі. Аплаціць электронны квіток можна было празь Сеціва з дапамогай аплатнай карткі і электроннымі грашыма «ІзіПэй» і «ВэбМані». Пры ўмове папярэдняй электроннай рэгістрацыі, падчас пасадкі ў цягнік дастаткова паказаць пашпарт. Цана праезду праз усю краіну зь Берасьця ў Віцебск цягніком міжрэгіянальных лініяў не перавышала 10 даляраў (25 рублёў) у купэ. У вагонах мясцовых цягнікоў забараняецца тытунепаленьне. На станцыях працавалі білетныя касы і гандлёвыя кіёскі. У буйных гарадах Беларусі дзейнічала 20 чыгуначных вакзалаў.
• Аўтамабільныя. Ва ўсіх гарадах Беларусі дзейнічалі аўтастанцыі і аўтавакзалы Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі, дзе былі залі чаканьні і можна было набыць квіткі і ежу. У Менску аўтобусы прымалі Цэнтральны аўтавакзал і Аўтазаводзкая ды Паўднёва-Заходняя аўстастанцыі. Квіткі на праезд у міжгародніх і прыгарадных аўтобусах можна было набыць анлайн з выкарыстаньнем аплатных сыстэмаў «ВэбПэй» і «АйПэй». Таксама была разьвітая сетка прыватных маршрутных таксі^[15]. Пры перасячэньні мяжы Беларусі на ўласным самаходзе варта мець пры сабе пасьведчаньне кіроўцы міжнароднага ўзору і пасьведчаньне ўласнасьці на самаход. У кантрольна-прапускным пункце патрэбна ўнесьці зьвесткі самахода ў мытную дэклярацыю і аформіць страхоўку грамадзянскай адказнасьці пры адсутнасьці міжнароднага страхавога пасьведчаньня «Зялёная картка». Страхоўка каштуе ад 5 да 50 эўра ў залежнасьці ад часу знаходжаньня ў Беларусі і афармляецца за 10 хвілінаў у страхавым бюро на прапускным пункце. Таксама пры спыненьні на дарозе супрацоўнікам Дзяржаўнай аўтамабільнай інспэкцыі МУС Беларусі варта паказаць пасьведчаньне кіроўцы і страхоўку. Аўтаінспэктары апранутыя ва ўніформу з жоўтымі флюарэсцэнтнымі палосамі і загадваюць спыніцца паласатым жазлом з чырвоным сьвятловяртальнікам. Іншаземцам з краінаў, якія не ўваходзяць у Мытны зьвяз ЭАЭЗ, варта мець у легкавым аўтамабілі і мікрааўтобусе вагой да 3,5 тонаў бартавыя прылады для электроннай аплаты праезду па аўтадарогах «БелТол». Працягласьць платных дарог складае 1786 км. Да іх ліку належаць аўтамагістраль М1 Берасьце—Менск—Рэдзькі (Дубровенскі раён) працягласьцю 609 км, дзялянкі аўтамагістраляў М2 Менск — Нацыянальны аэрапорт Менск (геаграфічна Смалявіцкі раён), М3 Менск—Віцебск, М4 Менск—Магілёў, М5 Менск—Гомель, М6 Менск—Горадня—Брузгі (Гарадзенскі раён) і М7 Менск—Ашмяны—Каменны Лог (Ашмянскі раён), а таксама дзялянкі аўтатрасаў Р1 Менск—Койданаў, Р21 Віцебск—Лёзна, Р23 Менск—Мікашэвічы (Лунінецкі раён), Р28 Менск—Маладэчна—Нарач (Вялейскі раён) і Р99 Баранавічы—Ваўкавыск—Пагранічны—Горадня, як і пад’езд да Бераставіцы ад дарогі Р99. Расцэнкі платы за перамяшчэньне па беларускіх аўтамагістралях складалі ад 0,04 да 0,145 эўра за км у залежнасьці ад вагі і ліку восяў у самахода. Хуткасныя абмежаваньні складалі 110 км/гадзіна на аўтамагістралі, 90 км/гадз. на іншай дарозе па-за паселішчам і 60 км/гадз у паселішчы. За стырном забаранялася ўжываньне ўсялякай колькасьці алькаголю, у тым ліку піва. Пасьведчаньне кіроўцы замежнага і міжнароднага ўзору ёсьць сапраўдным у Беларусі цягам 3-х месяцаў ад часу ўезду ў краіну. Для працягу кіраваньня пасьля 3-х месяцаў патрэбна атрымаць беларускае пасьведчаньне кіроўцы ад ДАІ МУС Беларусі, для чаго варта прайсьці 3-месячную падрыхтоўку ў аўташколе і пасьпяхова здаць экзамэн па правілах дарожнага руху і кіраваньню самаходам. Сярод іншага, у буйных гарадах працаваў пракат самаходаў, якія можна было заказаць і з кіроўцам, у тым ліку ў гасьцініцу^[16].
• Паветраныя. Нацыянальны аэрапорт «Менск» прымаў рэгулярныя міжнародныя рэйсы зь іншых краінаў, а абласныя лётнішчы — пераважна чартэрныя самалёты.
• Рачныя. Зь 10 рачных партаў былі даступныя водныя шляхі на такіх рэках, як Дняпро, Бярэзіна, Сож, Прыпяць, Дзьвіна, Нёман і Мухавец, а таксама на Дняпроўска-Бускім канале. Некалькі разоў на тыдзень ладзілі рэйсы з партоў Рэчыцы (Гомельская вобласьць), Гомлю і Пінску. У цёплую пару падарожнікі найчасьцей карысталіся воднымі экскурсіямі на цеплаходах у: Берасьці (Мухавец), Віцебску (Дзьвіна), Горадні (Нёман і Аўгустоўскі канал), Гомлі (Сож), Магілёве (Дняпро), Бабруйску (Бярэзіна), Мазыры і Пінску (Прыпяць), а таксама ў 3-х нацыянальных парках «Браслаўскія азёры» (возера Дрывяты), «Нарачанскі» (возера Нарач) і «Прыпяцкі», на Заслаўскім вадасховішчы (Менскае мора) і Выганашчанскім возеры (Івацэвіцкі раён). Сярод іншага па Аўгустоўскім канале хадзіў рачны трамвай. Таксама з Турава (Жыткавіцкі раён) плывучая гасьцініца «Палесьсе» на 8 каютаў хадзіла ў рачныя круізы па Прыпяці па 6 маршрутах да 3-х содняў.
• Гарадзкія. Аўтобусы грамадзкага транспарту хадзілі ў большасьці гарадоў Беларусі. Тралейбусы задзейнічалі ў Бабруйску, Менску і ўсіх абласных цэнтрах. Трамвайны рух дзейнічаў у Віцебску, Мазыры, Менску і Наваполацку. Таксама ў Менску і іншых буйных гарадах працавала таксі, у тым ліку маршрутнае. У сталіцы Беларусі дзейнічаў Менскі мэтрапалітэн. Квіткі на праезд прадавалі на прыпынку ў кіёску, а таксама кіроўца і кандуктар. Праязныя білеты прадавалі на адзін ці некалькі відаў транспарту на тэрмін ад 1-го да 90 дзён і на колькасьць паездак ад 10 да 100^[15].

Абавязкі і правы пры падарожжы

Падарожнікі каля касьцёлу Ўнебаўзяцьця Дзевы Марыі ў Будславе (Мядзельскі раён, 2013 год)

Паводле 13-га артыкула Закону Беларусі 1999 году «Аб турызьме», падарожніцы і падарожнікі абавязаныя:

• выконваць заканадаўства краіны часовага знаходжаньня і паважаць яе грамадзкі і дзяржаўны лад, звычаі, традыцыі і вераваньні насельніцтва;
• беражліва ставіцца да навакольнага асяродзьдзя і матэрыяльных гісторыка-культурных каштоўнасьцяў;
• трымацца правілаў уезду і выезду краіны часовага знаходжаньня;
• трымацца правілаў асабістай бясьпекі;
• выконваць умовы дамовы аказаньня падарожніцкіх паслугаў^[17].

Пры гэтым, падарожніцы і падарожнікі маюць права на:

• патрэбныя і праўдзівыя зьвесткі аб праграме падарожжа;
• свабоду перамяшчэньня і вольны доступ да падарожніцкіх рэсурсаў;
• ахову сваіх правоў як спажыўцоў паслугаў;
• неразгалошваньне зьвестак пра сябе з дамовы аказаньня падарожніцкіх паслугаў і краіну часовага знаходжаньня;
• забесьпячэньне падарожніцкім прадпрыемствам бясьпекі падарожжа;
• пакрыцьцё падарожніцкім прадпрыемствам прычыненых стратаў^[17].

Умовы падарожжа

Фэст «Наш Грунвальд» (Пухавіцкі раён, 2016 год)

Згодна зь 15-м артыкулам Закону 1999 году «Аб турызьме» праграма падарожжа мае ўлучаць зьвесткі пра:

• маршрут, а таксама дату і час пачатку і сканчэньня падарожжа;
• парадак сустрэчы і провадаў, а таксама суправаджэньня падарожніцы і падарожніка;
• самаходы для перавозкі падарожнікаў і тэрміны стыковак паездак;
• жытло для разьмяшчэньня падарожнікаў, а таксама яго месцазнаходжаньне, від і правілы часовага пражываньня ў ім;
• забесьпячэньне харчаваньнем падарожніцы і падарожнікаў падчас падарожжа^[17].

Бязьвізавае падарожніцтва

На 2021 год у Беларусь бязь візы маглі прыяжджаць грамадзяне 24-х дзяржаваў, у тым ліку суседніх Расеі і Ўкраіны:

• 14 краінаў Азіі — ААЭ, Азэрбайджан, Армэнія, Грузія, Ізраіль (90 дзён), Казахстан, Катар, Кітай (30 дзён), Куба (30 дзён), Кыргыстан, Манголія (90 дзён), Таджыкістан, Турэччына (30 дзён) і Ўзбэкістан;
• 4-х краінаў Паўднёвай Амэрыкі — Аргентына (90 дзён), Бразылія (90 дзён), Вэнэсуэла (90 дзён) і Эквадор (30 дзён);
• 6 краінаў Эўропы — Малдова, Паўночная Македонія, Расея, Сэрбія (30 дзён), Украіна і Чарнагорыя (30 дзён)^[18].

Таксама замежныя падарожнікі маглі прыляцець у Беларусь бязь візы на тэрмін да 30 дзён праз Нацыянальны аэрапорт «Менск» (геаграфічна Смалявіцкі раён) і кожнае зь 5 лётнішчаў абласных цэнтраў: «Берасьце», «Віцебск», «Гомель», «Горадня» і «Магілёў»^[19]. Пры сабе грамадзянам 74-х дзяржаваў дастаткова было мець страхоўку на 10 000 эўра і па 2 базавыя велічыні грошай на кожны дзень знаходжаньня. Пры гэтым прылёт меў ажыцьцяўляцца не з Расеі^[20]. Такі бязьвізавы дазвол на ўезд мелі грамадзяне 14 дзяржаваў Азіі і 3-х дзяржаваў Акіяніі, 2-х дзяржаваў Афрыкі і 5 дзяржаваў Паўднёвай Амэрыкі, 12 дзяржаваў Паўночнай Амэрыкі і 38 дзяржаваў Эўропы, у тым ліку суседніх Латвіі, Летувы і Польшчы. Сярод іх былі грамадзяне 3-х найбольш населеных дзяржаваў сьвету, якія знаходзіліся ў Азіі, такіх як Кітай, Індыя і Інданэзія. Таксама звыш 100 млн жыхароў мела Японія і каля 100 млн — Віетнам. Іншыя 3 дзяржавы ў дазвольным сьпісе, якія мелі звыш 100 млн жыхароў, былі ў Амэрыцы, такія як ЗША, Мэксыка і Бразылія^[21].

Урэшце бязь візы дапускаўся прыезд замежных падарожнікаў на 15 дзён у Берасьцейскую і Гарадзенскую вобласьці праз:

• чыгуначныя вакзалы «Берасьце» і «Горадня»;
• 3 пункты спрошчанага пропуску — Перароў, Лясная (Бераставіцкі раён) і Прывалкі (Гарадзенскі раён);
• 7 аўтадарожных пунктаў пропуску — Берасьце, Брузгі (Гарадзенскі раён), Дамачава (Берасьцейскі раён), Беняконі (Вярэнаўскі раён), Бераставіца (Шчучынскі раён), Пясчатка (Камянецкі раён) і Прывалкі^[22].

Мінуўшчына

Карчма «Альбуць» у Завосьсі (Баранавіцкі раён, 2013 год)

У XVI стагодзьдзі для падарожнікаў у Вялікае Княства Літоўскае на мапах Эўропы пазначалі крыніцы гаючых водаў у Баркоўшчыне (Полацкае ваяводзтва, цяпер Ушацкі раён). Да 1830 году там існавала лячэбніца, дзе пілі мінэральную ваду і прымалі ванны. У 1855 годзе лекар Неміроўскі стварыў у гэтых мясьцінах прыватную здраўніцу, куды прыяжджалі лекавацца зь іншых краінаў Эўропы. У ХХ стагодзьдзі на месцы старадаўняга курорту стварылі здраўніцу «Лясныя азёры», якая працуе і ў ХХІ стагодзьдзі^[10]. У 1920-я гады ў Беларускай ССР узьнік падарожніцкі рух, у тым ліку дзіцяча-юнацкі. З 1949 году запрацавалі Рэспубліканская і абласныя станцыі юных турыстаў. У 1957 годзе адбыўся 1-ы рэспубліканскі турысцкі паход вучняў. У 1959 годзе ў вёсцы Зялёнай Менскага раёну (Ждановіцкі сельсавет) правялі 1-ы зьлёт падарожнікаў. З 1964 году сталі ладзіць спаборніцтвы паводле такіх відаў падарожніцтва, як арыентаваньне на мясцовасьці, аўтамабільнае і воднае падарожніцтва, лыжнае і пешаходнае падарожніцтва, роварнае падарожніцтва і спэлеатурызм. Узьніклі абласныя і краёвыя падарожніцкія аб’яднаньні, прадпрыемствы падарожніцкага адпачынку і клюбы падарожнікаў. Распрацавалі маршруты падарожжаў па Беларусі і за мяжу^[23].

З 1992 году ладзіцца штогадовае спаборніцтва ў падарожніцка-дастасоўным шматбор’і паводле відаў падарожніцтва. З 1999-га праводзяць турысцкія зьлёты для вучняў і студэнтаў. У 2000 годзе Беларусь наведалі 48 000 замежных падарожнікаў. Жыхары Беларусі зрабілі каля 1,2 млн паездак за мяжу. У Беларусі дзейнічала каля 250 гасьцініцаў, матэляў і турысцкіх базаў з агульнай умяшчальнасьцю каля 26 000 месцаў. На 2003 год выходзілі часопіс «Падарожнік» і газэта «Турызм і адпачынак». Арганізатарамі падарожніцкага руху былі П.Н. Багданаў і М.З. Гальчун, Уладзімер Ганапольскі і Ю.М. Кокараў, Фелікс Наркевіч і Г.А. Новікаў^[23]. У 2013 годзе вучэльні Беларусі выпусьцілі 2800 адмыслоўцаў у галіне падарожніцтва. На 2014 год для рынку падарожніцкіх паслугаў адмыслоўцаў рыхтавалі 20 вышэйшых навучальных установаў і 6 сярэдніх спэцыяльных. Яшчэ 8 ВНУ вялі перападрыхтоўку адмыслоўцаў у гэтай галіне^[24].

Гасьцініца «Дзьвіна» ў Полацку (2014 год)

За 2016 год падарожніцтва склала 2,2% сукупнага ўнутранага прадукту Беларусі (3,825 млрд рублёў). За 2015—2019 гады лік замежных падарожніц і падарожнікаў вырас на 46% з 276 300 да 405 500 чалавек. Тым часам, лік беларускіх падарожніц і падарожнікаў павялічыўся на 32% з 836 800 да 1,106 млн чалавек. На 2019 год у Беларусі налічвалася 243 292 занятых у галіне падарожніцтва, што складала 5,6% ад агульнага ліку занятых у гаспадарцы краіны. Сярод 1089 месцаў разьмяшчэньня налічвалася 597 гасьцініцаў і гасьцінных дамоў, 492 здраўніцы і іншыя аздараўляльныя ўстановы. У іх за 2019 год разьмясьцілі 2 950 431 асобу, у тым ліку 2 080 998 (70,5%) у гасьцініцах і 869 433 у здраўніцах і іншых аздараўляльных установах. Пры гэтым, сярод разьмешчаных асобаў 1,593 млн (54%) былі грамадзянамі Беларусі, у тым ліку 72% у здраўніцах і 46% у гасьцініцах. Падарожніц і падарожнікаў разьмясьцілі на 13 342 523 содні (у сярэднім на 5 дзён), у тым ліку здраўніцы на 8 762 544 дні (у сярэднім на 10 дзён) і гасьцініцы на 4 579 979 дзён (у сярэднім на 2 дні). Нумарны фонд налічваў 40 773 пакояў, у тым ліку 20 585 (50,5%) у гасьцініцах і 20 188 у здраўніцах і іншых аздараўляльных установах. Пры гэтым, 2760 сельскіх сядзібаў прынялі 514 767 падарожнікаў, зь іх 465,7 тыс. (90,5%) складалі грамадзяне Беларусі. Замежнікі ажыцьцявілі 11,832 млн паездак у Беларусь, што прывяло да росту экспарту адпаведных паслуг да 905,2 млн даляраў ЗША. На мясцовых падарожнікаў прыпала 1,107 млн падарожжаў па Беларусі, а на іншаземцаў — 405 472. Зь іх палову складалі экскурсанты. Сярэднемесячны заробак працаўнікоў падарожніцкіх прадпрыемстваў складаў 875 рублёў (420 $). Сярод замежных падарожнікаў 53,7% былі жыхарамі Расеі, а 40,8% — краінаў Эўразьвязу. У 5-ю краінаў з найбольшым лікам замежных падарожніц і падарожнікаў па Беларусі ўваходзілі: 1) Расея — 217 837 чалавек, 2) Летува — 76 060 (19%), 3) Польшча — 61 349 (15%), 4) Латвія — 10 478 (3%), 5) Кітай — 5121 (1%).^[25].

У 2020 годзе ў сувязі з пандэміяй каронавіруснай інфэкцыі скараціўся агульны лік падарожжаў па Беларусі. У 483-х здраўніцах і курортных установах разьмясьцілі 628 600 чалавек, зь якіх 88% былі грамадзянамі Беларусі. У межах краіны грамадзяне Беларусі ажыцьцявілі 570 000 падарожжаў, зь якіх 86,5% склалі аднадзённыя паездкі дзеля экскурсіяў. У 2936 сельскіх сядзібах у сярэднім па 3 дні адпачылі 433 300 чалавек, зь іх 98% былі беларускімі грамадзянамі. Зь 95 краінаў у Беларусь прыехала 81 000 замежных падарожніц і падарожнікаў у сярэднім на 6 дзён. Найчасьцей у Беларусь падарожнічалі людзі з такіх суседніх краінаў, як Расея, Польшча, Летува і Латвія, а таксама з Турэччыны і Нямеччыны^[26]. Агульны лік замежных наведнікаў упаў 3-кратна да 3,6 млн чалавек^[27]. Паслугі гасьцініцаў скарысталі каля 1,1 млн чалавек, зь іх 70,1% мелі беларускае грамадзянства^[28]. На 8 кастрычніка 2021 годзе на ўліку Міністэрства спорту і турызму Беларусі стаяла 1554 падарожніцкія прадпрыемствы^[29]. На 2021 год у Беларусі дзейнічала 380 гасьцініцаў, зь якіх 10% былі 3-зоркавымі. У абласных цэнтрах працавалі 4-х і 5-зоркавыя гасьцініцы. Таксама дзейнічала каля 210 гасьцінных дамоў у выглядзе гостэлаў і матэляў^[30].